قانون تفسیر

قانون تفسیر
پدیدآوران	کمالی دزفولی، سید علی (نویسنده)
ناشر	کتابخانه صدر
مکان نشر	تهران - ایران
سال نشر	1354 ش یا 1396 ق
چاپ	1
موضوع	تفاسیر - مجموعه‌ها تفسیر تفسیر - تاریخ تفسیر آیات قرآن - علوم قرآنی
زبان	فارسی
تعداد جلد	1
کد کنگره	‏BP‎‏ ‎‏91‎‏ ‎‏/‎‏ک‎‏8‎‏ق‎‏2
نورلایب	مطالعه و دانلود pdf

قانون تفسیر، اولین و جدیترین اثر قرآن پژوهى استاد پیشکسوت کمالى دزفولى(ره) است و در واقع جلد اول از دوره سه جلدى کتب علوم القرآن آن فرزانه می‌باشد. در این اثر، محقق ارجمند با نگاهى نو و بدیع در مباحث بکر علوم قرآن، به خلق اثرى شگفت انگیز دست زده، چنانکه با مهارت و استادى به طرح مباحث بنیادین این علم پرداخته و ابواب و عناوین آن را به نظم و نسقى نوین عرضه کرده و آراء و اندیشه‌هاى خویش را با اتقان و استحکام بیان داشته است. آن گونه که از این اثر پیداست، اعتقاد و اعتماد خالصانه استاد به سنت معصومین(ع)، دروازه ورود ایشان به ساحت مقدس قرآن شد و فى الواقع این نگاه عمیق میراث گرانبهایى بود که او از اسلاف ارجمند خود در حوزه علمیه دزفول به ارث می‌برد.

ساختار

این کتاب داراى یک پیشگفتار، دوازده بخش، دو ملحق و پنج مستدرک است.

گزارش محتوا

پیشگفتار مفصل مؤلف، حسن مطلع این اثر قیم است. گفتارى است که در عین صلابت، سلیس و روان و البته پر مغز و جان دار بودن، بیانگر روح اجتماعى و اصلاح گرایانه استاد می‌باشد. ضمن بیان جایگاه قرآن و دعوت به فهم وعمل به آن، مختصرى در تاریخ پیدایش علوم قرآن به عنوان مقدمه تفسیر ذکر کرده‌اند.

بخش یکم: تعاریف که شامل تعاریف علم، قرآن، علوم القرآن، تفسیر، تاویل و موارد استعمال این دو در قرآن، روایات و اقوال علما، نامها و صفتهاى قرآن در قرآن و... است. تعریف جامع ایشان از علوم القرآن شنیدنى است: مقصود از آن، گروهى از معارف متصله قرآن است، خواه تصورى باشند، خواه تصدیقى که به نحوى از انحاء و به طور خاص خادم قرآن باشند، مانند علم الرسم و... و قید «به طور خاص» براى آن است که بعض از علوم را هر چند به طور مقدمه در فهم قرآن دخیلند مانند صرف و نحو خارج کند، نه علم اعراب القرآن را که به طور خاص در فهم قرآن دخیل است...

بخش دوم: قابل فهم بودن قرآن؛ که شامل مباحثى مانند: چگونه قرآن را میفهمیدند، ادله مفهوم بودن قرآن و مخالفین آن است.

بخش سوم: مصونیت قرآن از تحریف؛ که شامل مباحث: چگونه تغییر میدهند، دلائل عدم تحریف و ادله قائلین به تحریف می‌باشد.

بخش چهارم: جمع و فراهم ساختن قرآن؛ که شامل مباحثى است چون: معانى جمع، کتابت و ضبط، خوانایى و نویسایى پیغمبر(ص)، کاتبان وحى، وسائل نوشتن، ترکیب قرآن و الفاظ آن، ترتیب آیات، عدد آنها و فواصل، ابعاض قرآن، جمع قرآن در زمان پیغمبر(ص)، جمع خاص حضرت على(ع) و جمع در زمان ابوبکر و عثمان.

بخش پنجم: قرائات؛ که یکى از مهم ترین بخش‌هاى این کتاب و بلکه مباحث علوم قرآنى است.

