علل الأحكام و كشف الأسرار المكنونة فيها

‏ علل الأحكام و كشف الأسرار المكنونة فيها
پدیدآوران	غدیری، عبدالله عیسی ابراهیم (نويسنده)
ناشر	دار المحجة البيضاء
مکان نشر	لبنان - بیروت
سال نشر	2006م/1427ق
موضوع	فقه جعفری - قرن 14، عبادات
زبان	عربی
تعداد جلد	2
کد کنگره	‏ ‏‎‏BP‎‏ ‎‏1‎‏85‎‏/‎‏1‎‏ ‎‏/‎‏غ‎‏4‎‏ع‎‏8‎‏
نورلایب	مطالعه و دانلود pdf

علل الأحكام و كشف الأسرار المكنونة فيها، تألیف شیخ عبدالله غدیری، از جمله آثار در تبیین علل و اسرار احکام و شریعت است. این اثر در دو جلد به زبان عربی منتشر شده است.

ساختار

کتاب مشتمل بر مقدمه و عناوین متعددی است که با علل تقلید آغاز و به علل جهاد ختم شده است.

نویسنده در هر عنوان پس از ذکر آیه یا آیات مرتبط، به شأن نزول آن (در صورت وجود) اشاره کرده است. سپس به بیان تفسیر، اسرار و علت حکم پرداخته و گاه نیز ملاحظاتی را مطرح کرده است.

گزارش محتوا

در مقدمه کتاب ابتدا مسئولیت‌های فردی و اجتماعی انسان را توضیح داده است: «و همچنان‌که فرد مسئول اصلاح نفس و رشد آن به‌ شکلی است که توازن و تکاملش آن‌گونه که خداوند اراده کرده محقق شود، همچنین مسئول افرادی است که با ایشان در دین و انسانیت مشترک است»‏.

در ادامه به حدیث شریفی از امیرالمؤمنین علی(ع) در تبیین اهمیت فوق‌العاده علم و جایگاه آن از دیدگاه اسلام اشاره کرده است: «به فراگیری دانش بپردازید، زیرا تحصیل دانش حسنه و طلب علم و عبادت و گفتگو درباره مسائل علمی تسبیح و تلاش برای جستن معرفت جهاد و تعلیم و آموزش آنان به دیگران صدقه و قرار دادن آن در اختیار شایستگان مایه تقرب به خداوند است...»‏.

در انتهای مقدمه به مصادر کتاب و امتیاز آن اشاره شده است: مصادر این کتاب از قوی‌ترین مصادر است و مهم‌ترین این مصادر عبارت است از: الأمثل في تفسير كتاب الله المنزل، الميزان، كنز العرفان في تفسير آیات الأحكام و بحار الأنوار. امتیاز کتاب، وضوح و شرح هر روایت یا جمله یا کلمه‌ای است؛ تا دانشمند و غیر آن بتوانند از آن بهره برند. این کتاب استدلالی نیست اگرچه خالی از استدلال هم نیست‏.

علل تقلید و اسرار آن اولین مبحث کتاب است. تقلید عمل مستند به فتوای فقیه معین است. تقلید نامیده شده چراکه مکلف با تقلیدش از مرجع، عملش را به گردن مجتهد می‌اندازد. شارع تقلید را وضع کرده تا به‌وسیله آن مکلف عامی از حسابرسی مسئولیت بزرگی که به گردنش است خارج شود‏. تکلیف تنها مختص انسان است نه دیگر مخلوقات‏.

نویسنده سپس به بررسی علل تکلیف انسان با استناد به آیات و روایات پرداخته است. با توجه به آیه 115 سوره مؤمنون، از جمله علل مکلف بودن انسان در این دنیا وجود معاد است؛ چراکه اگر معادی نباشد همه تکالیف انسان عبث خواهد بود و انسان را بدون اجر و جزا و ثواب در مشقت تکلیف انداختن بیهوده است بلکه ظلم صریح است؛ لذا حکمت تکلیف منتفی می‌شود که امری محال است‏.

