الحدائق الوردية في مناقب الأئمة الزيدية

الحدائق الوردية في مناقب الأئمة الزيدية

نام کتاب	الحدائق الوردية في مناقب الأئمة الزيدية
نام های دیگر کتاب
پدیدآورندگان	محلی، حمید بن احمد (نويسنده) محطوری، مرتضی بن زید (مصحح)
زبان	عربی
کد کنگره	‏‎‏BP‎‏ ‎‏56‎‏ ‎‏/‎‏م‎‏3‎‏ح‎‏4
موضوع	زیدیه زیدیه - سرگذشت نامه کلام زیدیه
ناشر	مکتبة بدر
مکان نشر	صنعا - یمن
سال نشر	652 هـ.ق
کد اتوماسیون	2528

معرفى اجمالى

«الحدائق الوردية في مناقب الأئمة الزيدية»، اثر حميد بن احمد بن محمد محلى (652ق)، با تحقيق مرتضى بن زيد محطورى حسنى، اثرى است مهم در تاريخ‌نگارى زيديه كه به زبان عربى و در نيمه اول قرن هفتم، نوشته شده است.

ساختار

كتاب با دو مقدمه از محقق و نويسنده آغاز و مطالب در دو جلد، تنظيم شده است.

يكى از مصادر مهم محلى در اثر حاضر، تك‌نگارى‌هايى است كه عالمان زيدى درباره ائمه خود نگاشته‌اند و برخى از آن‌ها عبارتند از:

1. «سيرة الإمام الهادي إلى الحق يحيى بن الحسين الرسي (متوفى 298ق)» (بخش مهمى از مطالب مندرج در شرح حال امام الهادى، برگرفته از اين كتاب است).

2. كتابى كه المرشدبالله، در شرح احوال و سيره ابوالحسين احمد بن حسين هارونى (متوفى 411ق)، عالم نامدار زيدى ايران نوشته است. محلى از اين كتاب در شرح احوال المؤيدبالله بهره گرفته است.

3. «سيرة الناصرلدين‌الله (متوفى 325ق)» (اين كتاب نوشته عبدالله بن عمر است كه عمده مطالب محلى در شرح احوال الناصرلدين‌الله از اين كتاب برگرفته شده است).

مصادر مورد استفاده محلى، به اين آثار محدود نيست و وى از كتاب‌هايى چون «الاستيعاب في معرفة الأصحاب» ابن عبدالبر؛ «كتاب النسب» يحيى بن حسن عقيقى؛ «كتاب المراتب» ابوالقاسم بستى و آثار صوفيانه زيديه، چون «سياسة النفس» امام قاسم بن ابراهيم رسى و... نيز بهره برده است.

گزارش محتوا

در مقدمه محقق، ضمن ارائه زندگى‌نامه كوتاهى از نويسنده، به اقدامات تحقيقى صورت‌گرفته در كتاب، اشاره گرديده (مقدمه نخست، ج1، صفحه الف - ح) و در مقدمه مؤلف، به بيان موضوع كتاب پرداخته شده است (مقدمه دوم، همان، ص1-4).

برخى از مطالب مهم كتاب را مى‌توان در امور زير، خلاصه نمود:

الف)- روابط معتزله با زيديه:

