آفة أصحاب الحديث

آفة أصحاب الحديث
پدیدآوران	ابن جوزی، عبدالرحمن بن علی (نویسنده) حسینی میلانی، علی (محقق) مرکز الحقائق الاسلاميه، لجنه النقد و التحقيق (تهیه کننده)
ناشر	الحقائق
مکان نشر	ایران - قم
سال نشر	مجلد1: 1432ق
چاپ	1
شابک	‎978-600-5348-55-2
موضوع	احاديث خاص (صلاة ابي بکر) - نقد و تفسير حربي، عبدالمغيث بن زهير، 500 - 583ق. - نقد و تفسير محدثان اهل سنت
زبان	عربی
تعداد جلد	1
کد کنگره	‏BP‎‏ ‎‏145‎‏ ‎‏/‎‏ص‎‏8‎‏الف‎‏2

آفة أصحاب الحديث (رد علی المحدث أبي‌العز عبد‌المغيث الحنبلي و نقاش علمی حول صلاة أبي‌بکر في مرض رسول‌الله صلي‌الله‌عليه‌و‌آله‌وسلم) تألیف ابوالفرج عبدالرحمن بن جوزی حنبلی (متوفی 597ق)، ردیه‌ای بر نوشته شیخ معاصرش عبدالمغیث بن زهیر حربی حنبلی(متوفی 583ق) در مسئله نماز ابوبکر در بیماری پیامبر(ص) است. این اثر با تحقیق و تعلیقه آیت‌الله سید علی میلانی منتشر شده است.

ساختار

کتاب مشتمل با دو مقدمه مختصر از ناشر و گروه تحقیق آغاز شده است. پس‌ازآن شرح‌حال مؤلف، سپاه اسامه، نماز ابوبکر، معرفی کتاب حاضر و شرح‌حال عبدالمغیث بن زهیر ذکر شده است. متن اثر نیز در شش باب تنظیم شده است.

گزارش محتوا

یکی از مطالبی که در مقدمه کتاب ذکر شده موضوع کتاب است. آنچه در این کتاب به‌عنوان بیماری رسول‌الله(ص) ذکر شده، بیماری است که به دنبال آن دعوت حق را لبیک گفت. در این ایام رسول‌الله(ص) اشخاص اطراف خود را مورد آزمایش قرار داد که به حقیقت باطن و درجه اخلاص و ایمانشان به مبدأ و اطاعت از رسول‌الله(ص) اطلاع یابد. در این ایام اتفاقاتی رخ داد که اثری چشم‌گیر در پیشرفت دعوت و سرنوشت امت و رستگاری آن داشت. لشکر اسامه، فاجعه روز پنجشنبه و نماز ابوبکر به‌جای پیامبر(ص) از مهم‌ترین آن‌هاست. ازجمله این اتفاقات نماز ابوبکر به هنگام بیماری پیامبر(ص) است. اکثریت اهل سنت معتقدند که ابوبکر به دستور پیامبر(ص) به‌جای آن حضرت نماز خواند. سپس بین اهل سنت مشهور است که پیامبر(ص) در مسجد حاضر شد و به ابوبکر اقتدا کرد. بعضی موضوع خلافت را بر این قضیه بنا نهاده و آن را یکی از ادله خلافت ابوبکر دانسته‌اند. این قضیه موضوع این کتاب را تشکیل داده است.

نویسنده در ادامه مقدمه مسائلی را مطرح کرده و پاسخ گفته است؛ این‌که آیا ابوبکر به‌جای پیامبر(ص) نماز خواند؟ آیا نماز ابوبکر به امر پیامبر(ص) بود؟ آیا نبی(ص) با شدت بیماری که داشت به مسجد رفت؟ آیا آن حضرت به ابوبکر اقتدا کرد؟ نویسنده هر یک از این سؤالات را مورد نقد و بررسی قرار داده و سؤال آخر را حواله به ابن جوزی داده و چنین می‌نویسد: پاسخ این سؤال را به ابن جوزی وامی‌گذاریم که قول او مورد اعتماد است؛ چراکه ایشان از عالمان بزرگ و محدث مشهور اهل سنت است؛ همچنین از ذریه ابوبکر بن ابی‌قحافه و از مدافعین اوست و دیگر این‌که از متعصبین شدید در باب مناقب اهل‌بیت و امیرالمؤمنین(ع) است. همان‌گونه که آرای او در جرح‌وتعدیل شاهد بر این مطلب است.

کتاب مورد بحث با عناوین دیگری چون «آفة أصحاب الحدیث و الرد علی عبدالمغیث» و «آفات أصحاب الحدیث» نیز نامیده شده است. این کتاب در موضوع خود بی‌نظیر و در مفادش بکر و نو است. در مسئله نماز ابوبکر بحث و تحقیقی مستوفات ارائه کرده تا این‌که حق را آشکار و حقیقتی که دیگر علمای اهل سنت مکرر سعی در مخفی کردن آن داشته‌اند را کشف کند.

