بامداد اسلام

بامداد اسلام
پدیدآوران	زرین‌کوب، عبدالحسین (نویسنده)
عنوان‌های دیگر	داستان آغاز اسلام و انتشار آن تا پایان دولت اموی
ناشر	امير کبير
مکان نشر	تهران - ایران
سال نشر	1377 ش
چاپ	7
شابک	‎964-00-0120-1
موضوع	اسلام - تاریخ - از آغاز تا 132ق. محمد(ص)، پیامبر اسلام، 53 قبل از هجرت - 11ق.
زبان	فارسی
تعداد جلد	1
کد کنگره	‏BP‎‏ ‎‏14‎‏ ‎‏/‎‏ز‎‏4‎‏ب‎‏2‎‏
نورلایب	مطالعه و دانلود pdf

بامداد اسلام تألیف دكتر عبدالحسين زرين‌كوب، كتابى است مختصر به زبان فارسی در تاريخ صدر اسلام از عصر رسول اكرم(ص) تا انقراض امويان.

مؤلف انگيزه خود از تألیف اين كتاب را در ديباچه كتاب متذكر شده و آن را به ياد برادرش خليل زرين‌كوب به رشته تحرير درآورده تا پاسخى باشد به درخواست آن عزيز ازدست رفته كه از استاد طلب نوشتن كتابى در زمينه پيدايش و توسعه شگفت‌انگيز دين بزرگ اسلام را داشته است.

استاد زرين كوب براى پاسخ‌گويى به خواسته برادرش بر آن است تا آنجا كه در طاقت اوست از هر گونه ميل و هوا بركنار باشد وجز بر اسناد كهن تكيه نكند و جز از روايات روشن چيزى نياورد.

ساختار

كتاب مشتمل بر يادداشتى به قلم مؤلف و هيجده مقاله مى‌باشد.

گزارش محتوا

كتاب با گزارشى درباره مكه و موقعيت جغرافيايى و بازرگانى آن و اشاره‌اى به ساختار اجتماعى و سياسى اين شهر كه نویسنده آن را جمهورى تجارتى خوانده، راه‌هاى بازگانى كه از آن مى‌گذشتند، ساكنان خاندان و خاندانهاى پرنفوذ آن، و برخى قوانين رايج ميان بدويان و قريشيان آغاز مى‌شود. بيشترين مطالب اين فصل به موقعيت كعبه و اهميت آن نزد اعراب و معلقات يا قصايد معروف شاعران عصر جاهلى اختصاص يافته است.

فصل بعدى با عنوان پيغمبر(ص) در مكه، مشتمل است بر شرح ولادت رسول اكرم(ص)، رحلت پدر و مادر او، رشد او در باديه، دوران جوانى و سفرهاى تجارى او، نزول وحى و بعثت و شرحى خواندنى درباره حالات روحى او در اين اوان. مطالب مربوط به دعوت پنهانى به اسلام و نخستين گروندگان به دين نوين، دعوت آشكار و دشمنى قريشيان، بيعت عقبه و زمينه هجرت نيز در اين فصل درج شده است.

فصل ديگر با عنوان «پيغمبر(ص) در مدينه» مشتمل است بر شرح اختلاف اوس و خزرج، دو تيره عمده اعراب جنوبى ساكن در مدينه، و داستان هجرت رسول اكرم به آن شهر، غزوات بدر و احد و خندق و بنى قريظه، فتح مكه از ظهور مقدمات آن تا ورود فاتحانه مسلمانان به اين شهر.

«پيام محمد(ص)» عنوان فصل مستقلى است درباره اسلام و انديشه‌هاى توحيدى اسلام، معاد، اخلاق و ديگر تعاليم بنيادين اسلامى و شأن تشريع بعضى احكام.

در فصلى ديگر از واقعه غدير خم، بازگشت رسول اكرم(ص) به مدينه، بيمارى حضرت و آنچه در اين دوره رخ داده، آخرين بسيج پيامبر(ص) براى گسيل لشكر به شام به فرماندهى اسامۀ بن زيد، و سرانجام رحلت رسول خدا(ص) و روايات مربوط به آن و سيما و سيرت پيامبر(ص) ياد شده است.

مؤلف در فصلى ديگر با عنوان «يادگار محمد(ص)» از قرآن و سنت و رواج اسلام در سراسر شبه جزيره عربستان، استناد و تكيه مسلمانان در جزئيات و شئون زندگى به قول و فعل رسول خدا(ص) و نفوذ حضرتش در ملت اسلام سخن رانده است.

در فصلى با عنوان «ياران پيامبر» از اولين گروندگان به اسلام، مهاجران به حبشه، موالى رسول اكرم(ص)، و سلوك او با ياران، كاتبان وحى و استقامت اصحاب براى گسترش اسلام سخن رفته است.

در فصل بعدى، از اولين اختلاف مسلمانان در مسأله خلافت و حكومت ابوبكر و عمر و سيره آن دو ياد شده است.

