صحابه در قرآن

صحابه در قرآن

نام کتاب	صحابه در قرآن
نام های دیگر کتاب
پدیدآورندگان	علیانسب، ضیاء‌الدین (نويسنده)
زبان	فارسی
کد کنگره	‏BP‎‏ ‎‏104‎‏ ‎‏/‎‏ص‎‏3‎‏ع‎‏8
موضوع	امامت رهبری (اسلام) صحابه - احادیث صحابه در قرآن عدالت (حدیث)
ناشر	موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمينی (ره)، مرکز انتشارات
مکان نشر	قم - ایران
سال نشر	1385 هـ.ش
کد اتوماسیون	AUTOMATIONCODE14837AUTOMATIONCODE

معرفى اجمالى

صحابه در قرآن، اثر سيد ضياءالدين عليانسب، در موضوع عدالت ياران پيامبر(ص) و به زبان فارسى است.

ساختار

اين كتاب، شامل سه بخش است كه بخش اول و سوم داراى دو فصل و بخش دوم شامل سه فصل مى‌باشد. در ابتداى كتاب، پيشگفتارى در روش تحقيق و پيشينه تحقيق ذكر شده است.

روش تحقيق مسئله عدالت صحابه به سه طريق انجام گرفته است: 1. از ديدگاه قرآن؛ 2. از ديدگاه صرفا روايى؛ 3. از ديدگاه صرفا تاريخى.

گزارش محتوا

فصل اول از بخش اول، ابتدا به تعريف صحابه در لغت و اصطلاح، بهترين تعريف صحابى از ديدگاه اهل سنت و تعريف صحابى از ديدگاه برخى از صحابه پرداخته است و در پايان، رابطه‌ى معناى لغوى و اصطلاحى آن را بيان مى‌كند. در اين فصل، دايره قدر متيقن صحابه چنين بيان شده است:

1. از نظر زمانى مصاحبت طولانى با پيامبر داشته باشد؛

2. درحالت‌هاى گوناگون، به‌ويژه در ماجراهاى حساس و مهم با پيامبر باشد؛

3. در اوامر و نواهى، مطيع پيامبر و در رفتار و كردار پيرو حضرتش باشد؛

4. تا ايام مرگ، اوصاف مذكور را دارا باشد .

فصل دوم، در مورد مفهوم عدالت در لغت و در اصطلاح شيعه و سنى است. بيان مفهوم عدالت در اصطلاح شيعه، با سخنى از امام رضا(ع) به اين مضمون آغاز شده است: «كسى كه در برخورد خويش با مردم به آنان ستم نكند، دروغ نگويد و خلف وعده ننمايد، مروتش كامل و عدالتش آشكار و برادرى‌اش واجب و غيبتش حرام است». در ادامه، از زبان بزرگانى از شيعه به توضيح مفهوم عدالت پرداخته شده است.

براى بيان مفهوم عدالت از ديدگاه اهل سنت نيز سخنان عده‌اى از بزرگان آنان مثل عمر بن خطاب، ابن مبارك، فخر رازى و... نقل شده است؛ مثلا از گفتار عمر بن خطاب چنين استفاده شده كه عدالت همان اجتناب از كبائر و اصرار نكردن بر صغائر است .

بخش دوم كتاب، بيانگر عدالت صحابه در قرآن از منظر شيعه است كه فصل اول آن، تعريف صحابه را در بيان امامان و علماى شيعه در بر گرفته است؛ مثلا مولايمان حضرت على(ع)، صحابه را مصداق بارز اخلاص، ازجان‌گذشتگى، اهل سجده و قيام براى خدا و فروتنى دانسته و آنان را به‌پادارندگان سنت شمرده است. در همين فصل، دعاى حضرت سجاد(ع) براى صحابه و پيروان پيامبران ذكر شده است؛ البته صحابه‌اى كه شرايط خاصى از جمله ايمان حقيقى و محبت پيامبر را در دل داشته‌اند. همچنين طبقات صحابه در قرآن، به چهارده مورد دسته‌بندى شده است .

