المجتبی من السنن (المشهور بسنن النسائی)

‏المجتبی من السنن (المشهور بسنن النسائی)
پدیدآوران	بیت الأفکار الدولیة (محقق) نسائی، احمد بن علی (نویسنده)
ناشر	بیت الأفکار الدولیة
مکان نشر	ریاض - عربستان
چاپ	1
زبان	عربی
تعداد جلد	1
نورلایب	مطالعه و دانلود pdf

المجتبى من السنن (المشهور بسنن النسائی)، تألیف ابوعبدالرحمن احمد بن شعیب بن على نسائى (215-303ق)، یکى از کتب حدیثى اهل سنت است که به زبان عربى نوشته شده است.

«السنن الصغرى»، «المجتبى» و «المجتنى» اسامى دیگر این کتاب مى‌باشند.

ابن منده (م 395ق)، خلیلى (م 446ق)، ابن طاهر مقدسى (م 507ق)، ذهبى، عبدالکریم رافعى (م 623ق) و مزى (م 742ق)، نسائى و کتابش را ستوده‌اند.

نسائى هنگامى که از تألیف کتاب «السنن الکبرى» فراغت یافت، آن را به امیر شهر رمله اهدا نمود. امیر پرسید: آیا تمام آنچه در این کتاب وجود دارد صحیح مى‌باشد؟ او گفت: در آن صحیح و حسن و آنچه که به این دو نزیک است وجود دارد. امیر افزود: احادیث صحیح را از غیر صحیح برایم مشخص کن. آنگاه نسائى کتاب «السنن الصغرى» را تألیف نمود و آن را «المجتبى» نامید.

ساختار

کتاب با مقدمه ناشر آغاز گردیده است. در این کتاب، مجموعا 5758 روایت در ضمن 51 کتاب ذکر شده است.

نسایى در انتخاب احادیث این کتاب، بسیار دقت نموده و با کنجکاوى و احتیاط شدید نوشته است، تا جایى که عده‌اى از علما معتقدند که رتبه سنن نسایى بعد از صحیحین مى‌باشد؛ چون‌که احادیث ضعیف، خیلى کم در آن یافت مى‌شود. تقریبا حدود ده حدیث از طرف ابن جوزى مورد انتقاد قرار گرفته که سیوطى آنها را پاسخ داده است. محدث ناصرالدین آلبانى نیز کتاب نسائى را به دو بخش صحیح و ضعیف تقسیم نموده است.

شیوه نسایى در طرح روایات در سرتاسر کتاب چنین است که پس از ذکر عنوان باب، روایات هر باب را با عنوان «أخبرنا» یا «أخبرنی» و ذکر اسناد منعکس مى‌سازد و در ابتداى هر سند ارزش آن سند را از حیث صحت و ضعف گوشزد مى‌کند.

گزارش محتوا

در مقدمه، ضمن توضیح اعمالى که پیرامون تصحیح کتاب صورت گرفته، زندگى‌نامه مختصرى از نویسنده، ارائه گردیده است.

«المجتبى»، با «کتاب الطهارة» آغاز و به «کتاب الأشربة» ختم شده است. ذیل هرکدام از کتاب‌ها، ابوابى آمده که حاوى حدیث یا احادیثى مرتبط با موضوع کتاب و عنوان باب است. این کتاب را «السنن الصغرى»، «المجتبى» و «المجتنى» نیز گفته‌اند و این براى آن است که نسائى در آغاز، کتابى بزرگ‌تر با احادیث بیشتر نگاشت و سپس گزیده آن را تدوین کرد. در اینکه «المجتبى» را خود نسائى گرد آورده و برگزیده یا اینکه شاگرد و راوى سنن او «ابن السنى» این کار را کرده، اختلاف است. برخى همچون ذهبى سخن دوم را درست مى‌دانند؛ اما گویا نسائى خود «مجتبى» را برگزیده و مشهور میان محدثان نیز چنین است. «فاروق حمّاد» در مقدمه کتاب «عمل الیوم و اللیلة»، به‌خوبى از این دیدگاه دفاع کرده است. سیوطى نیز سخنانى گفته که مؤید این دیدگاه است و گویا دیدگاه خود او نیز هست.