«شام و اسكندريه» عنوان فصل بعدى است كه در آن فتح اين بلاد ثروتمند و پيشروى به سمت شمال افريقا تا دروازه‌هاى اندلس گزارش شده است. در اين فصل مؤلف از مصالحه هرقل(هراكليتوس) قيصر بيزانس در بيت‌المقدس مى‌گويد، همچنين در ادامه‌از تاريخ دمشق و سابقه آن، از اينكه چگونه بنى اميه بر منطقه شام حاكم شدند، از رفتار و سلوك خليفه مسلمين با نصارى در بيت‌المقدس و....سخن گفته شده است.

«اسلام در ایران» مشتمل بر اشاره‌هایى كوتاه به علل انحطاط ساسانيان و موقعيت آنان در حيره، تجاوزهاى قبايل بدوى عرب به مرزهاى ایران و اولين جنگهاى مسلمانان با ساسانيان، و سرانجام فتح ایران زمين، يكى از مهمترين فصول اين كتاب است.

حوادث سالهاى خلافت عثمان را نویسنده تحت عنوان «دوره آشوب» شرح داده، از بدعتهاى عثمان و حركتهاى او برخلاف سيره پيامبر(ص) و ابوبكر و عمر، از ميدان دادن به مخالفين پيامبر(ص)، از تصرفهایى كه در بيت المال مسلمانان مى‌شد، از سوزاندن قرآنها، از شورش مسلمين بر عليه او و وساطت على عليه‌السلام و در نهایت از قتل عثمان به دست شورشيان سخن گفته شده است.

سپس در فصلى مستقل از حضرت امير عليه‌السلام و موضع او در برابر خلفا، از بيعت مردم با حضرت و استنكاف ايشان از پذيرفتن خلافت و علت دورى جستن ايشان از تصدى اين امر و...و نيز اخلاق وسيره امام و عصر خلافت او ياد مى‌كند.

شهادت على عليه‌السلام به عنوان سرآغاز قدرت يافتن امويان و ظهور دولت عربى و بازگشت برخى از رسوم و رقابتهاى جاهلى در فصل بعدى مطرح شده، سپس از «كارنامه يزيد» با بررسى قيام امام حسین عليه‌السلام و نتايج دينى و سياسى و اجتماعى آن بحث شده است. مؤلف معتقد است كه در تاريخ خلفا هيچ نامى از نام يزيد شوم‌تر و نفرت انگيزتر نيست.

همچنين در فصلى با عنوان «خاندان پيامبر(ص)» به تفصيل به موقعيت اهل‌بيت در عصر خلافت اموى و برجسته‌ترين اعضاى خاندان هاشمى از دو تيره عباسى و طالبى پرداخته شده و فصلى نيز به بحث درباره خلفاى مروانى از عبدالملك بن مروان تا مروان حمار اختصاص يافته است.

در آخرين فصل، علل انحطاط و سقوط امويان و رشد و قدرت‌يابى عباسيان بررسى شده است. در اين فصل مؤلف روش حاكمان مروانى را مورد بررسى قرار مى‌دهد.

نگاهى به فهرست مآخذ كتاب نشان مى‌دهد كه نویسنده، چنانكه در مقدمه تصريح كرده، كوشيده است از كهن‌ترين و معتبرترين منابع استفاده كند در عين آنكه از تحقيقات جديد مسلمانان و اروپاييان غافل نمانده است. در واقع بخش قابل توجهى از منابع مؤلف آثار برجسته اسلام‌شناسانى چون وات، آرنولد، ولهاوزن، شپرنگر و اشپولر و ازمحققان مسلمان، طه حسین و جواد على است.

بامداد اسلام در مقايسه با ديگر آثار استاد زرين كوب-كه در دوران پختگى علمى وى به نگارش درآمده‌اند- بدور از الفاظ مغلق و نثرى سنگين است بلكه كاملا با نثرى شيوا و قلمى روان به نگارش درآمده است.

وضعيت كتاب

كتاب مشتمل بر پاورقى‌هایى به قلم مؤلف، فهرست مطالب، گزيده مآخذ به عربى و فارسی و به زبانهاى ديگر، نمايه اعلام به تفكيك اشخاص، مكانهاى جغرافيايى، فهرست کتاب‌ها و فهرست قبايل، سلسله‌ها، فرق و خاندانها مى‌باشد.

منابع مقاله

1. ميرمحمدى، سيدضياء‌الدين، پژوهش و حوزه، بهار و تابستان 1382، ش13و14، ص196-218.
2. سجادى، صادق، فرهنگ آثار ایرانى-اسلامى، ج1، ص406-407.
3. فولادى، محمد، نگاهى به كتاب بامداد اسلام، كتاب ماه تاريخ و جغرافيا، شهريور1379، ش35، ص53-56.
4. عطاران، فاطمه، دكتر زرين كوب و بامداداسلام، كتاب ماه تاريخ و جغرافيا، شهريور1379، ش35، ص51-52