طبری، محمد بن جریر بن یزید

طبری، محمد بن جریر

نام	طبری، محمد بن جریر
نام‌های دیگر
نام پدر	جریر
متولد	224 ق - 218 شمسی
محل تولد	آمل
رحلت	۲۶ شوال سال ۳۱۰ ق برابر با 301 شمسی
اساتید	احمد بن حماد دولابی محمد بن حمید رازی
برخی آثار	تاريخ الطبري، تاريخ الأمم و الملوك تهذيب الآثار و تفصيل الثابت عن رسول الله صلی‌الله‌علیه‌وسلم من الأخبار تهذيب الآثار: الجزء المفقود صريح السنة جامع البيان في تفسير القرآن (تفسير الطبري)
کد مؤلف	AUTHORCODE18371AUTHORCODE

ابوجعفر محمد بن جریر بن یزید بن کثیر بن غالب طبری مشهور به جریر طبری (۲۲۴ – ۳۱۰ ق)، عالم سنی و شافعی مذهب، مورخ، مفسر، فیلسوف ایرانی، صاحب تفسیر جامع البيان في تفسير القرآن و تاریخ مشهور تاريخ الطبري، تاريخ الأمم و الملوك

ولادت

بنابر مشهور در اواخر سال ۲۲۴ ه. در آمل مازندران (طبرستان) به دنیا آمد .

ابوبکر خوارزمی در کتاب «طبقات فقهاء» وی را یکی از مجتهدان عصر بشمار می‌آورد و ابواسحاق شیرازی معروف، همشیره زادهء اوست، و در اکثر علوم تالیفات داشته است و مشهورتر از همه کتاب «تاریخ طبری» می‌باشد که معروف به وقایع خلقت عالم را از زمان آدم تا عصر خود در آن آورده است، یکی دیگر از تالیفات مهم وی تفسیر کبیر است. کتاب تاریخ او از کتب موثق و معتبر بشمار می‌رود، به اختصار به فارسی هم ترجمه شده و ترجمهء ترکی نیز دارد وی در شعر و ادب نیز شهرهء عصر خویش بوده است.

تحصیلات

وی یکی از افراد پر استعداد و دارای نبوغ افراد بشری است که نمونه کمی در بین انسان‌ها دارند. سر تا پا عشق به علم و دانش بوده و تمام عمر خود را در راه تحصیل آن صرف کرده و حتی به خاطر باز نماندن از تحصیل علم و دانش، همسر اختیار نکرده است.

خود می‌گوید: من قرآن را در هفت سالگی حفظ کردم و در سن هشت سالگی امام جماعت شدم و در سن نه سالگی شروع به نوشتن اخبار کردم.

وی درباره شدت عشق و علاقه خود نسبت به علم و دانش می‌نویسد: من در نزد احمد بن حماد دولابی تاریخ می‌خواندم و هر روز برای این منظور از شهر ری به نزد احمد که در یکی از روستاهای اطراف ری ساکن بود می‌رفتم، و بلافاصله از نزد او به ری می‌آمدم و مانند دیوانگان سر از پا نشناخته، به درس حدیث محمد بن حمید رازی حاضر می‌شدم.

در حالات او نقل شده که روزی به شاگردانش گفت: آیا حاضرید تفسیری را که نوشته‌ام بررسی کرده و تحقیق کنید؟ پرسیدند که چه میزان است؟ گفت: سی هزار ورق گفتند: مطالعه و بررسی این مقدار تفسیر عمر زیادی می‌طلبد. وی به خاطر آنان تفسیر را در سه هزار ورق خلاصه کرد.

وی به خاطر تحصیل علم و دانش اسلامی، چندین بار سفرهای طولانی انجام داد. در علاقه و اهتمام او به علم و دانش همین بس که یک ساعت به آخر عمرش مانده در حال بیماری روایتی که از امام جعفر بن محمد علیهم‌السلام رسیده بود، شنید و چون آن روایت را تا آن زمان نشنیده بود، فوری قلم و دوات خواست و آن را نوشت. وی علاوه بر علوم اسلامی مانند فقه و اصول و تفسیر، در علوم ادبی و فلسفی و حتی در علم طب و ریاضی و هیئت و تاریخ نیز استاد بود.

به دلیل گستردگی ابعاد شخصیتی و فراوانی مباحث تفسیری طبری، کتاب‌شناسی آن را در حد ارائه عنوان‌ها و فهرست‌بندی مطالب، ارائه خواهیم داد. باشد که مورد استفاده پژوهشگران و علاقمندان مباحث تفسیری، قرار گیرد.

