المؤتلف والمختلف (آمدی): تفاوت میان نسخه‌ها
بدون خلاصۀ ویرایش |
بدون خلاصۀ ویرایش |
||
| خط ۶۹: | خط ۶۹: | ||
==منابع مقاله== | ==منابع مقاله== | ||
# مقدمه و متن کتاب. | # مقدمه و متن کتاب. | ||
# رفیعی علامرودشتی، علی، «شیفتگان کتاب»، پایگاه مجلات تخصصی نور، میراث شهاب، زمستان 1379، شماره 22، ص23 تا | #[[:noormags:1236594|رفیعی علامرودشتی، علی، «شیفتگان کتاب»، پایگاه مجلات تخصصی نور، میراث شهاب، زمستان 1379، شماره 22، ص23 تا 32]]. | ||
نسخهٔ ۲۱ نوامبر ۲۰۲۱، ساعت ۱۴:۱۱
| المؤتلف والمختلف | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | هواری، صلاح الدین (محقق) آمدی، حسن بن بشر (نویسنده) |
| ناشر | المکتبة العصرية المکتبة العصرية |
| مکان نشر | لبنان - بيروت لبنان - صيدا |
| سال نشر | 1429ق. = 2008م. |
| چاپ | چاپ اول |
| زبان | عربي |
| تعداد جلد | 1 |
| کد کنگره | /آ8م8 / /2164 PJA |
المؤتلف والمختلف، تألیف حسن بن بشر آمدی (متوفی 371ق)، کتابی در اسامی، القاب و کنیه‌های شاعران عرب است. مقدمه و تحقیق کتاب به قلم صلاح‌الدین هواری است.
ساختار
این نسخه از کتاب مشتمل بر مقدمه محقق اثر و اسامی شاعران است که به‌ترتیب حروف الفبا مرتب شده است.
نویسنده با رعایت امانت، به نام کتب و مصنفاتی که از آنها استفاده کرده است، مانند: الحماسة: ابی‌تمام، الحيوان: جاحظ، الطبقات: ابن سلام و یا به نام دانشمندانی که از آنها مطلبی را نقل کرده یا شنیده است، مانند: ابن درید، اخفش و نفطویه اشاره کرده است[۱].
گزارش محتوا
المؤتلف والمختلف، درباره اسامی و کنیه‌ها و القاب و انساب شاعران است و سیوطی در ضبط اسماء شاعران، در کتاب «شرح شواهد المغني» به این کتاب استناد کرده است[۲].
مشخصه قرن چهارم هجری، جنبش سریع و عظیم فکری است که آثار آن در گسترش حرکت تألیف و تصنیف در جنبه‌های مختلف معرفت انسانی مانند: لغت، ادب، شعر، فقه، حدیث، تفسیر، تاریخ، تراجم، سیره و مانند آن در جوامع اسلامی آن روزگار رایج بود. ابوالقاسم حسن بن بشر آمدی از جمله نویسندگان بزرگی است که با نگارش آثار ارزشمند در پیشرفت و رشد آن حرکت نقش داشت. «المؤتلف والمختلف» از جمله این آثار گران‌بها با مفادی عالی و شهرت فراوان است. این کتاب در یک مجلد قرار دارد و شرح حال 745 شاعر به آن ضمیمه شده است. نویسنده این افراد را از میان اسامی مختلف و طیفی از شاعران جاهلیت و اسلام انتخاب کرده است[۳].
نویسنده برای آنکه ابواب طولانی نشود، دو اسم را که شکل آنها یکی و حروفشان مختلف بوده، در بابی که متعلق به مشهورترین اسم از آن دو بوده، آورده است؛ مانند: اسم «النعيت» که آن را در باب «البعيث» آورده و یا اسم «برید» را در باب اسم «یزید» قرار داده است[۴].
نکات و ویژگی‌ها:
- آمدی کتابش را ظرفی برای اسامی شعرای مشهوری چون: امرؤ‌القیس، طرفة بن عبد، قیس بن ملوح و افراد گمنامی چون: کلح اسدی، متمرس عکلی و رفیع سلمی قرار داده است.
