ذخیره خوارزمشاهی (تصحیح سعیدی سیرجانی): تفاوت میان نسخه‌ها
جز (جایگزینی متن - '== معرفى اجمالى == «(.*)»' به '== معرفى اجمالى == '''$1'''') |
جز (جایگزینی متن - 'سيد اسماعيل جرجانى' به 'سيد اسماعيل جرجانى ') |
||
| خط ۴۳: | خط ۴۳: | ||
== معرفى اجمالى == | == معرفى اجمالى == | ||
'''ذخيره خوارزمشاهى'''، تأليف سيد اسماعيل | '''ذخيره خوارزمشاهى'''، تأليف [[جرجانی، اسماعیل بن حسن|سيد اسماعيل جرجانى]] ، به زبان فارسى و در موضوع طب است. مؤلف، كتاب را به تشويق امير دانشورى چون قطب الدين محمد خوارزمشاه به رشته تحرير درآورده است. | ||
== ساختار == | == ساختار == | ||
| خط ۱۰۲: | خط ۱۰۲: | ||
كتاب، به كوشش سعيدى سيرجانى به چاپ رسيده است (در واقع چاپ عكسى از روى نسخه‌اى خطى است). وى مقدمه‌اى ارزنده بر كتاب نگاشته و در آن، مفصلا از قطب الدين محمد خوارزمشاه، سيد اسماعيل جرجانى و كتاب ذخيره سخن گفته است. | كتاب، به كوشش سعيدى سيرجانى به چاپ رسيده است (در واقع چاپ عكسى از روى نسخه‌اى خطى است). وى مقدمه‌اى ارزنده بر كتاب نگاشته و در آن، مفصلا از قطب الدين محمد خوارزمشاه، [[جرجانی، اسماعیل بن حسن|سيد اسماعيل جرجانى]] و كتاب ذخيره سخن گفته است. | ||
نسخهٔ ۳۰ دسامبر ۲۰۱۶، ساعت ۰۹:۱۵
| نام کتاب | ذخیره خوارزمشاهی |
|---|---|
| نام های دیگر کتاب | |
| پدیدآورندگان | جرجانی، اسماعیل بن حسن (نويسنده)
سعیدی سیرجانی، علی اکبر (به کوشش) |
| زبان | فارسی |
| کد کنگره | R 128/3 /ج4ذ3 1380الف |
| موضوع | پزشکی اسلامی - متون قدیمی تا قرن 14
دارو شناسی - متون قدیمی تا قرن 14 نثر فارسی - قرن 8ق. |
| ناشر | بنياد فرهنگ ايران |
| مکان نشر | تهران - ایران |
| سال نشر | 1355 هـ.ش |
| کد اتوماسیون | AUTOMATIONCODE28472AUTOMATIONCODE |
معرفى اجمالى
ذخيره خوارزمشاهى، تأليف سيد اسماعيل جرجانى ، به زبان فارسى و در موضوع طب است. مؤلف، كتاب را به تشويق امير دانشورى چون قطب الدين محمد خوارزمشاه به رشته تحرير درآورده است.
ساختار
مؤلف براى به وجود آوردن نظمى در نگارش كتاب ذخيره، آن را در نه كتاب تنظيم كرده و بعدا دو كتاب ديگر بدان افزوده است كه جمعاً يازده كتاب مى‌شود.
كتاب اول، داراى 6 گفتار است كه به ترتيب مشتملند بر 3 باب، 8 باب (باب هشتم آن داراى 6 فصل)، 6 باب، 5 جزو (كه خود به ترتيب مشتملند بر 12، 13، 6، 4 و 7 باب)، 17 باب و 5 باب.
كتاب دوم، شامل 9 گفتار است كه به ترتيب مشتملند بر 12 باب، 12 باب، 23 باب، 5 باب، 29 باب، 11 باب، 5 باب، 6 باب و 3 جزو (كه خود به ترتيب مشتملند بر 23، 21 و 3 باب).
