۴۲۵٬۲۲۵
ویرایش
بدون خلاصۀ ویرایش
جز (جایگزینی متن - 'رجایی مهدی' به 'رجایی، سید مهدی') |
بدون خلاصۀ ویرایش |
||
| خط ۳۶: | خط ۳۶: | ||
}} | }} | ||
'''لباب الأنساب والألقاب والأعقاب'''، تألیف علی بن ابوالقاسم بن زید بیهقی (متوفی 565ق) مشهور به ابن | '''لباب الأنساب والألقاب والأعقاب'''، تألیف [[بیهقی، علی بن زید|علی بن ابوالقاسم بن زید بیهقی]] (متوفی 565ق) مشهور به [[بیهقی، علی بن زید|ابن فندق]]، از آثار مهم در موضوع علم انساب است. کتاب به زبان عربی با مقدمه مرحوم [[مرعشی، سید شهابالدین|آیتاللهالعظمی مرعشی نجفی]] و تحقیق [[رجایی، سید مهدی|سید مهدی رجایی]] در دو جلد منتشر شده است. | ||
==ساختار== | ==ساختار== | ||
| خط ۴۵: | خط ۴۵: | ||
==گزارش محتوا== | ==گزارش محتوا== | ||
آیتالله مرعشی نجفی در مقدمهاش بر کتاب، علم انساب را از بزرگترین و شریفترین علوم دانسته است. سپس به آثاری چون | [[مرعشی، سید شهابالدین|آیتالله مرعشی نجفی]] در مقدمهاش بر کتاب، علم انساب را از بزرگترین و شریفترین علوم دانسته است. سپس به آثاری چون «[[الفخري في أنساب الطالبيين]]» [[مروزی علوی، اسماعیل بن حسین|ابوطالب مروزی]]، «[[الشجرة المباركة في أنساب الطالبية|الشجرة المباركة]]» [[فخر رازی، محمد بن عمر|فخرالدین رازی]]، «[[سراج الأنساب]]» سید جمالالدین گیلانی و مانند آن اشاره کرده که توسط ایشان منتشر شده است. سپس «لباب الأنساب» را از مفیدترین آثار در این زمینه دانسته که حاوی مطالبی منحصربهفرد است که در دیگر آثار یافت نمیشود. سپس اشاره میکند که متأسفانه نسخههای این تألیف ارزشمند بهشدت اندک است که علاقهمندان به این علم امکان دستیابی به آن را ندارند و در کتابخانهها خاک میخورد. البته همین نسخههای اندک نیز مملو از غلطهای روشن و اشتباهات فراوان است. بدینسبب در نسخه حاضر انتشار این اثر ارزشمند به اهتمام سید محمود مرعشی و تحقیق و تصحیح سید مهدی رجایی به انجام رسیده است<ref>ر.ک: مقدمه آیتالله مرعشی نجفی، ص8-7</ref>. | ||
«كشف الارتياب في ترجمة صاحب لباب الأنساب»، رساله مفصلی به قلم آیتالله مرعشی نجفی است که آن را در ادامه مقدمهاش ارائه کرده است. وی در این رساله ابتدا برای اثبات جلالت علم انساب از دویست تن از مشاهیر و بزرگان این علم بهترتیب زمانی از قرن اول تا قرن پانزدهم با توضیحی متوسط یاد کرده است<ref>ر.ک: همان، ص143-9</ref>. سپس به شرح حال نویسنده و عقاید و مذهب و اساتید او پرداخته و 76 اثر او را لیست کرده است<ref>ر.ک: همان، ص157-145</ref>. | «كشف الارتياب في ترجمة صاحب لباب الأنساب»، رساله مفصلی به قلم آیتالله مرعشی نجفی است که آن را در ادامه مقدمهاش ارائه کرده است. وی در این رساله ابتدا برای اثبات جلالت علم انساب از دویست تن از مشاهیر و بزرگان این علم بهترتیب زمانی از قرن اول تا قرن پانزدهم با توضیحی متوسط یاد کرده است<ref>ر.ک: همان، ص143-9</ref>. سپس به شرح حال نویسنده و عقاید و مذهب و اساتید او پرداخته و 76 اثر او را لیست کرده است<ref>ر.ک: همان، ص157-145</ref>. | ||