نویسنده در بررسی علل روزه و اسرار آن به آیه 183 سوره بقره «يٰا أَيُّهَا اَلَّذِينَ آمَنُوا كُتِبَ عَلَيْكُمُ اَلصِّيٰامُ كَمٰا كُتِبَ عَلَى اَلَّذِينَ مِنْ قَبْلِكُمْ لَعَلَّكُمْ تَتَّقُونَ» استناد کرده است. ابتدا معانی واژه‌ها را بیان و سپس آیه را توضیح داده است. در بخشی از مباحث به سخن فاضل مقداد در کتاب «نضد القواعد الفقهية علی مذهب الإمامية» اشاره شده است. وی در پاسخ به این پرسش: چرا بااینکه در روایت داریم: «أفضل اعمالکم الصلاة» در خبر آمده «کل عمل ابن آدم له الا الصوم فانه لی و انا اجزی به»، می‌نویسد: روزه امری مخفی و پوشیده است که اطلاع از آن امکان ندارد، لذا برتری یافته است، برخلاف نماز و جهاد و غیر آن. از این دلیل پاسخ داده شده که ایمان و اخلاص و افعال قلبی و خشیت نیز از امور مخفی است با اینکه حدیث تنها روزه را ذکر کرده است‏. نویسنده، دیدگاه فاضل مقداد را پذیرفته و معتقد است که هر عبادتی که با قصد تعبد و امید به رضوان و ثواب الهی انجام شود، با عمل عبادی آشکار می‌شود و بر مردم پوشیده نخواهد بود. تنها در روزه تظاهر وجود ندارد و کف نفس و بازداشتن از مفطرات است. کف نفس، نفی عمل است و امکان اطلاع بر آن وجود ندارد جز از طریق خود روزه‌دار و اظهار آن طوری که شنیده شود‏.

اسرار خزائن الهی از دیگر موضوعات کتاب است. خزائن جمع خزانه، و خزانه به لحاظ لغت به معنای مکانی ویژه برای گردآوری و حفظ مال است. روشن است کسی که قدرتش محدود است و توانایی تهیه مایحتاج خود را در هر زمان ندارد، سعی در جمع دارایی و ثروتش برای زمان نیازش در آینده می‌کند. تصور این موضوع در شأن خداوند سبحان ممکن نیست و لذا همه مفسرین چون علامه طبرسی در مجمع البیان، فخر رازی در تفسیر الکبیر و راغب در المفردات، خزائن الهی را به معنی «مقدورات الهی» تفسیر کرده‌اند؛ یعنی همه‌چیز در خزانه قدرت الهی جمع شده و هر آنچه را از روی ضرورت یا صلاح برای مخلوقش ترسیم کند به قدرتش خلق خواهد کرد. در حقیقت استعمال «خزائن الله» برای تقریب به ذهن، از باب سخن گفتن با مردم به زبان آن‌هاست تا در شنیدار و فهم معنی قریب به ذهن باشد‏.

در بخش دیگری از مباحث کتاب «رشوه» به «وبا» تشبیه شده است. بیماری اجتماعی که بشر از قدیم‌ترین دوره‌ها به آن مبتلا شده وبای ارتشاء است. این پدیده بیمارگونه همواره از موانع اقامه عدالت اجتماعی و از عوامل جذب قوانین به نفع طبقات زورمند بوده است درحالی‌که قوانین برای حفاظت مصالح قشرهای ضعیف از تهاجم گروه‌های قوی بر ایشان وضع شده است‏. لذا اسلام در مسئله رشوه به‌شدت برخورد کرده و آن را پست و قبیح و از گناهان کبیره شمرده است. رشوه نهاد اجتماعی را خرد و منجر به شیوع ظلم و فساد و اختلاف بین افراد جامعه انسانی و سلب عدالت از همه تشکیلاتش می‌شود‏.

اسلام برای اینکه قضات از رشوه به همه اشکال پنهان و غیرمستقیمش در امان باشند، امر کرده که قاضی خودش برای خرید به بازار نرود تا فروشنده‌ای از خرید او متأثر شود و به مبلغ کمتری کالایش را به او بفروشد و بدین‌وسیله تأیید قاضی را در قضاوت به سمت خود جلب کند‏.

وضعیت کتاب

پاورقی‌های کتاب مشتمل بر برخی توضیحات نویسنده، معانی الفاظ و مستند آیات و روایات است. فهرست مطالب هر جلد نیز در انتهای آن ذکر شده است.

منابع مقاله

مقدمه و متن کتاب.