كتاب سوم، حاوى 2 بخش است و هركدام داراى 7 گفتارند. گفتارهاى بخش اول به ترتيب مشتملند بر 14 باب، 7 باب، 2 جزو (كه خود مشتملند بر 24 و 13 باب)، 18 باب، 5 باب، 6 باب و 4 باب. گفتارهاى بخش دوم به ترتيب مشتملند بر 5 جزو (كه خود به ترتيب مشتملند بر 7، 11، 18، 35 و 10 باب)، 4 باب، 6 باب، 4 باب، 8 باب، 5 باب و 7 باب.
كتاب چهارم، متضمن 4 گفتار است كه به ترتيب مشتملند بر 3 باب، 5 باب، 10 باب و 7 باب.
كتاب پنجم، 6 گفتار را در بر گرفته است كه به ترتيب مشتملند بر 4 باب، 27 باب، 3 جزو (كه خود به ترتيب مشتملند بر 5، 10 و 12 باب)، 4 باب، 13 باب و 5 باب.
كتاب ششم، مشتمل بر 21 گفتار است كه به ترتيب مشتملند بر 5 جزو (كه خود به ترتيب داراى 7، 7، 4، 8 و 21 باب مى‌باشند)، 7 جزو (كه خود به ترتيب مشتملند بر 7، 29، 3، 13، 10، 5 و 11 باب)، 9 باب، 10 باب، 3 جزو (كه هريك مشتملند بر 10 باب)، 2 جزو (كه خود به ترتيب مشتملند بر 5 و 4 باب)، 15 باب، 6 باب، 10 باب، 6 جزو (كه خود به ترتيب مشتملند بر 3، 7، 5، 6 6 و 6 باب)، 3 جزو (كه خود به ترتيب مشتملند بر 11، 6 و 6 باب)، 4 باب، 2 جزو (كه خود به ترتيب مشتملند بر 9 و 6 باب)، 3 جزو (كه خود به ترتيب مشتملند بر 5 باب، 4 باب كه باب اول آن 4 فصل و باب دوم 5 فصل دارد، 4 باب كه باب نخست آن 3 فصل دارد)، 7 باب، 3 باب، 10 باب، 4 جزو (كه خود به ترتيب مشتملند بر 15، 8، 7 و 5 باب)، 3 جزو (كه خود به ترتيب مشتملند بر 10، 4 و 25 باب)، 3 جزو (كه خود به ترتيب مشتملند بر 3، 15 و 10 باب)، 10 باب.
كتاب هفتم، جامع 7 گفتار است كه خود به ترتيب مشتملند بر 3 جزو (به ترتيب داراى 9، 4 و 5 باب)، 8 باب، 12 باب، بدون باب و جزو، 9 باب، 12 باب و 2 جزو (به ترتيب داراى 12 و 10 باب).
كتاب هشتم، 3 گفتار را در خود جاى داده است كه به ترتيب مشتملند بر 16، 11 و 10 باب.
كتاب نهم، مشتمل بر 5 گفتار است كه به ترتيب داراى 10، 7، 4، 12 و 11 باب مى‌باشند. در آخر گفتار پنجم، 3 فصل نيز وجود دارد.
كتاب دهم، داراى 1 گفتار است.
كتاب يازدهم، حاوى 2 گفتار است كه به ترتيب مشتمل بر 38 و 22 باب مى‌باشند.
گزارش محتوا
كتاب نخستين، در باره حد علم طب و منفعت آن و شناختن گوهر تن مردم و چه چيزى و چگونگى او و شناختن مايه‌ها و خلطها و مزاج‌ها و احوال عادت‌ها و تشريح اندام‌ها و ياد كردن قوت‌هاى اندام‌ها است.
كتاب دوم، در باره حال‌هاى تن مردم از تندرستى و بيمارى و اعراض بيمارى‌ها و اسباب آن و شناختن احوال نبض و احوال هرچه از مسام و مجارى تن بيرون آيد چون عرق، نفث، بول و غايط است و اين همه از جمله اعراض تن باشد.