محقق به اقتضاى شبهات و ایرادات مطرح، نظرات خاص و بکر خود را ارائه نموده است. این بخش، شامل مباحثى است مانند: معناى قرائت، اختلاف قرائت و علل پیدایش قرائت. اختلاف عمدى، حدود مرزهاى اختلافات جائز، سبعة احرف از طریق امامیه، سبعة احرف از طرق عامه، توحید نص و... ایشان در این بخش تاکید دارند که: «جواز اختلاف قرائت براى رفع عسر و حرج بوده و با رفع عسر و حرج در زمان حاضر وجهى بر قرائت به اختلاف وجود ندارد و بلکه مذموم و مردود است.»

بخش ششم: اسباب نزول؛ که داراى مباحثى است، از جمله: دانستن سبب نزول، اقسام نزول، عموم لفظ و خصوص سبب، سماع یا اجتهاد در اسباب نزول و اشتباه در اسباب نزول.

بخش هفتم: تفسیر به رأى؛ که شامل مباحثى مانند: مراد از رأى، دلائل مانعین و مجیزین، منشا خطا در تفسیر است.

بخش هشتم: محکم و متشابه؛ که شامل مباحثى چون: اقسام تعریفات اصطلاحى، اسباب تشابه، ارائه جدولى از اقسام محکم و متشابه و اشاره به موضوعات آیات آنها، رسوخ در علم و راسخون در آن بوده که این بخش نیز خالى از نکات مغز و پر مغز نیست.

بخش نهم: ظهر و بطن قرآن؛ درباره منشا، معنا و مصادیق آن، که داراى دو مبحث: دلایل منقول و دلیل عقلى، است.

بخش دهم: نسخ، بداء؛ که شامل موضوعاتى چون: نسخ در لغت و اصطلاح، شناخت ناسخ و منسوخ، شرایط نسخ، وجوه نسخ، فایده نسخ، آراء موافقین و مخالفین، مسئله بداء ودیدگاه شیعه و اهل سنت در آن، می‌باشد.

ملحق بخش دهم: تاریخ نزول، ضوابط مکى و مدنى بودن، وجوه مختلف نزول قرآن و شمارش سوره‌هاى مکى و مدنى، مورد بحث واقع شده است.

بخش یازدهم: مصادر تفسیر؛ دربردارنده موضوعاتى همچون: مصادر الزامى و استحسانى، مصدر اول: قرآن، مصدر دوم: سنت، طرق امامیه، طرق عامه، رتبه کتاب و سنت، تعارض کتاب و سنت صحابى و قول او، صحابه و فهم قرآن، صحابه و تفسیر، قول تابعى.

بخش داوزدهم: شرایط تفسیر؛ که شامل: مقدمه، علومى که باید مفسر آنها را فرا گیرد و شرایط اتخاذ روش احسن است.

دانستن علومى مانند لغت، صرف، اشتقاق، نحو و اعراب، اسلوب (معانى، بیان، بدیع)، قراءات، کلام، اصول فقه، اسباب نزول، علم به ناسخ و منسوخ، درایه، علم به روایات مرفوعه، علم به احوال بشر و خلوص نیت را شرط اول امورى می‌داند که مفسر باید واجد آن باشد.

شرط دوم دانستن روشى است که پس از دارا بودن علوم، باید پى بگیرد، و براى آن نیز یازده شرط قائل می‌شود.

ملحق بخش دوازدهم: قصص و اسرائیلیات؛ که دربرگیرنده: چگونگى قصه‌هاى قرآن، اسرائیلیات پیرامون قصص قرآن و خاتمه است.

تقسیم تفسیر از یک نظر به اجمالى وتفصیلى و نقد "التفسیر و المفسرون" محمدحسین ذهبى بابت اظهار نظر وى در مورد منابع تفسیر شیعه در خاتمه آمده است.

مستدرکات: حاوى پنج مستدرک براى بخش‌هاى یکم، سوم، چهارم، پنجم و دهم است. این اثر براى نخستین بار در سال 1354‌ش از سوى انتشارات کتابخانه صدر در 483 صفحه قطع وزیرى چاپ و منتشر گردید.

منابع مقاله

1. متن کتاب
2. مقاله سیرى در آثار قرآن‌پژوهى استاد فقید سید على کمالى دزفولى، سید مجتبى مجاهدیان فصلنامه پیام جاودان شماره‌ى 8 پاییز 1384