تاریخ مکه

تاریخ مکه
پدیدآوران	جعفریان، رسول (مترجم) سباعی، احمد (نویسنده)
عنوان‌های دیگر	از آغاز تا پایان دولت شرفای مکه (1344ق)
ناشر	مشعر
مکان نشر	تهران - ایران
سال نشر	1385 ش
چاپ	1
شابک	‎964-540-004-x
موضوع	زیارتگاههای اسلامی - عربستان سعودی - مکه مکه - تاریخ
زبان	فارسی
تعداد جلد	1
کد کنگره	‏DS‎‏ ‎‏248‎‏ ‎‏/‎‏م‎‏7‎‏ ‎‏س‎‏2041
نورلایب	مطالعه و دانلود pdf

برای دیگر کاربردها، تاریخ مکة (ابهام زدایی) را ببینید.

تاریخ مکه از آغاز تا پایان دولت شرفای مکه (1334ق)، ترجمه فارسی «تاریخ مکة: دراسات في السیاسة و العلم و الاجتماع و العمران»، از احمد سباعی است، به قلم رسول جعفریان. احمد سباعی اصل کتاب را به زبان عربی نوشته است. ترجمه فارسی در یک جلد و متن عربی کتاب در دو جلد ارائه شده است. ناشر نسخه فارسی، انتشارات مشعر است و نسخه عربی توسط مطابع (چاپخانه‌های) الصفا در 1420ق، برای هشتمین مرتبه چاپ شده است. در نسخه عربی کتاب، تصویر مؤلف و مقدمه‌های او بر کتاب و مقدمه چاپ چهارم (چاپ نسخه عربی حاضر) ارائه شده که در ترجمه فارسی به‌جای این امور، شاهد مقدمه‌ای هستیم که خود رسول جعفریان بر ترجمه کتاب نوشته است؛ یعنی در نسخه فارسی، مقدمه مترجم جایگزین تصویر و مقدمه‌های مؤلف نسخه عربی شده و آن مقدمه‌ها ترجمه نشده است.

به نظر می‌رسد مترجم در این اثر، از شیوه ترجمه جمله‌به‌جمله استفاده کرده و درعین‌حال نگاهی هم به نقش جمله در پاراگراف داشته است. ترجمه، بسیار روان و خوب است.

رسول جعفریان در توضیح درباره محتوای کتاب و دلیلش در ترجمه و کارهایی که در ترجمه این اثر انجام داده، می‌نویسد: کتاب «تاریخ مکه» که اثر معروف احمد سباعی است، اثری است عمومی که شامل همه ابعاد تاریخی، سیاسی، تمدنی، اجتماعی و فرهنگی می‌شود. هدف سباعی از تألیف این اثر نگارش کتاب برای تمام کسانی بوده است که علاقه‌مند بوده‌اند یک نگاه جامع و فراگیر به‌طور هم‌زمان نسبت به این شهر داشته باشند. روشن است که در چنین اثری، جای بحث تخصصی نیست، اما تلاش مؤلف آن بوده است تا تصویری هرچه دقیق‌تر نسبت به تاریخ این شهر به دست بدهد.

محدوده کتاب، از تاریخ مکه از دورترین ادوار تاریخی تا پایان حکومت اشراف و ورود وهابیان به مکه در آغاز دهه پنجم قرن چهاردهم هجری است. طبعا طی فصول پایانی کتاب، شرحی از درگیری‌های صدوپنجاه ساله اهالی وهابی نجد با دولت شرفا را به دست داده است.

کتاب تاریخ مکه، بارها و بارها چاپ شده است. در یک مقطع، استاد عاتق بن غیث بلادی که خود از سرآمدان تاریخ‌نگاری مکه در چند دهه گذشته است، آن را برای چاپ آماده کرده و حواشی مختصری که با امضای «عاتق» است، بر آن افزود. این متن، برای چندمین بار چاپ شد، تا آنکه در سال 1419 به‌مناسبت یک‌صدمین سال دولت سعودی، صد اثر تاریخی برای چاپ مجدد انتخاب شد که یکی از آنها همین تاریخ مکه بود.

مصححان جدید جز افزودن برخی از پاورقی‌های غیر ضروری کاری نکردند و صرفا متن حروف‌چینی‌شده جدیدی را با صدها غلط افزوده و حتی با حذف صفحاتی از آن، در دو جلد عرضه کردند.

