شرح تسهيل الفوائد و تكميل المقاصد: تفاوت میان نسخه‌ها
بدون خلاصۀ ویرایش |
Hbaghizadeh (بحث | مشارکت‌ها) جز (جایگزینی متن - 'رده:زبان و ادبیات شرقی (مصری، قبطی، سامی، آشوری، سومری، عبری، آرامی، سریانی، عربی، حبشی)' به 'رده: زبان و ادبیات عربی') |
||
| خط ۱۵۲: | خط ۱۵۲: | ||
[[رده:کتاب‌شناسی]] | [[رده:کتاب‌شناسی]] | ||
[[رده:زبان و ادبیات | [[رده: زبان و ادبیات عربی]] | ||
نسخهٔ کنونی تا ۴ نوامبر ۲۰۲۲، ساعت ۲۳:۰۹
| شرح تسهيل الفوائد و تكميل المقاصد | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | مرادی، حسن بن قاسم (نویسنده) علي، ناصر حسين (محقق) |
| عنوان‌های دیگر | تسهيل القوائد. شرح |
| ناشر | دار سعدالدين |
| مکان نشر | سوريه - دمشق |
| چاپ | 1 |
| موضوع | ابن مالک، محمد بن عبدالله، 600؟ - 672ق. تسهيل الفوائد - نقد و تفسير زبان عربی - نحو |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | 2 |
| کد کنگره | PJ 6151 /الف2 ت50284 |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
شرح تسهيل الفوائد و تكميل المقاصد، تألیف حسن بن قاسم مرادی (متوفی 749ق) از جمله شروح ارزشمند بر تسهيل الفوائد اثر ابن مالک طائى (ح 600-672ق)، نحوی، لغوی، ادیب و ناظم اوایل عصر ممالیک در مصر است[۱].
این کتاب در دو مجلد، با تحقیق ناصر حسین علی منتشر شده است.
ابن مالک، «تسهيل الفوائد و تكميل المقاصد» را که خلاصه‌ای از اثر مفقود دیگرش، الفوائد مى‌باشد، در 80 باب نوشته است. نخستین باب آن، «الكلام و ما يتعلق به«و آخرین باب آن، «باب الهجاء» است و احتمالاً چنان‌که از شرح ناتمام آن برمى‌آید، آخرین تألیف وی بوده، اما مرگ به او امان نداده است تا آن را تمام کند و پسرش ابن ناظم آن را کامل کرده است[۲].
تنها فرق مهم این اثر با الفیه این است که این به نظم و آن به نثر است. همچنین در مقایسه‌ای گذرا بین الفیه و تسهيل الفوائد مشاهده مى‌شود که همه آنچه در الفیه آمده، بى‌کم‌وکاست در تسهيل الفوائد نیز آمده است؛ جز اینکه ترتیب چند فصل پایانى در تسهیل به هم خورده و مطالب جابه‌جا شده و برخى از موارد نیز تغییراتى جزئى کرده است؛ بنابراین مى‌توان گفت که چهار کتاب الکافیه، الوافیه، الفیه و تسهيل الفوائد از نظر محتوا یک اثر بیش نیست[۳].
حال بر ما روشن نیست که این پیچ‌وتاب‌ها، شرح‌ها و مختصرها از برای چه بوده و مؤلف با چه توجیهى کتاب مختصری را شرح مى‌کرده و دوباره آن را مختصر و بالعکس شرحى را مختصر و دوباره آن را شرح مى‌کرده است[۴].
بر تسهيل الفوائد شرح‌های بسیار نوشته‌اند. از معروف‌ترین شارحان آن اثیرالدین ابوحیان غرناطى است که شرح ابن مالک و تکمله فرزندش ابن ناظم را با نام «التخييل الملخص من شرح التسهيل» خلاصه کرده و شرح مستقلى نیز با نام «منهج السالك» یا «التذييل و التكميل في شرح التسهيل»، بر آن نوشته و در آن ابن مالک را سخت مورد انتقاد قرار داده است. علاوه بر او، بدرالدین حسن بن قاسم، شهاب‌الدین احمد بن یوسف و عبدالرحمان بن عقیل نیز شرح‌هایى بر آن نوشته‌اند[۵].
