لباب معالم الدين للمنتهين و المبتدئين

‏
پدیدآوران	علوي، علي بن حسين (نويسنده)
ناشر	مکتبة الامام علي بن الحسين عليه‌السلام العامة
مکان نشر	عراق - بغداد
موضوع	اصول فقه شيعه علوي، علي، 1927 - م. - خود سرگذشت نامه
زبان	عربی
تعداد جلد	1
کد کنگره	‏‏‏BP‎‏ ‎‏159‎‏/‎‏8‎‏ ‎‏/‎‏ع‎‏8‎‏ل‎‏2

لباب معالم‌الدين للمنتهين و المبتدئين، تلخیص و شرح علی بن حسین علوی بر مقدمه اصولی «معالم‌الدين و ملاذ المجتهدين»، نوشته شیخ حسن فرزند شهید ثانی (متوفی 1011ق) است. این مقدمه بعدها جداگانه با نام «معالم الأصول» نیز منتشر شده است.

شیوه‌ و سبکی‌ که صاحب معالم در ارائه مطالب فقهی‌ برمی‌گزیند‌ از بسیاری جهات قابل توجه است. پیش از ورود به مسائل فقهی مقدمه‌ای آورده است که طی دو بخش جداگانه‌، ابتدا‌ درباره‌ شرافت و فضیلت علم و آنچه برای عالمان واجب است‌ سخن‌ می‌گوید و پیرامون تعریف، جایگاه، شرافت و موضوع و مبادی علم فقه به‌تفصیل مطالبی را که از کتاب و سنت برداشت شده‌، ابراز‌ می‌دارد‌. پیش از صاحب معالم معمولاً از چنین مطالبی، بدین‌تفصیل‌ سراغ نداریم. جز محقق حلی در آغاز کتاب معتبر، یا شهید در اوایل ذکری که ‌ ‌آن‌ها نیز بسیار خلاصه‌ درباره‌ علم‌ آموزشی و سفارش‌های لازم برای محصل علم فقه، سخن رانده‌اند. در بخش‌ دوم‌ مقدمه، مطالب و مسائل علم اصول، به ترتیبی منسجم و هماهنگ مطرح شده است‌ و مؤلف‌ مبانی‌ خود را در این زمینه به‌طور مستدل و با مناقشه دیگر اقوال، نتیجه‌‌گیری‌ می‌کند. ‌

پیش‌ از صاحب معالم جز در مورد افراد معدودی چون: سید بن زهره در غنیه و شهید اول‌ در‌ ذکری، کمتر می‌بینیم که پیش از شروع کتابی فقهی، در باب مسائل اصولی سخن‌ گفته‌ شود‌؛ اما ازآنجاکه صاحب معالم طرحی جامع و منطقی را برای یک کتاب فقهی‌- استدلالی‌ پی‌ریزی کرده است، نظریات اصولی خود را نیز، با آن‌همه‌ تفصیل‌ و استدلال‌، به‌طور منطقی در ابتدای فقه خود جای می‌دهد. ‌

علی بن حسین علوی در ابتدای «لباب معالم الدین» به تصمیمش در تألیف دوره کامل اصول اشاره کرده به‌گونه‌ای مختصر و مفید باشد. پس فکرش به‌سوی کتاب «معالم الدین» متمایل می‌شود و شروع به تلخیص و شرح و تعلیقه زدن بر این کتاب می‌کند. در نگارش این کتاب سعی می‌کند مطالب را به شکلی ارائه کند که در کمترین زمان – با توجه به این‌که ما در عصر سرعت زندگی می‌کنیم- بیشترین استفاده را برای مبتدی داشته باشد؛ همچنان که برای کارآزموده و متخصص نیز قابل استفاده باشد؛ مانند یک معجم که به‌وسیله آن ریشه هر کلمه‌ای آسان و در سریع‌ترین زمان به دست بیاید؛ بنابراین نامش را «لباب معالم الدین للمنتهین و المبتدئین» نامیده است.

در کتاب حاضر به‌جای خطبه و مقدمه معالم، مقدمه بسیار مختصری از شارح ذکر شده است. سپس مطالب مقصد اول با بیان فضیلت علم آغاز شده است. در ابتدای این مقصد پاراگرافی در تبیین فضیلت علم و علو رتبه آن و دلایل عقلی و نقلی بر آن نوشته شده است. شارح بخشی از کلام نویسنده که در توضیح رعایت اختصار و عدم تجاوز از حد است را حذف کرده است. سپس جهت عقلی را تحت عنوان «فصل» آورده است. پس‌ازآن به کتاب خدا استدلال کرده و از یازده آیه اشاره شده در معالم تنها به چهار آیه را آورده و از ذکر توضیحات خودداری کرده است. پس‌ازآن یک‌فصل دیگر که حاوی روایاتی در فضیلت علم بوده حذف شده است. سپس در فصل بعد به موضوع آنچه بر علما رعایت آن لازم است از تصحیح قصد و اخلاص نیت و تطهیر قلب از اغراض دنیوی اشاره شده است. مقصد دوم کتاب در نه مقصد نوشته شده که شارح به شیوه مقصد اول اختصار را در محتوای مطالب لحاظ کرده است.

از جمله ویژگی‌های کتاب دسته‌بندی مطالب است؛ به‌عنوان‌مثال در خاتمه کتاب صاحب معالم مطالب را با «منها» و «الاول و الثانی...» دسته‌بندی کرده است؛ شارح دسته‌بندی مطالب را با اعداد و حروف ابجد ارائه کرده که دست‌یابی به مباحث برای خواننده راحت‌تر است.

منابع مقاله

1. مقدمه و متن کتاب.
2. حسن بن زین‌الدین، معالم الدین و ملاذ المجتهدین المقدمة فی اصول الفقه، قم، مؤسسه النشر الاسلامی التابعة لجماعة المدرسین بقم المشرفة، چاپ نهم.
3. طباطبایی، سید مهدی؛ «معرفی تفصیلی کتاب فقهی: معالم الدین و ملاذ المجتهدین»، زمستان 1379 - شماره 24، ص153 تا 176.

وابسته‌ها

معالم‌الدين و ملاذ المجتهدين