محقق کتاب در مقدمه، متذکر مهجوریت علم انساب در طول قرنها و احیای آن توسط فقیه نسابه سید شهابالدین مرعشی نجفی با انتشار کتبی پیرامون این موضوع شده است. سپس کتاب «اللباب» بیهقی را از کتب ممتاز در موضوع خود دانسته که پر از نکات رجالی و تاریخی است که در سایر کتب ذکر نشده است. این کتاب منبع بسیاری از کتب نسابه پس از خود بوده و نویسنده در نگارش آن سختیهای زیادی را متحمل شده و تلاشهای فراوان کرده است<ref>ر.ک: مقدمه محقق، ص161-160</ref>. | محقق کتاب در مقدمه، متذکر مهجوریت علم انساب در طول قرنها و احیای آن توسط فقیه نسابه سید شهابالدین مرعشی نجفی با انتشار کتبی پیرامون این موضوع شده است. سپس کتاب «اللباب» [[بیهقی، علی بن زید|بیهقی]] را از کتب ممتاز در موضوع خود دانسته که پر از نکات رجالی و تاریخی است که در سایر کتب ذکر نشده است. این کتاب منبع بسیاری از کتب نسابه پس از خود بوده و نویسنده در نگارش آن سختیهای زیادی را متحمل شده و تلاشهای فراوان کرده است<ref>ر.ک: مقدمه محقق، ص161-160</ref>. | ||
بیهقی در ابتدای کتاب، فصلی را به ذکر اسامی نویسندگان در علم انساب اختصاص داده است. سید ابواسحاق ابراهیم بن اسماعیل ملقب به طباطبا، ابوالغنائم دمشقی، حسن بن علی بن محمد ملقب به عینالزمان مؤلف کتاب «الدوحه» و ابوعبدالله حسین بن علی بن داعی علوی ساکن نیشابور از مشهورترین علمای ثقه در این رشته بودهاند<ref>ر.ک: متن کتاب، ج1، ص185-181</ref>. | بیهقی در ابتدای کتاب، فصلی را به ذکر اسامی نویسندگان در علم انساب اختصاص داده است. سید ابواسحاق ابراهیم بن اسماعیل ملقب به طباطبا، ابوالغنائم دمشقی، حسن بن علی بن محمد ملقب به عینالزمان مؤلف کتاب «الدوحه» و ابوعبدالله حسین بن علی بن داعی علوی ساکن نیشابور از مشهورترین علمای ثقه در این رشته بودهاند<ref>ر.ک: متن کتاب، ج1، ص185-181</ref>. | ||
در فصلی دیگر، قرابت بین قریش و بنیتمیم مطرح شده است. امیرالمؤمنین علی بن ابیطالب در نهج البلاغه به این قرابت اشاره کرده است<ref>ر.ک: همان، ص190</ref>. | در فصلی دیگر، قرابت بین قریش و بنیتمیم مطرح شده است. امیرالمؤمنین علی بن ابیطالب در نهج البلاغه به این قرابت اشاره کرده است<ref>ر.ک: همان، ص190</ref>. | ||
در سفارش امام علی(ع) به ابن عباس حاکم بصره در مورد رعایت حال قبیله «بنیتمیم» آمده: «آنها [قبیله بنیتمیم] با ما پیوند خویشاوندى نزدیک و قرابت خاص دارند که ما نزد خداوند بهوسیله صله رحم نسبت به آنها مأجور خواهیم بود و با قطع آن مؤاخذه خواهیم شد». به اعتقاد مفسّرانِ «نهج البلاغه»، دلیل خویشاوندى بنىتمیم و بنىهاشم بهواسطه جد اعلایشان - «الیاس بن مضَر» - بوده است؛ هاشم با سیزده واسطه به الیاس مىرسید و بنىتمیم نیز با واسطههاى زیادى به او مىرسیدند، ولى ازآنجاکه مسئله خویشاوندى در اسلام بسیار اهمیت دارد، امام(ع) حتى با این مقدار واسطه باز هم آنها را خویشاوندِ نزدیک شمرده است<ref>ر.