مصابيح الأنوار في حل مشكلات الأخبار

مصابيح الأنوار في حل مشكلات الأخبار
پدیدآوران	شبر، عبدالله (نویسنده)
ناشر	بصيرتي
مکان نشر	ايران - قم
چاپ	1
موضوع	احاديث شيعه - نقد و تفسير
زبان	عربی
تعداد جلد	2
کد کنگره	‏BP‎‏ ‎‏128‎‏ ‎‏/‎‏ش‎‏2‎‏م‎‏6
نورلایب	مطالعه و دانلود pdf

مصابيح الأنوار في حل مشكلات الأخبار، اثر سید عبدالله شبر، با تحقیق سید علی، از نوادگان مؤلف، کتابی است که در آن، «با استفاده از راه‌کارهای گوناگون، به شرح روایات مشکل و حل وجوه غامض آن‌ها پرداخته شده است که از آن جمله، می‌توان از بهره‌گیری از لغت، صرف و نحو، تاریخ، علوم طبیعی، توجه به فنون و آرایه‌های ادبی، مراجعه به قرآن و حدیث، کوشش در حل تعارض اخبار و نقد محققانه و عالمانه شروح گذشتگان نام برد».

فهم احادیث مشکل، یکی از شاخه‌های فقه الحدیث است که ثمره همه علوم حدیث، بشمار می‌رود. تنها اثر نشریافته شیعی که به‌طور خاص به مشکل الحدیث پرداخته و از این رهگذر، فهم بسیاری از روایات مشکل را آسان ساخته، اثر حاضر می‌باشد.

کتاب به زبان عربی و از نگاشته‌های قرن سیزدهم هجری می‌باشد.

نویسنده در بیان انگیزه خود از تألیف این اثر، با اشاره به بحث و فصح خود در فهم روایات دیریاب، از فراهم آوردن کتابی جداگانه در دستیابی به معانی احادیث دشوار سخن گفته است تا مرجع پویندگان راست‌گفتار و درست‎کردار علوم اهل‎بیت(ع) قرار گیرد.

ساختار

کتاب با دو مقدمه از سید جواد شبر و نویسنده آغاز و مطالب در عناوین متعدد و مختلف، در دو جلد، تنظیم شده است.

نویسنده در این اثر، علاوه بر نقل قول و جمع‌آوری آرای دانشمندان، خود نیز به‌مناسبت، بحث‎های درخور توجهی ذیل احادیث کتاب، ارائه کرده و مستند به آیات، روایات، استدلال‎های عقلی، کلامی و علمی، به حل و شرح احادیث پرداخته است.

گزارش محتوا

در مقدمه سید جواد، زندگی‌نامه مفصلی از نویسنده، ارائه گردیده است.

شبر در مقدمه کتاب، دریای علوم اهل‎بیت(ع) را منبع سرشار پاسخگویی به همه مشکلات و دشواری‌ها دانسته و به بیان انگیزه خود از تألیف کتاب اشاره کرده است.

شبر در این اثر، به بیان مضمون 263 حدیث - ‎که در فهم آن‌ها به‌نوعی، ابهام و پیچیدگی وجود دارد - ‎پرداخته است. او در نخستین جلد اثر خود، فقط درباره روایات اعتقادی سخن گفته است؛ چنان‌که جلد دوم، دربردارنده روایات اعتقادی، فقهی و اخلاقی است.

وی ابتدا سند و سپس متن حدیث را ذکر کرده است و در ادامه، ذیل عناوین بیان یا ایضاح و تبیین، به ذکر مشکلات موجود در فهم حدیث پرداخته و احیانا مخالفت آن را با اصول امامیه بیان کرده است. سپس به ذکر وجوه حل مشکل از دیدگاه علما پرداخته و در پایان، ذیل عنوان «أقول» به بیان نظرات خویش، پرداخته است. از منابع مورد استناد او، افزون بر آیات و روایات، می‌توان از استدلال‎های عقلی و کلامی، اقوال عالمان پیشین، به‌ویژه بیانات علامه مجلسی در «بحار الأنوار» یاد کرد.

شبر برای حل و شرح مشکل مورد نظر خود، گاه از وجوه متعدد استفاده کرده است؛ چنان‌که گاه نیز ذیل توضیحات خود، بحث‎های کلامی مفصلی با عنوان تذییل یا تتمه می‌آورد.

مبنای انتخاب احادیث در این اثر، آوردن احادیث مشکل و نه لزوما متعارض بوده است؛ چنان‌که مخالفت ظاهر حدیث با قرآن و نصوص متواتر، اصل مذهب و دلایلی عقلی و موافقت با اخبار عامه از مبانی گزینش احادیث در آن و اقدام به شرح و توضیح آن‌ها بشمار می‌رود.

نویسنده، خبر واحد را مستقلا علم‌آور و مستلزم عمل نمی‌داند و معتقد است هرگاه خبر واحد با قرآن و سنت قطعی و اجماع امامیه و دلایل قطعی عقلی در تعارض باشد، نباید آن را پذیرفت، ولی چنانچه خبر با سند صحیح و طرق متواتر نقل شده باشد، نباید آن را طرح کرد؛ بلکه باید به‌گونه‌ای به توجیه آن پرداخت.

