شمع الیقین و آیینه دین

شمع الیقین و آیینه دین
پدیدآوران	لاهیجی، حسن بن عبدالرزاق (نویسنده) سبحانی تبریزی، جعفر(مقدمه‌نويس) سعيدي، جعفر (محقق)
ناشر	نشر سايه
مکان نشر	ايران - تهران
چاپ	1
شابک	‎964-5918-78-2
موضوع	نثر فارسی - قرن 12ق. کلام شيعه اماميه - قرن 12ق.
زبان	فارسی
تعداد جلد	1
کد کنگره	‏BP‎‏ ‎‏211‎‏/‎‏3‎‏ ‎‏ل‎‏2‎‏ش‎‏8‎‏*
نورلایب	مطالعه و دانلود pdf

شمع الیقین و آیینه دین، نوشته حسن بن عبدالرزاق لاهیجی، کتابی است با موضوع کلامی که در یک جلد به نگارش درآمده است و توسط جعفر پژوم تصحیح و تحقیق آن صورت گرفته است.

این کتاب یکی از پرمایه‌ترین کتاب‌های کلامی فارسی است که در آن مسائل اعتقادی و کلامی با نثری دلپذیر در پنج باب تنظیم شده است که هر باب آن مربوط به یکی از اصول پنج‎گانه عقاید شیعه امامیه (توحید، عدل، نبوت، امامت و معاد) است.

ساختار

کتاب، متشکل است از: پیشگفتار مصحح، مقدمه آیت‌الله سبحانی، مقدمه مؤلف و متن اصلی شامل یک مقدمه و پنج باب که هر باب از فصل‎های متعدد تشکیل شده که در هرکدام از آنها مطالب مرتبط با آن و آیات و روایات مربوطه ارائه گردیده است.

گزارش محتوا

مصحح در پیشگفتار، در مورد کتاب و کاری که وی بر روی آن انجام داده، توضیح کوتاهی ارائه نموده است، از جمله اینکه: چاپ کنونی این کتاب، بر مبنای دو نسخه خطی و چاپ سنگی 1303ق، صورت گرفته و مصحح سعی کرده است تا شیوه املای کلمات به رسم خط امروزی با اعراب‎گذاری بعضی واژه‎های نامأنوس، مطالب را برای خواننده آسان نماید.

آیت‌الله سبحانی در مقدمه خود، ضمن تحسین از تصحیح و چاپ منقح چنین اثری، به شرح احوال و آثار مصنف اشاره کرده و به توضیح درباره شجره طیبه خاندان مصنف پرداخته است.

در مقدمه کتاب، امورى که در خلال بعضى از مطالب متن به آنها احتیاج است، توضیح داده شده است؛ اموری همچون:

1. تقسیم مفهوم به واجب و ممکن و ممتنع؛
2. بطلان دور و تسلسل؛
3. بطلان ترجّح و ترجیح مساوى و مرجوح.

باب اوّل کتاب در موضوع توحید است و آن هشت فصل است: فصل اوّل در بیان این مطلب است که مراد از فطرى بودن معرفت الهی چیست و توضیح اینکه اثبات ربوبیت و توحید به براهین عقلى ضرورى است و اینکه برخی قائل به این شده‌اند که با ادله نقلی می‌شود مباحث توحیدی را ثابت کرد، امری دور از ذهن است.

فصل دوم در باب اثبات واجب الوجود است و اینکه واجب الوجود موجودکننده کل موجودات است. نگارنده برای اثبات این مطلب، از سه طریق وارد شده است؛ یکی از راه بطلان دور و تسلسل و دو راه دیگر که موقوف بر بطلان دور و تسلسل نیست.

فصل سوم کتاب در اثبات عینیت وجود است. نگارنده بر این باور است که وجود واجب الوجود عین ذات اوست و او موجود به وجودى غیر محض ذات خود نیست، بلکه ذات او موجود است به محض ذات مقدّس خود و همچنین‎ که در موجود بودن، محتاج به سبب و علّت نیست و محتاج به صفت و هیچ امرى که غیر محض ذات او باشد نیز نیست.

فصل چهارم در باب توحید واجب الوجود است. ذات واجب الوجود ماهیتى غیر از وجود ندارد و موجود به این وجود بدیهى نیست، بلکه به محض ذات خود که محض حقیقت وجود است، موجود و واجب الوجود است و حقیقت واحده به محض وحدت، احتمال دویى و کثرت ندارد.

فصل پنجم، در مورد این موضوع است که واجب الوجود بالذات مبدأ همه موجودات و واجب الوجود است از جمیع جهات.

فصل ششم در تفسیر صفات کمال و اثبات آن‌ها است. نگارنده بیان می‌دارد که دلیل بر اثبات این صفات براى ذات مقدّسش بسیار است؛ از آن جمله یکى این است که معلوم است که بسیاری از موجودات صاحب این صفات هستند، پس به طریق اولی خالق این مخلوقات، این صفات را به‎صورت کامل داراست.

فصل هفتم و هشتم در کیفیت اتّصاف واجب الوجود به این صفات است و در اینکه واجب الوجود خیر محض است و از صفات نقص و زوال منزّه است.