از جمله ویژگى‌هاى این کتاب، آن است که نویسنده آن، از بزرگان جرح و تعدیل است. دیگر صاحبان صحاح ستّه، هرچند که سخنانشان در جرح و تعدیل مقبول است، ولى هیچ‌کدام به پاى نسائى نمى‌رسند و اساساً نسائى افزون بر اینکه محدث است، به‌عنوان یکى از بزرگ‌ترین جارحان و معدلان نزد سنیان شناخته مى‌شود. او در علم «رجال الحدیث» کتابى دارد به نام «الضعفاء و المتروکین» که معروف است.

بنابراین مى‌توان گفت که کتاب نسائى از نظر صحت احادیث، اگر بالاتر از صحیحین نباشد، کمتر و پایین‌تر نیست و مى‌توان جایگاه سنن نسائى را پس از صحیحین دانست، هرچند معمول بر این است که آن را در جایگاه پنجم ذکر مى‌کنند.

ابوعبدالله رشید مى‌گوید: «کتاب نسایى (سنن المجتبى) در زمینه سنن، بدیع‌ترین کتاب و داراى بهترین سامان‌مندى است. کتاب او میان طریق بخارى و مسلم جمع کرده و مطالب باارزش در زمینه علل روایات آورده است».

ابوعبدالله بن منده مى‌گوید: «شرط نسایى (و نیز ابى‌داود) اخراج احادیث اشخاصى است که بر ترک احادیثشان اجماع نشده است و حدیث از نظر اتصال سند داراى صحت و بدون ارسال باشد حتى گفته‌اند چه بسیار روایاتى که ابوداود و ترمذى روایت آنها را آورده‌اند، اما نسایى از ذکر روایات آنها پرهیز کرده است. او حتى از برخى از روایات صحیحین نقل نکرده است. بدین خاطر گفته‌اند که شرط نسایى از شرط بخارى و مسلم سخت‌تر است. از خود نسایى نقل شده است که گفته است: درباره روایاتى که در دل نسبت به آنان شک داشتم استخاره کردم و چون بد آمد از آوردنشان اجتناب کردم».

نسایى خود چنین گفته است: «تمام روایات کتاب سنن، صحیح و برخى از آنان معلول است، بدون اینکه علت آن را بیان کنم، اما روایات سنن مجتبى صحیح است». بر اساس این ستایش‌ها تاج‌الدین سبکى، سنن مجتبى را جزو کتب سته برشمرده و بزرگانى همچون: ابوعلى نیشابورى، ابواحمد بن عدى، ابوالحسن دارقطنى، ابوعبدالله حاکم نیشابورى، ابن منده و... بر کتاب سنن نام صحیح گذاشته‌اند.

وضعیت کتاب

فهرست مطالب و آیات مذکور در متن، در انتهاى کتاب آمده است.

هرچند بر این کتاب مانند سایر کتاب‌هاى سنن، شرح مفصل نوشته نشده، ولى مى‌توان برخى از شروح آن را ذکر نمود:

- زهر الربى على المجتبى، تألیف امام جلال‌الدین سیوطى؛

- تعلیقات و شرح سندى، تألیف ابوالحسن محمد بن عبدالهادى سندى؛

- تعلیقات السلفیة، تألیف ابوعطاءالله محمد حنیف فوجیانى.

منابع مقاله

1. مقدمه و متن کتاب.
2. نصیرى، على، «آشنایى با جوامع حدیثى شیعه و اهل سنت»، انتشارات جامعة المصطفى العالمیة، قم، چاپ دوم، 1388ش.
3. زهراب (فاضلى)، على، «سنن نسائى»، برگرفته از پایگاه تخصصى مقالات مجمع جهانى شیعه‌شناسى، تاریخ درج: 1392/5/9
4. «زندگى‌نامه امام ابوعبدالرحمن نسائى»، برگرفته از سایت رسمى مدرسه دینى «رحمة للعالمین» سراوان، در تاریخ 1394/5/21

وابسته‌ها

سنن أبي‌داود

سنن ابن ماجة

سنن سعيد بن منصور

مسند الإمام الشافعي

السنن (شافعی)

السنن الكبری (تحقیق)

مسند ابن أبي‌شيبة