بخش اعظمی از جلد اول کتاب، به مقاله تحقیقی ناصر حسین علی اختصاص دارد. این مقاله مشتمل بر دو قسمت است: در قسمت اول که خود از شش فصل تشکیل شده، به‌ترتیب این مباحث بررسی شده است:
- زندگی و آثار مرادی؛
- شیوه تحقیقی وی؛
- آراء لغوی و صرفی مرادی؛
- شاهد مثالها؛
- مرادی و مذاهب صرفی؛
- جایگاه شرح مرادی بین شروح تسهیل و اثر آن بر مطالعات صرفی پس از خود[۶].
در قسمت دوم نیز تحقیقات و شیوه تحقیقی ناصر حسین علی در چند بخش بیان شده است.
به‌طور خلاصه میتوان ویژگیهای این اثر را در این موارد خلاصه نمود:
- در این اثر متن تسهيل الفوائد از شرح مجزا شده است که از شیوه مزجی به مراتب بهتر است. مطالب مصنف با «ص» و شارح با «ش» مشخص شده است.
- در غالب مواردی که کلمه «قيل» آمده است، منظور، استاد نویسنده ابوحیان (654-745ق) بوده است.
- بیشتر آراء حسن بن قاسم، موافق با سیبویه و ابن مالک و دیگر صرفیون بوده است.
- در توضیح مطالب از قرآن کریم، احادیث شریف، امثال و اقوال فصیح عرب به‌عنوان شاهد مثال استفاده شده و تنها به موضع شاهد اکتفا گردیده است.
- حسن بن قاسم در نگارش این شرح، از شارحین دیگر تسهيل الفوائد، به‌ویژه خود ابن مالک و نیز استادش ابوحیان متأثر بوده است. این شرح در وجوه متعدد با شروح دیگر تسهيل الفوائد اتفاق دارد و در مواردی نیز مخالف است.
- اگرچه این شرح خالی از خطا و اشتباه نیست، اما این موارد از اهمیت این اثر نکاسته و در بین شروح دیگر التسهيل، به جهت روانی، جامعیت و استفاده از دیگر شروح، از مهمترین شروح این اثر است[۷].
فهارس آیات قرآن کریم، احادیث، امثال، اشعار، اعلام، لغات عرب و نیز فهرست مصادر و مراجع به‌تفکیک چاپ‌شده و خطی، پایان‌نامه‌ها و مجلات در انتهای کتاب آمده است. پس از آن نیز فهرست دو بخش تحقیقی و متن اثر نیز به‌تفکیک آمده است.
در پاورقیهای مفصل کتاب، معانی الفاظ، آدرس مطالب و اشعار و توضیحات ارزشمند دیگری ارائه شده است.
پانویس
منابع مقاله
- مقدمه و متن کتاب.
- فاتحی‌نژاد، عنایت‌الله، دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، زیر نظر کاظم موسوی بجنوردی، تهران، 1377.
وابسته‌ها
البهجة المرضية علی ألفية ابن مالك
تحفة الأديب في نحاة مغني اللبيب
النحو الوافي مع ربطه بالأساليب الرفيعة و الحياة اللغوية المتجددة
معجم القواعد العربية في النحو و التصريف
مبادئ العربية في الصرف و النحو
النحو المستطاب: سؤال و جواب و إعراب
أصول النحو عند السيوطي بين النظرية و التطبيق
الإنصاف في مسائل الخلاف بين النحو البصريين و الكوفيين
همع الهوامع شرح جمع الجوامع في النحو
شرح ملاجامي علی متن الكافية في النحو
أوضح المسالك إلی ألفية ابن مالك
النحو الواضح في قواعد اللغة العربية (المرحلة الابتدائية)
شرح الشواهد الشعرية في أمات الكتب النحوية لأربعة آلاف شاهد شعري
شرح المكودي علی الألفية في علمي الصرف و النحو
شرح الدرة البهية، «نظم الآجرومية»، في أصول علم اللغة العربية
النحو التطبيقي وفقا لمقررات النحو العربي في المعاهد و الجامعات العربية