نویسنده در این کتاب، در مقام فهم معانی روایات با تکیه بر بایسته‌های عمومی فهم متون روایی، مبانی اعتقادی و متعددی داشته است و کم و بیش در سراسر اثر خود، به آن‌ها چشم دوخته و فرایند فهم خود از روایات را مبتنی بر آن‌ها سامان داده است. مهم‎ترین این مبانی، عبارتند از:

1. شناخت واژگان غریب و علوم عربیت:

   الف)- غریب الحدیث: شبر برای تبیین معانی مفردات روایات مشکل، کوشش فراوان کرده است. او با مراجعه به کتب لغت متعدد و به‌طور خاص، «النهاية» ابن اثیر، درصدد فهم صحیح از معانی واژگان حدیث است؛ برای نمونه، در بیان معنای حدیث «إذا كان يوم القيامة أتي بالشمس و القمر في صورة ثورين عقيرين»، با استناد به «النهاية»، واژه «عقیر»، شتر یا گوسفند ذبح‌شده معنا شده است.

   ب)- صرف و نحو عربی: نویسنده در مواضع متعدد، به هنگام بیان وجوه مشکل احادیث، از دقت‎های صرفی و نحوی بهره برده است؛ برای نمونه، در بیان وجوه معنایی عبارت «... و من تقديره منايح العطاء بكم إنفاذه مقرونا محتوما»، در زیارت امام عصر(عج) می‌گوید: واژه «منايح»، یا به علت در تقدیر بودن مفعول، منصوب است که در این صورت «إنفاذه» مبتدا و من تقديره خبر خواهد بود... و یا مرفوع است که در این صورت، چند وجه برای آن متصور است....

   ج)- فنون بلاغت و آرایه‌های ادبی: توجه به مجاز، اعم از کنایه، استعاره و تشبیه در روایات، از دیگر مبانی نویسنده در فهم احادیث است؛ برای نمونه، در روایت «لكل شيء وجه و وجه دينكم الصلوة و لكل شيء أنف و أنف الصلوة التكبير»، شبر این روایت را بر سبیل مجاز دانسته است؛ به این معنا که کل دین به‌وسیله نماز شناخته می‌شود، همان‎ طور که انسان به‌وسیله صورت، شناخته می‌شود.

2. مرجعیت قرآن در فهم حدیث: شبر از آیات قرآن، در موارد متعددی جهت رسیدن به فهم صحیح از حدیث استفاده کرده است. وی در بسیاری از موارد، آیات قرآن را شاخص فهم حدیث شناسانده است. بنابراین، برداشت صحیح از حدیث را با توجه به مفاهیم آیات قرآنی، بیان کرده است؛ برای نمونه، در حدیثی از پیامبر(ص) وارد شده است که: «ويل لمن غلبت آحاده عشراته» و شبر برای توجیه این حدیث، مراد از آحاد را سیئات و مراد از عشرات را حسنات دانسته و به آیه 16 سوره انعام اشاره کرده است و در این صورت، معنای حدیث آن است که: وای بر کسی که گناهانش بر نیکی‌هایش غلبه یابد.
3. حجیت سنت قطعی در فهم حدیث: شبر برای استناد به سنت قطعی معصومان(ع)، به احادیث متواتر واردشده از آنان اشاره کرده و بعضی از احادیث مشتمل بر وجوه مشکل را در تنافی با این احادیث دانسته است؛ برای نمونه، هنگام شرح حدیثی درباره احباط و تکفیر، به آیات و روایات فراوانی در این مورد اشاره کرده و می‌گوید: شبهه‌ای در این‌باره بعد از تأمل در آیات و روایات باقی نمی‌ماند. وی در تبیین حدیث تولد هر مولود بر فطرت الهی، پس از ذکر تأویلات سید مرتضی می‌گوید: در تأویل این خبر، به این تکلفات و تأویلات نیاز نیست، بلکه آنچه که از آیات و روایت رسیده است، ثابت می‌کند که عقول خلق بر مبنای فطرت و اقرار به خداوند خلق شده و همه افراد بشر به آن اذعان دارند. او سپس روایات واردشده در این‌باره را ذکر کرده است.

وضعیت کتاب

فهرست مطالب هر جلد، در انتهای همان جلد آمده است. پاورقی‌ها بیشتر به ذکر منابع اختصاص یافته است.

منابع مقاله

1. مقدمه و متن کتاب.
2. فقهی‌زاده، عبدالهادی؛ عماری اله‌یاری، زهرا «مبانی فقه الحدیثی سید عبدالله شبر در مصابيح الأنوار في حل مشكلات الأخبار»، پایگاه مجلات تخصصی نور، نشریه: علوم حدیث، زمستان 1390، ‎سال شانزدهم، شماره سوم (علمی - ‎پژوهشی) (20 صفحه، از 70 تا 89).