خلاصة الأثر في أعيان القرن الحادي عشر

خلاصة الأثر في أعيان القرن الحادي عشر
پدیدآوران	محبی، محمدامین بن فضل‌الله (نويسنده)
ناشر	دار صادر
مکان نشر	لبنان - بيروت
سال نشر	[--13]
زبان	عربی
تعداد جلد	4
کد کنگره	‏‎

خلاصة الأثر في أعيان القرن الحادي عشر، اثر محمدامین بن فضل‌الله محبی، کتابی است با موضوع تاریخ و تراجم. این کتاب به زبان عربی نوشته شده و به شکل سنگی چاپ شده است. نویسنده در این کتاب به معرفی علما و بزرگان قرن یازدهم پرداخته است.

ساختار

کتاب دارای چهار جلد است که با مقدمه مؤلف شروع شده و سپس نام هریک از اعیان مورد نظر به‌ترتیب حروف الفبا ذکر شده و پیرامون آنها سخن به میان آمده است. منابعی که نویسنده از آنها بهره برده عبارت است از: «ذیل» نجم غزی؛ «طبقات الصوفية»، اثر مناوی؛ «تاریخ» حسن بورینی؛ «ذیل تاریخ مزبور»، اثر پدر نویسنده؛ «خبايا الزوايا و الريحانة»، اثر خفاجی؛ «ذكری حبيب»، اثر بدیعی؛ «منتزه العيون و الألباب»، اثر عبدالبر فیومی و...

گزارش محتوا

نویسنده در مقدمه که آن را با نثری مسجع نگاشته، با عباراتی زیبا و آکنده از تشبیه و استعاره و کنایه، پس از حمد و ثنای الهی و درود بر پیامبر اکرم و خاندان پاک و اصحاب ایشان، درباره مطالب کتاب و زحمتی که برای گرد‌آوری آنها کشیده و شیوه ارائه آنها و غرضش از تألیف و نیز منابعی که از آنها بهره برده، توضیح داده است.

وی یادآور شده است که شرح حال برخی از رجال را بعد از مجاورت خانه خدا، از زبان مردم شنیده و اخبار یمن و بحرین و حجاز را که قبلا به آنها دست نیافته بود، بعدا در همان دوران مجاورت، با برخوردار شدن از منابعی همچون: «ذیل» جمالی محمد شبلی مکی بر «النور السافر في أخبار القرن العاشر» اثر شیخ عبدالقادر بن شیخ عبدروس و «المشرع الروي في أخبار آل باعلوي» و «ترجمه‌هایی منقول از تاریخی که صفی بن ابوالرجال یمنی درباره اهل یمن نگاشته» و...، یافته و در کتاب خود آورده است.

وی مطالب کتاب را بر اساس حروف الفبا مرتب کرده؛ ازاین‌رو اول با همزه ممدوده شروع کرده و سپس به نام‌هایی که اولشان الف است، پرداخته و این ترتیب را درباره نام پدران افراد نیز مراعات کرده؛ یعنی در میان کسانی که نامشان با الف شروع می‌شود، کسانی که نام پدرشان الف بوده بر دیگران مقدم شده‌اند. در مواردی که شروع نام دو شخص با الف بوده و نام پدرشان نیز با الف شروع شده، آن‌که وفاتش زودتر بوده، مقدم شده است. او این شیوه را تا آخر حروف الفبا رعایت کرده است.

وی پس از ذکر نام کسانی که نام پدرانشان مشخص بوده، نام کسانی را آورده که نام پدرانشان معلوم نیست. نویسنده در این موارد، سبق وفات را مراعات کرده است و به ذکر کنیه و لقبی که صاحب ترجمه به آن مشهور بوده، بسنده کرده است. نکات دیگری هم در مورد شیوه ذکر مطالب هست که خواننده را به مطالعه صفحه چهار و پنج مقدمه نویسنده ارجاع می‌دهیم.

نویسنده، مدعی است: مطالبی را که پیرامون اشخاص در این کتاب آورده، یا از کتب تاریخی یادشده نقل کرده یا از اشخاص ثقه شنیده و یا خود مباشرتا مشاهده کرده است. درباره کرامات نیز مواردی را ذکر کرده که برای وی ثابت و مسلّم شده است.

وضعیت کتاب

در بخش انتهایی قسمت پایین سمت چپ صفحات زوج در هر چهار جلد کتاب، خارج از کادری که متن اصلی را در بر گرفته، کلمه‌ای نوشته شده که نشانگر اولین کلمه صفحه بعدی از متن کتاب است؛ مثلا در صفحه شش در بخش پایین سمت چپ که خارج از کادر اصلی است، کلمه «المالكي» آمده که اولین کلمه صفحه هفت است. فهرست مطالب هر جلد در انتهای آن آمده است. چاپ کتاب چاپ سنگی است؛ متن اصلی کتاب در داخل کادر قرار گرفته و تعلیقات و توضیحات در بیرون از کادر در سمت راست یا چپ متن یا پایین صفحه ذکر شده است.

منابع مقاله

مقدمه نویسنده.