كتاب سوم، در باره تدبير نگاه داشتن تندرستى، تدبير هوا و مسكن و شناختن احوال آنها، تدبير طعام و شراب، تدبيرخواب و بيدارى، تدبير حركت و سكون و شناختن احوال كسوت‌ها، عطرها و اسفرم‌ها و به كار داشتن روغن‌ها و تدبير قى كردن و داروى مسهل خوردن، تدبير خون گرفتن، حجامت و زالو انداختن و حقنه، شياف، تدبير امراض نفسانى، چون شادى و اندوه و انديشه‌هاى گوناگون و غيره و همچنين تدبير حال‌هايى كه اندر تن مردم پديد آيد و تدبير پروردن اطفال و تدبير پيران و مسافران است.
كتاب چهارم، در باره شناخت بيمارى‌ها و پيشرفت و بحران و پيش‌بينى آينده بيمارى است.
كتاب پنجم، در باره تب‌ها و علت و نشانه‌ها و انواع و اقسام آن و روش درمان آنهاست.
كتاب ششم، در باره انواع درمان‌ها و بيمارى‌هاى هر عضوى از اعضاى بدن از فرق سر تا ناخن پاى است.
كتاب هفتم، در باره آماس‌ها و ريش‌ها و تدبير شكافتن و داغ كردن و علاج تباه شدن اندام و تدبير شكستگى و آزردگى و زخم‌هاست.
كتاب هشتم، در باره تدابير پاكيزگى و آراستگى ظاهر بشره مردم است كه آن را زينت گويند.
كتاب نهم، در باره زهرها و آنچه زيان‌كار باشد، اعم از خارج بدن و داخل بدن و بيان پادزهرهاست.
كتاب دهم، در باره منافع اعضاى حيوانات است.
كتاب يازدهم، در باره قرابادين است.
ذخيره خوارزمشاهى بدون شك، حاوى مطالبى از تأليفات على بن ربن طبرى، رازى، اهوازى، اخوينى، ابن سينا و ديگر پزشكانى است كه تا اواسط قرن پنجم هجرى تأليف گرديده و جرجانى از آنها استفاده فراوانى برده و تمام تلاش او بر اين بوده كه به شيوه‌اى نگارش يابد كه درخور فهم فارسى‌زبانان آن روز، اعم از خاص و عام باشد و نيازهاى طبى و بهداشتى همگان را برآورده كند. خوشبختانه با كوشش فراوان و دانش بسيار، توفيق، رفيق راه او بود و اثرى از خود به جاى گذاشت كه ازنقطه نظر ادبى در نثر درى، كم‌نظير و ازنظر طبى، در حقيقت، يك دوره كامل دائرةالمعارف طبى است كه حاوى همه موضوعات در رشته‌هاى پزشكى، از كليات طب، تشريح، فيزيولوژى، علل بيمارى و انواع درمان‌ها گرفته تا مسائل بهداشتى، از قبيل تعريف تندرستى، بيمارى، بهداشت بدن، دستور غذايى و آشاميدنى و امورى كه بايد شخص در فصول مختلف سال انجام دهد يا اعمال طبى، از قبيل خون گرفتن و امثال آن، بهداشت كودكان و پيران و مسافران، پروراندن كودك، علامات بيمارى‌ها و درمان آنها، اعمال جراحى و بهداشت، پوست و به كار بردن وسايل زينت، شناساندن زهرها و سم‌ها و درمان گزيدگى‌هاى حيوانى و مسموميت‌ها بر اثر مواد و گياهان و داروشناسى و داروسازى مى‌باشد.
وضعيت كتاب
كتاب، به كوشش سعيدى سيرجانى به چاپ رسيده است (در واقع چاپ عكسى از روى نسخه‌اى خطى است). وى مقدمه‌اى ارزنده بر كتاب نگاشته و در آن، مفصلا از قطب الدين محمد خوارزمشاه، سيد اسماعيل جرجانى و كتاب ذخيره سخن گفته است.