ابن حجر هیتمی، احمد بن محمد

نام
نام‎های دیگر
نام پدر	محمد
متولد	909ق
محل تولد	مصر
رحلت	رجب 974ق
اساتید	شمس‌الدین بن ابى‌الحمایل شیخ‌الاسلام زکریا عبدالحق سنباطى
برخی آثار	الصواعق المحرقة فی الرد علی أهل البدع و الزندقة الإنافة فيما جاء في الصدقة و الضيافة الدر المنضود في الصلاة و السلام علی صاحب المقام المحمود أشرف الوسائل إلی فهم الشمائل و معه كتاب جواهر الدرر في مناقب ابن حجر جلاء العينين في محاكمة الاحمدين؛ احمد بن عبد الحليم بن تيمية، احمد بن محمد بن حجر الهيتمي القول المختصر في علامات المهدي المنتظر عليه‌السلام، و يليه الـعرف الوردي في أخبار المهدي عليه‌السلام الحقائق من الصواعق
کد مؤلف	AUTHORCODE01568AUTHORCODE

برای دیگر کاربردها، ابن حجر (ابهام زدایی) را ببینید.

احمد بن محمد بن حجر هيتمى (909-‌ رجب 974ق /1503-1567م)، فقیه، عالم و مؤلف پرکار شافعى و صاحب کتاب «الصواعق المحرقة في الرد على أهل البِدع و الزندقة».

نسب ابن حجر

در شجره او آمده: شهاب‌الدین ابوالعباس احمد بن بدرالدین محمد بن شمس‌الدین محمد بن نورالدین على بن حجر هیتمى سعدی انصاری

نسبت‌های هیتمى و سعدی، از محله ابوالهیتم در ایالت غربیه و قبیله بنى‌سعد در ایالت شرقیه مصر گرفته شده است. اگرچه خانواده او را از انصار شمرده‌اند، اما او از افزودن نسبت انصاری به نام خویش خودداری می‌کرد. جد بزرگ او که اصلاً از اهالى سَلمُنت (نزدیک عین الشمس در مصر) بود. چون کم سخن می‌گفت، حَجَر لقب یافت و ابوالعباس نیز ازهمین‌روی به ابن حجر معروف شد.

تحصیلات و اساتید

ابن حجر در کودکى قرآن و قدری از منهاج نَوَوی را حفظ کرد و چون پدرش و سپس جدش حجر درگذشتند، سرپرستى او را دو دانشمند بزرگ آن روزگار شمس‌الدین بن ابى‌الحمایل (متوفی 932ق) و شمس‌الدین شناوی که از استادان پدرش بودند، به‌عهده گرفتند. وی پس از فراگرفتن مقدمات در اوایل 924ق، که حدود 14 سال داشت، به جامع الأزهر رفت و با وجود خردسالى با دانشمندان مصر هم‌نشین شد و از شاگردان ابن حجر عسقلانى که بزرگ‌ترین آنان شیخ‌الاسلام زکریا بود، دانش آموخت. نویسنده مقدمه «الفتاوي» ابن حجر، نام چند تن از دیگر استادان او از جمله عبدالحق سنباطى (متوفی 931ق) و محمد بن سالم طبلاوی (متوفی 966ق) را آورده است. ابن حجر، خود در «معجم مشایخ»، نام استادان خویش را ذکر کرده و نام بعضى از آنان نیز در «النور السافر» عیدروس آمده است. در اواخر 929ق، درحالی‌که هنوز 20 سالش تمام نشده بود، از رملى و طبلاوی و دیگران اجازه افتا و تدریس گرفت و در دانش‌های گوناگون چون تفسیر، حدیث، کلام، اصول و فروع فقه، فرایض (تقسیم ارث)، حساب، ادبیات، منطق و تصوف سرآمد گشت. در 932ق، با مساعدت شناوی با خواهرزاده او ازدواج کرد. در 933ق، به حج رفت و سال بعد نیز در مکه ماند. در آن سال به اندیشه تألیف در موضوع فقه افتاد و چون به مصر برگشت، متن «الروض» ابن مقری (متوفی 837ق) را اختصار و شرح کرد. در 940ق، دوباره به حج رفت و در مکه مقیم شد و به تألیف، افتا و تدریس مشغول گشت.

شاگردان

از شاگردان ابن حجر، برهان بن احدب و محمد بن عبدالعزیز زمزمى مفتى مکه را نام برده‌اند.

جایگاه ابن حجر

ابن حجر در روزگار خویش از مرتبه والایى برخوردار بود؛ چنان‌که در سرزمین حجاز ائمه وقت به او اقتدا می‌کردند. او را ناشر علوم امام شافعى خوانده‌اند. مسائل فقهى را از بلاد دور همچون ملیبار (مالابار) و کالیکوت هند از او می‌پرسیده‌اند و همایون پادشاه مغولى هند از او خواست تا کتابى در رد بدگویان معاویه تألیف کند.

ابن حجر، مطالبى را در فضایل و مناقب اهل‌بیت نوشته، اما بیشتر به رد شیعه نظر داشته است. او به معاویه ارادت می‌ورزیده؛ چنان‌که یکى از تألیفات خود را به او اختصاص داده و به نفى کفر یزید هم بی‌علاقه نبوده است.

