الذخيرة في علم الطب

الذخیرة في علم الطب

نام کتاب	الذخیرة في علم الطب
نام های دیگر کتاب	معالجه الامراض بالاعشاب
پدیدآورندگان	ثابت بن قره (نويسنده) مزیدی، احمد فرید (محقق)
زبان	عربی انگلیسی
کد کنگره	‏R‎‏ ‎‏128‎‏/‎‏3‎‏ ‎‏/‎‏ث‎‏2‎‏ ‎‏1377
موضوع	پزشکی عربی
ناشر	دار الکتب العلمية، منشورات محمد علي بيضون
مکان نشر	بیروت - لبنان
سال نشر	1419 هـ.ق یا 1998 م
کد اتوماسیون	AUTOMATIONCODE12633AUTOMATIONCODE

معرفى اجمالى

«الذخيرة فى علم الطب» تاليف ثابت بن قرّه (متوفى 288ق) كه بيشتر با نام اختصارى ذخيره شناخته مى‌شود، مهم‌ترين و مشهورترين اثر نويسنده است.

اين كتاب كه به زبان عربى نگاشته شده، يكى از منابع اصلى و اوليه علم پزشكى در دوران تمدن اسلامى است به‌گونه‌اى كه نظامى عروضى در فصل چهارم از كتاب مشهور «چهار مقاله» از اين كتاب به عنوان يكى از متون معتبر دانش پزشكى نام مى‌برد.

اين اثر به سبب جايگاه علمى مؤلف آن، به عنوان منبعى سودمند مورد استفاده پزشكان بعد از او، از جمله داود انطاكى (تذكرة اولى الالباب، ج 1، ص 205) حكيم مؤمن (تحفة المؤمنين، ص 368) بوده است.

اين كتاب -چنان كه در ابتداى آن آمده- جمع‌آورى تجربات مؤلف براى فرزندش سنان است.

ساختار

كتاب مشتمل بر مقدمه محقق، شرح حال و آثار نويسنده و متن اثر است كه در 31 باب تدوين شده است. در هر باب از كتاب نيز تعدادى از بيمارى مورد بررسى قرار گرفته است.

گزارش محتوا:

مؤلف در بررسى و درمان بيمارى‌ها ابتدا به بيان بيمارى مى‌پردازد و سپس علت آن بيمارى، نشانه‌ها وانواع آن مى‌پردازد. وى در اين بخش از تجربيات و دانش طبيبان گذشته، خصوصاً پزشكان يونان بهره مى‌برد. نقل‌قول‌هاى بسيار از جالينوس نشانگر ارادت علمى مؤلف به جالينوس است؛ هر چند وى از اطباى ديگرى همانند افلاطون (ص34)، بقراط (ص44)، يوحنا بن ماسويه (ص 40)، يحيى بن ماسويه (ص71)، حنين بن اسحاق (ص81)، فريطين (ص24) و كندى (ص3) نيز نام مى‌برد.

اهميت اين اثر بيشتر به خاطر نقل اقوالى از اطباى پيشين -خصوصاً افلاطون- است، به خصوص كه مؤلف با توجه به آشنايى‌اش به زبان يوناى و سريانى از منابعى نقل قول مى‌كند كه اكنون اثرى از آن‌ها نيست.

مؤلف پس از بررسى بيمارى به شيوه درمان آن پرداخته كه اغلب شيوه درمان به نقل چند دارو و شيوه ساخت آن‌ها اختصاص يافته است.

مطالب ابواب كتاب به ترتيب عبارت است از:

باب اول اين اثر، كه گويا مقدمه كتاب به شمار مى‌رود، درباره حفظ الصحة است.مؤلف از باب دوم تا باب بيست‌وهشتم اين اثر را به بررسى و مداواى بيمارى‌ها اختصاص مى‌دهد. در بررسى مؤلف از امراض در اين ابواب ترتيب خاصى مشاهده نمى‌شود؛ مثلاً باب‌هايى به امراض گوش يا چشم و يا دماغ اختصاص مى‌دهد و در كنار اين ابواب به بررسى انواع قولنج و امراض معده مى‌پردازد.

باب بيست و نهم اين كتاب به بررسى انواع شيرها اختصاص دارد. باب سى‌ام نيز به نوشيدنى‌ها و باب سى‌ويكم درباره نيروى شهوت و درمان بى‌ميلى جنسى مردان و زنان است.

وضعيت كتاب:

اين اثر به همت دانشگاه قاهره در سال 1928م و در قطع رحلى بر اساس نسخه خطى‌اى كه در سال 607ق تحرير گرديده، چاپ شده است. اين اثر كه به زبان عربى نگارش يافته، تا كنون به زبان ديگرى ترجمه نشده است.

در انتهاى كتاب معادل لاتين بيمارى‌ها و مفردات طبى‌اى كه در متن كتاب به كار رفته، آمده است. فهرست مطالب در انتهاى اثر آمده است.

منابع مقاله:

مقدمه و متن كتاب