اولین باب کتاب با این عبارت آغاز شده است که دو مرتبه رسول‌الله(ص) پشت سر ابوبکر نماز گزارد. اما بار اول در زمان عافیت رسول‌الله(ص) در اولین سال هجرت است. این حدیث با ذکر سند از مسند احمد بن حنبل نقل شده است. پس‌ازآن در ذیل عنوان «فصل» نماز دوم ابوبکر که به هنگام بیماری پیامبر(ص) بوده به نقل از صحيح مسلم و بخاری نقل شده است. در روایت دوم چنین آمده که بیماری پیامبر کمی بهتر شد و لذا از خانه به سمت مسجد رفت و قرائت نماز را ازآنجایی‌که ابوبکر خوانده بود ادامه داد و ابوبکر به پیامبر(ص) و مردم به ابوبکر اقتدا کردند. نویسنده پس از نقل احادیث تصریح می‌کند که احادیث صحاح آشکارترین دلیل بر این مطلب است که رسول‌الله(ص) امام ابوبکر بوده و به گفته راویان، ابوبکر به رسول‌الله(ص) اقتدا کرده است بنابراین این خود دلیل بر این است رسول‌الله(ص) امام بوده است.

نویسنده در سومین باب کتاب، جمیع احادیثی که عبدالمغیث حربی ذکر کرده را سست دانسته است. وی در رد آن، این دلیل را کافی دانسته که هیچ یک از این احادیث در کتب صحاح ذکر نشده است و بخاری و مسلم کلمه‌ای از آن را ذکر نکرده‌اند. وی پیش از توضیح دلیل سستی این احادیث، به بحث «آفات حدیث» که به گفته خود در کتاب الموضوعات بخش زیادی از آن را مطرح کرده است، اشاره می‌کند تا کسی بر روات ثقه مقدم نشود. عبدالرحمن بن جوزی راویان را دو قسم می‌داند: گروهی که دروغشان آشکار است که امری روشن است و نیازی به توضیح ندارد. گروهی نیز ثقه و صالح و زاهد هستند که شک در صحت حدیث آنان مجاز نیست. اما دراین‌بین آفت‌هایی وجود دارد که خبره در این موضوع آن را می‌شناسد. گروهی از مردم اگرچه زاهد و پارسا هستند اما از حفظ و تشخیص غافل می‌شوند لذا مطالبی را به روایاتشان اضافه می‌کنند. گروهی نیز کتاب‌هایشان از بین می‌رود یا می‌سوزد، پس روایات را حفظ می‌کنند و مطالبی ذهنی خود را با روایات مخلوط می‌کنند و اسانید را تغییر می‌دهند و خود هم نمی‌داند.

نویسنده بر این مدعای خود مواردی را از باب نمونه ذکر می‌کند؛ بقیة بن ولید شخصی است که به کثیر التدلیس معروف است لکن محدثین و ثقات از او روایت نقل می‌کنند.

ابن جوزی در باب چهارم بین سخن کسانی که می‌گویند پیامبر(ص) پشت سر ابوبکر نماز خواند و کسانی که این نقل را نمی‌پذیرند را چنین جمع می‌کند: معنای سخن کسانی که می‌گویند پیامبر(ص) پشت سر ابوبکر نماز خواند به این معناست که آن حضرت ‌تصمیم بر این کار گرفت و این به معنای این است که این کار را انجام داده است؛ همان‌گونه که حضرت ابراهیم(ع) تصمیم بر ذبح گرفت و قربانی را آماده کرد و منع از جانب خدا بود. مثل این است که بدون شک ذبح را انجام داده است.

ایشان در باب پنجم تأخر ابوبکر را حاکی از تأدب و تواضع او دانسته است. او حتی درصورتی‌که پیامبر پشت سر ابوبکر نماز می‌خواند را سبب تقدم او بر دیگران نمی‌داند چراکه اگر قرار بود رسول‌الله(ص) پشت سر کسی نماز گزارد سبب تقدم او بر دیگران باشد در این صورت عبدالرحمن بن عوف افضل از ابوبکر بود چرا که همه متفق‌اند که رسول‌الله(ص) پشت سر او نماز گزارد. او سپس با لفظ «کلا: هرگز» به فضیلت ابوبکر پیش و پس‌ازاین موضوع اشاره کرده و می‌نویسد: «ابوبکر بر تمامی صحابه به جهت سابقه و فضیلتش مقدم است». او نص پیامبر بر امامت مردم در نماز را برای دلیل بر استحقاق خلافت کافی می‌داند و عدم اقتدای پیامبر(ص) به او در نماز را نقصی بر رتبه او نمی‌داند.

نویسنده در باب ششم پس از نقل سخن عبدالمغیث حربی، او را به تمسخر گرفته و می‌نویسد: «اگر در کتاب این شیخ کلامی غیرازاین کلام نبود بر جهل او نسبت به حدیث و دوری او از معرفت کافی بود، بر نوآموزان علم حدیث آنچه بر این شیخ پوشیده مانده مخفی نیست». سپس شواهدی بر ادعای خود می‌آورد: ثوری از گروهی که دروغ‌گو هستند روایت می‌کند. یزید بن هارون از ابوروح روایت می‌کند که دروغ‌گوست. سفیان ثقه است و از دروغ‌گویان روایت می‌کند.

وضعیت کتاب

آدرس مطالب، ارجاعات و توضیحات در پاورقی‌های کتاب ذکر شده است.

منابع مقاله

مقدمه و متن کتاب.