نظریات ابن حجر مورد انتقاد شدید علمای عصر قرار می‌گرفت و گاهى این انتقاد به سرحد تکفیر می‌رسید؛ چنان‌که هنگام تألیف «قواطع الإسلام» در 942ق، علما، فتاوای او را کفر شمردند. همچنین ابن زیاد، مفتى زَبید (متوفی 975ق) به کتاب «قرة العين» او خرده گرفت. ابن حجر در هر دو مورد کتاب‌هایی در دفاع از خویش نوشت. غزی، شعری منسوب به او را نقل کرده و آن را رکیک خوانده است.

ابن حجر علاوه بر آنکه در اغلب آثارش شیوه منتقدانه دارد، صریحاً به رد آرای بعضى از علما می‌پردازد.

وفات

ابن حجر در سال 974ق، در مکه درگذشت و در معلاه در آرامگاه طبریین دفن شد.

آثار

ابن حجر مؤلفى پرکار بود و در زمینه‌های قرائت، فقه شافعى، حدیث، کلام، ادبیات، تعلیم و تربیت، تصوف و جز آنها به تألیف پرداخت.

آثار چاپى

1. إتمام النعمة الكبری على العالم بمولد سيد ولد آدم؛
2. الإعلام بقواطع الإسلام؛
3. تحفه المحتاج في شرح المنهاج (در فقه شافعى)؛
4. تطهير الجنان و اللسان عن الخطور و التفوه بثلب سيدنا معاوية بن أبي‌سفيان؛
5. الجوهر المنظم في زيارة القبر المكرم؛
6. حاشیه بر ایضاح نووی در مناسک؛
7. الخيرات الحسان في مناقب الإمام الأعظم أبي‌حنيفة النعمان؛
8. الزواجر عن اقتراف الكبائر؛
9. شرح قصيده البردة؛
10. شرح بر مختصر المقدمة الحضرمية، از عبدالله بن عبدالرحمان حضرمى؛
11. الصواعق المحرقة في الرد على أهل البِدع و الزندقة؛
12. الفتاوي الحديثية؛
13. الفتاوي الكبری الفقهية؛
14. الفتح المبين (شرح اربعین نووی)؛
15. القول المختصر في علامات المهدي المنتظر؛
16. كف الرعاع عن محرمات اللهو و السماع؛
17. مبلغ الأرب في فخر العرب؛
18. مناسك الحج؛
19. المنح المكية (شرح قصیده همزیه بوصیری (متوفی 696ق) موسوم به أم‌القری في مدح خير الوری)؛
20. النخب الجليلة في الخطب الجزيلة؛

آثار خطى

1. إتحاف أخوان الصفاء بنبذ من أخبار الخلفاء؛
2. أشرف الوسائل إلى فهم الشمائل (شرح شمائل ترمذی)؛
3. قواطع الإسلام؛
4. معجم مشایخ.

منابع مقاله

فکرت، محمدآصف، دائرة‌المعارف بزرگ اسلامی، زیر نظر کاظم موسوی بجنوردی، تهران، مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، چاپ دوم، 1374ش.

وابسته‌ها

الصواعق المحرقة فی الرد علی أهل البدع و الزندقة

الإنافة فيما جاء في الصدقة و الضيافة

الدر المنضود في الصلاة و السلام علی صاحب المقام المحمود

أشرف الوسائل إلی فهم الشمائل و معه كتاب جواهر الدرر في مناقب ابن حجر

جلاء العينين في محاكمة الاحمدين؛ احمد بن عبد الحليم بن تيمية، احمد بن محمد بن حجر الهيتمي

القول المختصر في علامات المهدي المنتظر عليه‌السلام، و يليه الـعرف الوردي في أخبار المهدي عليه‌السلام

الحقائق من الصواعق

الفتاوی الحدیثیة

‏المنحة الوهبية في رد الوهابية

‏تحرير المقال في آداب و أحکام و فوائد يحتاج إليها مؤدبو الأطفال

النعمة الکبری علی العالم في مولد سيد ولد آدم

نقد کتاب تطهیر الجنان و اللسان

خلاصة الکلام فی بیان أمراء البلد الحرام

الجوهر المنظم فی زیارة القبر الشریف النبوی المکرم

تطهیر العیبة من دنس الغیبة

المنهج القویم بشرح مسائل التعليم

حواشي تحفة المحتاج بشرح المنهاج

مبلغ الأرب في فخر العرب

فتح‌ المعین‌ بشرح‌ قرة العین‌ بمهما‌ت‌ الدین‌

الصوارم المهرقة في نقد الصواعق المحرقة

الخيرات الحسان ف‍ي‌ م‍ن‍اق‍ب‌ الإم‍ام‌ الأع‍ظم‌ أب‍ي ‌ح‍ن‍ی‍ف‍ة‌ ال‍ن‍ع‍م‍ان‌

حکم سب الصحابة

إتحاف أهل الإسلام بخصوصيات الصيام

الأعلام بقواطع الإسلام

الإنافة في الصدقة و الضيافة

تحفة الزوار إلى قبر النبي المختار