فرصت شیرازی، محمدنصیر بن جعفر

نام	فرصت شیرازی، محمدنصیر بن جعفر
نام‎های دیگر	ف‍رص‍ت‌ م‍ي‍رزا ف‍رص‍ت‌ ف‍رص‍ت‌ال‍دول‍ه‌ ش‍ي‍رازي‌، م‍ح‍م‍دن‍ص‍ي‍ر ب‍ن‌ ج‍ع‍ف‍ر
نام پدر
متولد
محل تولد
رحلت
اساتید
برخی آثار	آثار العجم: در تاریخ و جغرافیای مشروح بلاد و اماكن فارس تذکره‏‌ی شعرای دارالعلم شیراز آثار عجم
کد مؤلف	AUTHORCODE03241AUTHORCODE

محمدنصیر بن جعفر فرصت شیرازی (1271-1339ق)، متخلص به «فرصت»، شاعر، نویسنده، نقاش و ادیب دوره قاجار. کتاب «آثار عجم» از جمله آثار اوست.

تولد

نصیر یا میرزا محمدنصیر حسینی شیرازی، متخلص به «فرصت» و ملقب به «میرزاآقا» و «میرزای فرصت» و مشهور به «فرصت شیرازی» و معروف به «فرصت‌الدوله»، در ماه صفر سال 1271ق، متولد شد.

نسب

پدرش، میرزا جعفر نام داشت که در شاعری، «بهجت» تخلص می‌کرد و مادرش، دختر مرحوم رجب‌علی خان مذهب، متخلص به «تسلی» بود. پدرش در سال 1296ق، درگذشت و مادرش در سال 1322ق، از دنیا رفت.

تحصیل

فرصت، در تمام دوران حیات خود، به تعلیم و تعلم اشتغال داشت و دقیقه‌ای از دانش‌اندوزی بازنایستاد. او تحصیلاتش را در شیراز و در مکتب و محضر پدر و بزرگانی چون شیخ مفید شیرازی، داور، آقا میرزا ابوالحسن دستغیب، سید جمال‌الدین اسدآبادی و بسیاری از دانایان و خردمندان ایرانی و بیگانه و در رشته‌ها و فنون مختلف، به انجام رسانید.

فرصت علوم مختلفی چون موسیقی، طب، حکمت، هیئت، زبان‌های انگلیسی و فرانسه را فراگرفت و علاقه زیادی به تاریخ باستانی و خطوط و زبان‌های کهن ایرانی داشت؛ لذا نزد مدیر هلندی تجارتخانه hots که «دانلوپ» نام داشت، رسم خطوط میخی را آموخت و پس از چندی با دکتر «مان» آلمانی آشنا شد و خط میخی را از او فراگرفت. تبحر فرصت در این خط به آنجا رسید که در مدتی اندک، کتاب نحو و صرف خط آریا (میخی) را تألیف کرد. او پس از چندی خط پهلوی را نیز فراگرفت و در نتیجه به ترجمه کتیبه‌ها و متون پهلوی توفیق یافت.

تدریس

فرصت مدتی در مدرسه خان شیراز، حجره‌ای انتخاب کرد و در آنجا مقیم شد؛ ضمن مباحثه و مذاکره، چندین نفر را نیز در دو جلسه درس می‌گفت و چون از سفر عتبات عالیات در سی‌ودوسالگی، به شیراز بازآمد، جمعی از او خواستند تا برایشان درسی بگوید؛ بنابراین، روزی چند ساعت به تدریس صرف، نحو، منطق و تفسیر می‌پرداخت. تا در سال 1307 در سن سی‌وشش‌سالگی به تدریس ادامه داد و شاگردان بسیاری را تربیت کرد که بعضی از آنها از شاهزادگان دربار قاجار بودند که علاوه بر علوم سابق، صورتگری و انگریزی را از او فراگرفتند.

مشاغل

فرصت در نقاشی و صورتگری ید طولایی داشت که از او آثاری برجای مانده است. علاوه بر این او گاهی نیز از طریق مساحی و نقشه‌برداری، امرار معاش می‌کرد. منظور از نقشه‌برداری، ارائه تصویر آثار باستانی و نقوش قدیمه منقور بر احجار می‌باشد.

بنا بر آنچه در آثار مختلف فرصت آمده است، او از طرف مقامات دولتی و بعضی از علاقه‌مندان، مأمور می‌شد که به نقاط مختلف برود و آن نواحی را مساحی و نقشه‌برداری کند. فرصت اشاراتی دارد که ابزار لازم را نیز برای این امر تهیه دیده بود و این مأموریت‌ها را به‌نیکی به انجام می‌رسانید و گزارش آن را در دفترچه‌هایی ثبت و ارائه می‌کرد که حاصل آن، کتاب آثار عجم است.

علاوه بر این او مناصب دولتی را نیز برعهده داشت که عبارتند از:

1. رئیس معارف شیراز؛ در حقیقت او مؤسس مدارس و معارف جدید در فارس بود و خود سمت ریاست آن را برعهده داشت.
2. رئیس عدلیه شیراز.

جوایز و نشان‌ها

در سال 1334ق، یک قطعه نشان طلای درجه ‌یک علمی از تهران برای فرصت فرستاده شد.

وفات

فرصت در یکی دو سال آخر عمرش، دست از همه‌چیز شست و تدارک سفر آخرت را دید؛ لذا منزوی و گوشه‌گیر شد. او خود شخصاً مزار و سنگ آن را آماده کرد و سرانجام در سن شصت‌ونه‌سالگی بر اثر بیماری معده و کلیه در بستر افتاد و سحرگاهان روز دهم صفر سال 1339ق، برابر با اول آبان 1299ش، در خانه خویش از دنیا رفت و نزد خواجه حافظ شیرازی به خاک سپرده شد.

آثار

1. آثار عجم و شیرازنامه؛
2. أشکال الميزان؛
3. نحو و صرف و خط آریا و مختصر جغرافی هندوستان (دو کتاب در یک مجموعه به چاپ رسیده)؛
4. بحور الألحان؛
5. دیوان فرصت و زندگی‌نامه وی به نام دبستان الفرصة؛
6. دریای کبیر؛
7. منشآت فرصت؛
8. مثنوی هجرنامه؛
9. تفصیل انقلاب مشروطیت؛
10. تقریظات؛
11. شطرنجیه؛
12. مقالات علمی و سیاسی؛
13. رساله در علم هیئت جدید؛
14. تصحیح و چاپ شاهنامه.

منابع مقاله

رستگار فسایی، منصور، «آثار عجم»، تألیف محمدنصیر بن جعفر فرصت شیرازی، مؤسسه انتشارات امیرکبیر، تهران، چاپ اول، 1377ش.

وابسته‌ها

تذکره‏‌ی شعرای دارالعلم شیراز

آثار عجم

تاریخ اجمالی ایران؛ تتمة البیان في تاریخ الأفغان؛ البیان في الإنجلیز و الأفغان