باب دوم کتاب درباره عدل است. از نظر نویسنده مراد از عدل وجوب اتّصاف واجب تعالى به فعل حسن و جمیل و تنزّه او از فعل شرّ و قبیح است و چنان‎که توحید کمال اوست در ذات و صفات، عدل کمال اوست در افعال و اقوال و مقصود از این باب در پنج فصل بیان مى‎شود: فصل اوّل، در حسن و قبح افعال؛ فصل دوم، در غایت فعل واجب الوجود؛ فصل سوم، در وجوب اصلح و لطف بر خداى تعالى؛ فصل چهارم، در تنزیه افعال واجب تعالى از ظلم و شرّ و کیفیت دخول شرور در قضا و قدر و فصل نهایی این باب، در مسئله خلق افعال عباد است که در این مسئله سه مذهب وجود دارد: جبر و تفویض و امر بین الامرین.

باب سوم کتاب در موضوع نبوّت است و مطالب این باب در پنج فصل بیان شده است: فصل اوّل آن، در باب حُسن و نیکویی بعثت انبیا و وجوب این امر خطیر است، که نگارنده با تشریح این موضوع بر این باور است که به مقتضاى رحمت شامله و حکمت کامله خداوند متعال، بر خداوند واجب است تعیین حاکمى موصوف به صفات عالیه، براى تربیت نوع انسان؛ وگرنه لازم می‎آید بطلان اشرف کاینات و منجر می‌شود به هلاکت جمیع مخلوقات.

فصل دوم در مورد ضرورت وجوب عصمت انبیاء(ع) است؛ بدین استدلال که نبوّت، خلافت و نیابتى است عام از جانب خداى متعال، پس بالضروره صاحب آن باید امین و معتمد باشد تا بر همه مکلّفین واجب باشد اطاعت از امر و نهی او.

فصل سوم در باب راه‎های شناخت پیامبر حقیقی است و آن راهی نیست غیر از معجزه؛ زیرا نبوّت، ریاستی است از جانب خداى تعالى و اختصاصى است به جناب او؛ پس بالضروره واجب است مقارنت ادعای پیامبر با امرى از خواصّ‎ افعال الهى و خصایص امر او که مراد از معجزه، آن است.

فصل چهارم و فصل پنجم در باب تحقیق معنى عصمت و در اثبات نبوّت نبی مکرم اسلام(ص) است. نویسنده پس از تشریح حقیقت معنای عصمت، در فصل پنجم، معجزه نبی مکرم اسلام(ص) که قرآن کریم است را تنها راه اثبات نبوت ایشان می‌داند.

باب چهارم کتاب، در موضوع امامت و جانشینی پس از پیامبر(ص) است که در چهارده فصل بیان شده است: فصل اوّل، در تبیین پاره‌ای مقدّمات ضروری است و فصل دوم، در باب وجوب نصب امام بر خداى تعالى و امتناع خالی بودن زمین از حجّت الهى است، که نگارنده محترم با تبیین ادله عقلی و نقلی به بسط این موضوع همت گماشته است. فصل سوم، در بیان شروط‍‎ امامت است که به اعتقاد شیعه سه شرط برای امام لازم است: اول، افضلیت امام بر جمیع رعیت از هر جهت؛ دوم، عصمت و سوم هاشمیت ایشان.

موضوع سایر فصول از این قرار است: در علامت امام و معرفت طریق اثبات امامت؛ در تعیین امام بعد از رسول اکرم(ص)؛ در ذکر ادلّه سنّیان بر امامت ائمّه ایشان؛ در ذکر اندکى از مطاعن ابوبکر که همه‌اش در هیچ کتابى نمى‎گنجد؛ در ذکر اندکى از مطاعن عمر؛ در ذکر بعضى از مطاعن عثمان؛ در ذکر اندکى از مطاعن بعضى از صحابه؛ در مطاعن علماى ایشان؛ در اثبات امامت تتمّه ائمّه اثناعشر و نفى امامت از غیر ایشان؛ در اثبات وجود و غیبت امام دوازدهم(ع)؛ در خواصّ‎ فضایل ائمّه طاهرین و تفضیل ایشان بر انبیاى ماضین.

باب پنجم و نهایی کتاب، به موضوع معاد اختصاص داده شده، که محتوای آن در چهار فصل بیان شده است: فصل اوّل، در باب نمونه‌اى از معرفت حقیقت روح و بدن انسان و اشاره‎‎گونه‌اى به تقسیم آثار و افعال ایشان است که نگارنده با تشریح صفات و حقایقی در مورد روح، موضوع را پیش می‎برد.

فصل دوم، در مورد تقسیم لذّت و الم است؛ چنان‎که انسان از افعال و آثار بدن جسمانی لذت و الم می‎برد، مثل دیدن و شنیدن و خوردن و خوابیدن، همچنین از آثار و افعال روح، لذّت و الم می‎برد، مانند خواب دیدن.

فصل سوم، در باب اثبات وجوب معاد بنا بر حکمت و رحمت ربّانى و تقسیم آن به معاد روحانى و جسمانى است که نویسنده با بیان ادله‌ای مشابه ادله ضرورت بعث نبی، به اثبات این مطلب می‌پردازد.

فصل نهایی در ذکر احوال و وقایع برزخ و قیامت است که به‌تفصیل به آن پرداخته شده است.

وضعیت کتاب

در ابتدای کتاب فهرست مطالب آن ذکر شده است. در پاورقی‎ها توضیح برخی از جملات و آدرس مطالب ذکر شده است.

منابع مقاله

مقدمه و متن کتاب.

وابسته‌ها

شبهات و ردود عقائدية

علم کلام