جعفریان می‌نویسد: ارائه فهرستی از آن اغلاط، تلف کردن وقت است؛ در غیر این صورت، آن موارد را در اینجا می‌آوردیم. شاید مهم‌ترین ویژگی کتاب، جز جامع بودن نگاه وی، آن است که نویسنده، وهابی نیست و به همین دلیل به‌هیچ‌روی، نگاه متعصبانه‌ای ندارد. این رویّه وی گاه تا آنجا پیش می‌رود که انسان چنان می‌اندیشد که وی به‌نوعی به عقاید شرفا نزدیک بوده است. بارها در این کتاب اخباری مربوط به برخوردهای تند با شیعه نقل شده و آن رفتارها مورد انتقاد وی واقع شده است. این موارد را از عناوین و سرفصل‌های کتاب می‌توان به دست آورد.

ویژگی دیگر، نگاه نافذ اجتماعی - انتقادی اوست. وی مکی است و به تاریخ این شهر دل‌بستگی دارد و تلاش می‌کند علل عقب‌ماندگی این مردم را که عمدتا در بذل و بخشش‌های معنادار دولت‌ها می‌بیند، تحلیل کند. در بخش‌های دیگر هم نگاه تحلیلی وی راهنمای کسانی است که علاقه‌مند هستند آثار تاریخی آنان چیزی بیش از نگارش معمولی رخدادها باشد.

روزگاری که احمد سباعی این اثر را می‌نوشت، به‌رغم فراوانی آثار، بسیاری از تواریخ مکه مخطوط بود و وی آن آثار را جز اندکی در اختیار نداشت. به همین دلیل، جز آنکه از برخی از مخطوطات استفاده کرده، کتاب به‌لحاظ عدم استفاده از منابع معتبری که طی این سال‌ها چاپ شده است، رنج می‌برد.

شاید بتوان گفت اساس این کتاب، بر کتاب «خلاصة الكلام في بيان أمراء البلد الحرام» احمد بن زینی دحلان است که به‌عنوان یک متن چاپی در اختیار مؤلف بوده و بسیاری از آثار دیگر تاریخ مکه آن زمان مخطوط بوده است. اما حسن کار دحلان و نظم و انسجام آن کتاب، اثر یادشده را به‌عنوان یکی از بهترین و منظم‌ترین آثار مربوط به تاریخ مکه درآورده و مؤلف هم به همین دلیل، آن را پایه کار خود قرار داده است.

بسیاری از ارجاعات به این کتاب، غلط بوده که رسول جعفریان آنها را تک‌تک با همان متن چاپی کهن «خلاصة الكلام» تطبیق داده و اصلاح کرده است. کتاب «خلاصة الكلام» که به‌شدت ضد وهابی است و حتی در بخش‌هایی از آن به شبهات وهابیان پاسخ داده شده و جنایات آنان، به‌خصوص در حمله به طائف شرح داده شده، تاکنون اجازه نشر نیافته و در نقطه‌ای دیگر از جهان اسلام هم هنوز تصحیح انتقادی نشده است.

یکی از منابعی که متأسفانه کمتر از آن استفاده شده، کتاب «الدرر الفرائد المنظمة» از عبدالقادر جزایری است که شاید حدود ده مورد از آن استفاده شده و احتمال چنان است که آن‌هم باواسطه بوده باشد.

رسول جعفریان این چند مورد را نیز با چاپ جدید آن، که مشخصات آن در کتابنامه آمده، تطبیق داده و آدرس آن را ذکر کرده است؛ زیرا آن اثر، کتابی است بسیار مهم در تاریخ حج‌گزاری و سرشار است از اطلاعات شگفت درباره حجاج و راه‌ها و ناامنی‌ها، به‌خصوص برای نشان دادن حج عراقی‌ها و ایرانی‌ها.

مترجم می‌نویسد: برخی از آثار خطی دیگری که مورد استفاده نویسنده این کتاب قرار گرفته، عبارت است از «إتحاف الوری» و «إتحاف فضلاء الزمن» و «منائح الکرم».

کوشش مترجم بر این بوده که در این موارد به نسخه‌های چاپی آنها ارجاع دهد، مگر آنکه مانند «إفادة الأنام» که همچنان هم به چاپ نرسیده، در اختیار وی نبوده باشد.

از جمله دیگر کارهای مترجم در ترجمه این اثر، افزودن پاورقی‌هایی بر کتاب است. وی به‌خاطر مخلوط نشدن این پاورقی‌ها با پاورقی‌های دیگر که از خود مؤلف یا استاد عاتق بن غیث است، مطالب خودش را با علامت «ج» در کتاب مشخص کرده است.

منابع مقاله

1. مقدمه و متن کتاب.
2. سباعی، احمد، «تاريخ مكة دراسات في السياسة و العلم و الاجتماع و العمران»، مکه مکرمه، مطابع الصفا، چاپ هشتم، 1420ق/1999م.

وابسته‌ها

تاریخ مکة: دراسات في السیاسة و العلم و الاجتماع و العمران