يكى از مسائل مهم در تاريخ زيديه، تأثيرپذيرى عالمان زيدى از مكاتب كلامى معتزله است. در آثار اوليه زيديه، چون تفسير ابوالجارود زياد بن منذر خارفى كه به تفاريق در تفسير على بن ابراهيم قمى، عياشى و فرات بن ابراهيم كوفى آمده و نيز در آثار محمد بن منصور مرادى (متوفى 294ق) چون «غريب القرآن»، ديدگاه ضد معتزلى، تشبيهى و جبرى مشاهده مى‌شود؛ به‌عبارت‌ديگر، در آثار محدثان زيدى قرن‌هاى دوم و سوم چنين ديدگاه‌هايى بارز است. اما از ميانه قرون سوم و در پى فعاليت‌هاى كسانى چون قاسم بن ابراهيم رسى و الهادى‌الى‌الحق يحيى بن حسين بن قاسم بن ابراهيم (متوفى 298ق)، آراى كلامى معتزله در ميان زيديه رواج يافت. مطلب زير كه نويسنده آن را به نقل از ابوالقاسم كعبى (متوفى 319ق) نقل كرده، به نوعى روابط زيديه با معتزله را منعكس مى‌كند: «و روينا عن السيد أبي‌طالب(ع) رواه بإسناده إلى أبي‌القاسم البلخي عن مشايخه أن جعفر بن حرب الهمداني دخل على القاسم بن ابراهيم، فجاراه في دقائق علم الكلام، فلما خرج من عنده قال لأصحابه: أين كنا مع هذا الرجل؟ فوالله ما رأيت مثله هذا و جعفر بن حرب من عيون المتكلمين و المتبحرين في الكلام» (ر.ك: رحمتى، محمدكاظم، 1382، ص11).

ب)- زيديه و مطرفيه:

يكى از ويژگى‌هاى مهم كتاب، اشاره به درگيرى ميان مطرفيه و زيديه است. شدت درگيرى بين اين دو گروه را مى‌توان از كثرت آثار در رد فرقه مطرفيه دريافت. براى مثال، محلى در شرح احوال احمد بن سليمان بن متوكل، آثار وى را چنين ياد كرده است: «و له عليه السلام تصانيف جمة في الأصول و الفروع و كانت له دراية واسعة و معرفة ثاقبة بالمقالات و من نظر في تصانيفه على المطرفية علم صحة ما قلنا، من ذلك كتاب الرسالة الهاشمة لأنف الضلال من مذاهب المطرفية الجهال و من ذلك كتاب الرسالة الواضحة الصادقة في تبيين ارتداد الفرقة المارقة المطرفية الطبعية الزنادقة، فإنه جمع فيها بين المطرفية و بين كل فرقة من فرق الضلال من أهل القبلة و غيرهم من الخارجين عن الملة و ذكر أقوالا تفردوا بها عن جميع الأمم موحدها و ملحدها» (ر.ك: همان).

ج)- برخى اطلاعات ارزشمند:

يكى از جنبه‌هاى بااهميت كتاب، نقل برخى از كلمات جالب توجه يا برخى از مناظرات كلامى يا آگاهى‌هاى خاص تاريخى است (ر.ك: همان).

بخش پايانى كتاب به نقل اشعار شاعرانى چون فرزدق و كميت بن زيد اسدى درباره اهل‌بيت(ع) اختصاص يافته است (ر.ك: همان).

كتاب از اغلاط چاپى تقريبا خالى است؛ تنها در يك مورد نام عالم زيدى ابوعبدالله الحسين بن محمد بن شاه سربيجان، به‌خطا سياه سيربنجان ضبط شده است (ر.ك: همان).

وضعيت كتاب

فهرست مطالب هر جلد، در انتهاى همان جلد و فهرست منابع مورد استفاده محقق، در انتهاى جلد دوم آمده است.

در پاورقى‌ها علاوه بر اشاره به اختلاف نسخ (ر.ك: پاورقى، ج1، ص48) و ذكر منابع (ر.ك: همان، ص51)، به توضيح برخى از مطالب متن پرداخته شده است (ر.ك: همان، ص100).

منابع مقاله

1. مقدمه و متن كتاب.

2. رحمتى، محمدكاظم، «در رجال و تاريخ زيديه»، برگرفته از پايگاه مجلات تخصصى نور، مجله: كتاب ماه دين، شماره73، آبان 1382، (6 صفحه، از 8 تا 13)، به آدرس:

http://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/34021 .

پیوندها

مطالعه کتاب الحدائق الوردية في مناقب الأئمة الزيدية در پایگاه کتابخانه دیجیتال نور