ک: مکارم شیرازی، ناصر، ص227</ref>. البته بیهقی نسب هاشم به الیاس را با ده واسطه ذکر کرده است<ref>ر.ک: متن کتاب، ج1، ص190</ref>. | در سفارش امام علی(ع) به ابن عباس حاکم بصره در مورد رعایت حال قبیله «بنیتمیم» آمده: «آنها [قبیله بنیتمیم] با ما پیوند خویشاوندى نزدیک و قرابت خاص دارند که ما نزد خداوند بهوسیله صله رحم نسبت به آنها مأجور خواهیم بود و با قطع آن مؤاخذه خواهیم شد». به اعتقاد مفسّرانِ «نهج البلاغه»، دلیل خویشاوندى بنىتمیم و بنىهاشم بهواسطه جد اعلایشان - «الیاس بن مضَر» - بوده است؛ هاشم با سیزده واسطه به الیاس مىرسید و بنىتمیم نیز با واسطههاى زیادى به او مىرسیدند، ولى ازآنجاکه مسئله خویشاوندى در اسلام بسیار اهمیت دارد، امام(ع) حتى با این مقدار واسطه باز هم آنها را خویشاوندِ نزدیک شمرده است<ref>ر.ک: مکارم شیرازی، ناصر، ص227</ref>. البته [[بیهقی، علی بن زید|بیهقی]] نسب هاشم به الیاس را با ده واسطه ذکر کرده است<ref>ر.ک: متن کتاب، ج1، ص190</ref>. | ||
اشاره به حدیثی از رسولالله(ص) که «من فرزند عواتک و فواطم هستم...» و تبیین معنای این حدیث، از دیگر مباحث کتاب است<ref>ر.ک: همان، ص193-192</ref>. | اشاره به حدیثی از رسولالله(ص) که «من فرزند عواتک و فواطم هستم...» و تبیین معنای این حدیث، از دیگر مباحث کتاب است<ref>ر.ک: همان، ص193-192</ref>. | ||
«شرافت علم انساب»، مطلبی است که مناسب بود در ابتدای کتاب ذکر شود، اما پس از چندین فصل به آن پرداخته شده است. بیهقی معتقد است که در روم علم طب، در یونان علم حکمت و منطق، در هند نجوم، در ایران آداب نفس و اخلاق، در چین صنایع و در میان عرب امثال و انساب مهمترین علم بوده است<ref>ر.ک: همان، ص195</ref> و از جمله عالمترین به انساب عرب در زمان گذشته ابوبکر عبدالله بن عثمان، مخرمه و عامر بن طرب، عقیل بن ابیطالب و عروة بن اذینه بودهاند<ref>ر.ک: همان، ص196</ref>. | «شرافت علم انساب»، مطلبی است که مناسب بود در ابتدای کتاب ذکر شود، اما پس از چندین فصل به آن پرداخته شده است. [[بیهقی، علی بن زید|بیهقی]] معتقد است که در روم علم طب، در یونان علم حکمت و منطق، در هند نجوم، در ایران آداب نفس و اخلاق، در چین صنایع و در میان عرب امثال و انساب مهمترین علم بوده است<ref>ر.ک: همان، ص195</ref> و از جمله عالمترین به انساب عرب در زمان گذشته ابوبکر عبدالله بن عثمان، مخرمه و عامر بن طرب، عقیل بن ابیطالب و عروة بن اذینه بودهاند<ref>ر.ک: همان، ص196</ref>. | ||