نسبت تشیع به طبری

ابوبکر خوارزمی (۳۲۳- ۳۸۳) که در منابع فراوانی به عنوان فرزند خواهر طبری مورخ خوانده شده و کمترین تردیدی در این نسبت و تشیع او وجود ندارد، در شعری تشیع خود را به دایی‌های خود که طبری یکی از آن‌هاست نسبت داده است. وی می‌گوید:

بآمل مولدی وبنوجریر		فاخوالی یحکی المرءخاله
فمن یک رافضیا عن تراث		فانی رافضی عن کلاله

آنچه مسلم است این‌که، وی در سال‌های پایانی عمر خود در بغداد مورد طعن اصحاب حدیث و عثمانی مذهب‌ها بوده و از بابت تألیف کتاب الولایه و نیز کتابی در صحت طرق حدیث طیر نوشته، سخت تحت فشار بوده است. یاقوت گزارش این آزارها را در شرح حال وی در معجم‌الادباء آورده است.

در سال‌های اخیر، برخی از نویسندگان اهل سنت، برای دور کردن طبری از این گرایش مختصر شیعی، گفته‌اند که وی با محمد بن جریر بن رستم طبری شیعی خلط شده و برخی از مطالب آن‌ها به خطا به طبری معروف نسبت داده شده است. چنین خطایی در هر زمینه باشد، درباره کتاب الولایه او صادق نیست. زیرا ذهبی آن کتاب را دیده و تلخیصی از آن را هم فراهم آورده که موجود است.

وفات

او پس از حدود 87 سال عمر در آخر روز شنبه ۲۶ شوال سال ۳۱۰ ق در بغداد از دنیا رفت و او را در روز یکشنبه در خانه‌اش به خاک سپردند.

آثار

آثار طبری را می‌توان در چهار دسته تقسیم‌بندی نمود.

آثار چاپ شده

1. کتاب اختلاف الفقهاء (آراء فقهای اربعه)
2. تاریخ طبری 
3. تفسیر طبری 
4. کتاب صریح السنة

آثار خطی موجود در کتابخانه‌ها

1. کتاب تهذیب الآثار 
2. کتاب حدیث الهیمان 
3. کتاب رسالة البصیر فی معالم‌الدین 
4. کتاب العقیدة 
5. کتاب القراءات.

آثار ناپدید شده

1. کتاب اختلاف علماء الامصار فی احکام شرایع الاسلام
2. کتاب اختیار من اقاویل الفقهاء
3. کتاب آداب القضاة و المحاضر و السجلات
4. کتاب آداب المناسک
5. کتاب الآدر فی الاصول
6. کتاب الاعتذار
7. کتاب امهات الاولاد
8. کتاب آداب النفوس
9. کتاب بسیط القول فی احکام شرایع الاسلام
10. کتاب البیان عن اصول الاحکام
11. کتاب الخفیف فی احکام شرایع الاسلام (مختصر کتاب اللطیف)
12. کتاب الدلالة علی النبوة
13. کتاب ذیل المذیل (تاریخ الرجال المسمی بذیل المذیل)
14. کتاب الرد علی ابن عبد الحکم فی رده علی مالک
15. کتاب الرد علی ذی الاسفار
16. کتاب الزکاة
17. کتاب الشرب
18. کتاب الشروط او کتاب امثلة العدول
19. کتاب الشهادات
20. کتاب الصلاة
21. کتاب طرق الحدیث
22. کتاب الطهارة
23. کتاب عبارة الرؤیا
24. کتاب العدد و التنزیل
25. کتاب الفتوی
26. کتاب فضائل ابی بکر و عمر
27. کتاب فضائل العباس
28. کتاب فضائل علی بن ابیطالب «علیه السلام»
29. کتاب اللباس
30. کتاب اللطیف فی احکام شرایع الاسلام
31. کتاب مختصر الفرائض
32. کتاب فردوس الحکمة
33. کتاب فی القیاس
34. کتاب مختصر مناسک الحج
35. کتاب مراتب العلماء
36. کتاب المسترشد
37. کتاب مسند ابن عباس
38. کتاب المسند المجرد
39. کتاب الموجز فی الاصول
40. کتاب الوصایا
41. کتاب الوقف.

 آثار منسوب به طبری

1. کتاب تاریخ صنعاء 
2. کتاب بشارة المصطفی (فی سبة عشر جزءا)
3. کتاب حدیث الطیر 
4. کتاب الرد علی الحرقوصیة 
5. کتاب الرمی بالنشاب.

وابسته‌ها

تاريخ الطبري، تاريخ الأمم و الملوك

تهذيب الآثار و تفصيل الثابت عن رسول الله صلی‌الله‌علیه‌وسلم من الأخبار

تهذيب الآثار: الجزء المفقود

صريح السنة

جامع البيان في تفسير القرآن (تفسير الطبري)

تفسير الطبري، جامع البيان عن تأويل آي القرآن