- نویسنده به‌همراه شعرای گمنام، تعدادی از اشعار ایشان را برای معرفی آنها به خواننده، آورده است. این کار را برای شعرای معروف انجام نداده؛ چراکه اشعار ایشان مشهور و بر زبان مردم جاری است.
- شرح حال شعراء بدون تاریخ ولادت یا وفات یا مکان وطن آنهاست. نویسنده تنها به ذکر بخشی از اوصاف شاعر بسنده کرده است؛ مثلاً در شرح حال سهم بن حنظله آورده است: «از جنگجویان مشهور و شعرای بخشنده است» و یا در ترجمه شعیث بن ثواب می‌نویسد: «شاعری فصیح و از بزرگان شعراء بوده است».
- نویسنده بین شعرایی که نمونه‌هایی از شعرهایشان را آورده، تساوی قائل نشده است، بلکه شواهد شعری برخی را کم کرده تا جایی‌که تنها یک بیت آورده و برخی را نیز تا ده بیت یا بیشتر طول داده است.
- آمدی این ویژگی عرب در تعدد اسامی و القاب و کنیه‌ها را مد نظر قرار داده و شعرایی چون اعور نبهانی، اعشی بنی‌نهشل و جمیل بن معمر را که از دیگر شعرای عرب به ویژگی مذکور متمایز هستند، در چند جای کتاب نام برده است.
- نویسنده گروهی از اسامی شعراء را بدون کنیه، لقب یا تسلسل نسب آورده است.
- تعدادی از اسامی را هم که نتوانسته با دیگر اسامی به‌لحاظ ائتلاف یا تشابه بیاورد، در ابواب مستقلی آورده؛ مانند: کسانی که اسمشان «السليك» یا «الصمة» یا «الطرفة» بوده است.
- گاه نویسنده تصمیم گرفته که در برخی مواضع شاهدی شعری ذکر کند، سپس نظرش عوض شده است؛ مانند سخن او در شرح حال شماخ بن عمرو شمخی: «و هو القائل:» و قول را نیاورده است. نمی‌دانیم مواردی مانند این سهو از مؤلف بوده یا خطایی از ناسخ.
- برخی از شعراء با کنیه و برخی با اضافه به پدران ذکر شده‌اند، سپس اسامی ایشان و تسلسل انسابشان آمده است؛ مانند: ابن طاعه، ابن طیفان و ابی‌طمحان.
- در برخی تراجم، نویسنده، عصر شاعر را مشخص کرده است، مانند اینکه می‌گوید: «كان إسلامياً» یا «هو جاهلي». این مشخص کردن زمان را در دیگر تراجم نیاورده است.
- آمدی در کتابش هرگاه حس کرده دشواری یا اشتباهی در اشعار، وجود دارد، تعلیقه بر آنها زده و آنها را شرح و توضیح داده است[۵].
آمدی اولین کسی نیست که کتابی با عنوان «المؤتلف والمختلف» نوشته است، بلکه این نام‌گذاری سابقه داشته و کسانی چون محمد بن حبیب بغدادی (متوفی 245ق)، کتابی در اسامی رجال و عبدالغنی بن سعید ازدی مقدسی (متوفی 404ق)، کتابی با همین عنوان نوشته‌اند[۶].
وضعیت کتاب
فهارس اعلام، اشعار، رجزها، مصادر و مراجع و محتویات کتاب در انتهای آن ارائه شده است.
در پاورقی‌های کتاب به مستند مطالب، اختلاف نسخ، معانی برخی عبارات و الفاظ و معرفی اعلام اشاره شده است.
پانویس
منابع مقاله
- مقدمه و متن کتاب.
- رفیعی علامرودشتی، علی، «شیفتگان کتاب»، پایگاه مجلات تخصصی نور، میراث شهاب، زمستان 1379، شماره 22، ص23 تا 32.