از صفحه 223 کتاب، انساب و القاب اولاد رسولالله(ص) و سبب نامیده شدن به این القاب بهترتیب حروف الفبا در ضمن جدولهایی ارائه شده است. البته سبب یا علت مشهوریت برخی القاب ذکر نشده یا به ما نرسیده است<ref>ر.ک: همان، ص223</ref>. | از صفحه 223 کتاب، انساب و القاب اولاد رسولالله(ص) و سبب نامیده شدن به این القاب بهترتیب حروف الفبا در ضمن جدولهایی ارائه شده است. البته سبب یا علت مشهوریت برخی القاب ذکر نشده یا به ما نرسیده است<ref>ر.ک: همان، ص223</ref>. | ||
| خط ۶۹: | خط ۶۹: | ||
نسل برخی از طالبیین مقطوع بوده، ذکر نشده یا مورد اختلاف است که این موارد را نیز نویسنده گردآوری و لیست کرده است<ref>ر.ک: همان، ج2، ص472-439</ref>. | نسل برخی از طالبیین مقطوع بوده، ذکر نشده یا مورد اختلاف است که این موارد را نیز نویسنده گردآوری و لیست کرده است<ref>ر.ک: همان، ج2، ص472-439</ref>. | ||
نقابت، سازمانی در نظام دیوانسالاری جهان اسلام بود که برای نخستین بار خلفای عباسی به دلایـلی آن را پدید آوردند و پس از سقوط خلافت همچنان ماند. نقیبان، شخصیتهای مطرح سادات بودند که بر اثر اهمیت وظایفشان، پیـوسته در زمینههای گوناگون تأثیر میگذاردند<ref>ر.ک: کریمی، علیرضا، ص139</ref>. بیهقی از «نقیب بغداد» احمد بن علی بن معمر با مدح و ثنای فراوان یاد کرده است<ref>ر.ک: متن کتاب، ج2، ص534</ref>. پس از آن از نقبای کوفه، بصره، اهواز، اصفهان و مانند آن یاد کرده است<ref>ر.ک: همان، ص562-540</ref>. برای نقابت آدابی ششگانه ذکر شده، از جمله اینکه نقیب باید برای رعیت مانند پدری مهربان باشد<ref>ر.ک: همان، ص722</ref>. | نقابت، سازمانی در نظام دیوانسالاری جهان اسلام بود که برای نخستین بار خلفای عباسی به دلایـلی آن را پدید آوردند و پس از سقوط خلافت همچنان ماند. نقیبان، شخصیتهای مطرح سادات بودند که بر اثر اهمیت وظایفشان، پیـوسته در زمینههای گوناگون تأثیر میگذاردند<ref>ر.ک: کریمی، علیرضا، ص139</ref>. [[بیهقی، علی بن زید|بیهقی]] از «نقیب بغداد» احمد بن علی بن معمر با مدح و ثنای فراوان یاد کرده است<ref>ر.ک: متن کتاب، ج2، ص534</ref>. پس از آن از نقبای کوفه، بصره، اهواز، اصفهان و مانند آن یاد کرده است<ref>ر.ک: همان، ص562-540</ref>. برای نقابت آدابی ششگانه ذکر شده، از جمله اینکه نقیب باید برای رعیت مانند پدری مهربان باشد<ref>ر.ک: همان، ص722</ref>. | ||
بخش عمدهای از جلد دوم کتاب را انساب فرزندان ائمه(ع) و سادات تشکیل داده که از آن جمله است: نسب بعضی سادات نیشابور<ref>ر.ک: همان، ص708</ref> و نسب سادات بیهق<ref>ر.ک: همان، ص710</ref>. | بخش عمدهای از جلد دوم کتاب را انساب فرزندان ائمه(ع) و سادات تشکیل داده که از آن جمله است: نسب بعضی سادات نیشابور<ref>ر.ک: همان، ص708</ref> و نسب سادات بیهق<ref>ر.ک: همان، ص710</ref>. | ||
| خط ۷۸: | خط ۷۸: | ||
==پانویس== | ==پانویس== | ||
<references/> | <references /> | ||
==منابع مقاله== | ==منابع مقاله== | ||