در فصل دوم، به بيان شواهد قرآنى ديدگاه صحيح در مورد صحابه پرداخته شده است. همچنين در باره اسلام، ايمان، نفاق و درجات آن بحث كوتاهى مطرح شده است، از جمله شش ركن ايمان و درجات آن و اشاره به اينكه اظهاركنندگان اسلام بر سه دسته‌اند و نيز ويژگى افراد منافق بيان شده است. همچنين اجتهاد صحابه و اينكه فرد مجتهد بايد چه كسى و با چه ويژگى‌هايى باشد و مفهوم اجتهاد از ديدگاه خلفا و علماى ديگر مورد بررسى قرار گرفته است .

در فصل سوم كه قسمت عظيمى از كتاب را به خود اختصاص داده است، مستندهاى قرآنى ديدگاه صحيح در مورد صحابه بيان شده است. در اين فصل مطالب متنوعى، همچون درخواست‌هاى نابجايى كه برخى از مسلمانان از پيامبر مى‌كرده‌اند، مثل آشكار شدن فرشتگان و مشاهده عينى خداوند و...، خيانت به نفس، اكل مال به باطل، انفاق نكردن مال، ولىّ قرار دادن كافر، دوستى با منافقان، مخالفت با رسول خدا(ص)، انجام گناه، ارتداد بعضى از صحابه و عده‌اى از مسلمانان در بستر تاريخ، در سه مرحله قبل از هجرت، بعد از هجرت و بعد از رحلت رسول اكرم(ص) و... مفصلا بررسى شده است.

بخش سوم، عدالت صحابه را در قرآن از نظر اهل سنت بررسى مى‌كند و در توضيح استدلال بر عدالت صحابه، از بعضى از علماى اهل سنت در مورد تفسير آيه‌اى در قرآن كه در پيرامون عدالت و گناه اهل صحابه است، برداشتى را مطرح مى‌نمايد كه در 9 مورد بيان شده است .

سپس در نتيجه‌گيرى از اقوال و استدلال‌هاى اهل سنت، چنين بيان شده است كه در سال‌هاى اوليه، به‌ويژه عصر صحابه، از اين آيه، عدالت صحابه استنباط نمى‌شد و عده‌اى به قرائت برترى‌طلبانه عمر توجه داشته و آن را مبناى تفسير خود قرار داده‌اند و بعضى، بعدها مراد از سابقان را همه صحابه دانستند و ابن جوزى همه امت اسلامى را مشمول آيه مى‌داند و نيز نظريات ديگر علماى اهل سنت ذكر شده است، ولى در تفسيرهاى شيعه و از قول امام صادق(ع) چنين بيان شده است كه: خداوند از مهاجران اول بر حسب درجه آنها شروع كرده است، سپس مدح انصار و بعد از آن پيروان آنان در خوبى‌ها را آورده و هر كس را به اندازه و جايگاهى كه نزد خدا دارد، قرار داده است. امام حسن(ع) در مقام صلح با معاويه فرموده‌اند: پدر من سابق سابقين در اسلام بود و اولين مسلمان و اولين شخص در هجرت و لحوق به رسول خدا بود و در ايمان هيچ‌كس بر او سبقت نگرفته و او مجاهد در راه خداست و اين آيه در شأن او نازل شده است.

در كتب تفسيرى و كتاب‌هاى ديگر اهل سنت به‌گونه‌هاى مختلفى با استفاده از آيه مورد بحث در مورد «عدالت صحابه»، استدلال‌ها و استنادهاى مختلفى وجود دارد، اما بايد گفت كه مسئله عدالت صحابه در زمان پيامبر و سده‌هاى اوليه مطرح نبوده و بعد از آن بر قرآن تحميل شده و هيچ‌كدام از آيات مزبور، نه تنها بر عدالت همه صحابه دلالتى ندارد، بلكه گاهى همين آيات بر فسق برخى از صحابه دلالت مى‌كند.

وضعيت كتاب

فهرست مطالب كتاب، در ابتدى آن ذكر شده است.

پاورقى‌هاى كتاب، مربوط به ذكر منابع و اسانيد مطالب مى‌باشد.

منابع مقاله

مقدمه و متن كتاب.

پیوندها

مطالعه کتاب صحابه در قرآن در پایگاه کتابخانه دیجیتال نور