المصباح المضيء في خلافة المستضيء: تفاوت میان نسخه‌ها

    از ویکی‌نور
    جز (جایگزینی متن - 'ه‎ا' به 'ه‌ا')
    جز (جایگزینی متن - 'ی‎ن' به 'ی‌ن')
    خط ۴۲: خط ۴۲:
    دوران زندگی [[ابن جوزی، عبدالرحمن بن علی|ابن جوزی]]، مقارن با خلافت شش تن‎ از‎ خلفای بنی‎عباس بوده است. در این میان المستضی (575-566ق) - ‎که در زمان او [[ابن جوزی، عبدالرحمن بن علی|ابن‎ جوزی]]‎ به اوج شهرت رسیده بود - ‎به‎عنوان بزرگ‎ترین واعظ حنبلیان شناخته می‌شود و خلیفه به‎شدت تحت تأثیر سخنرانی‎ها‎ و مواعظ‎ وی‎ بـوده اسـت. در زمان المـستضی، حکومت فاطمیه‎ مصر سقوط‎ می‌کند. [[ابن جوزی، عبدالرحمن بن علی|ابن جوزی]] در این‎باره کتابی با عنوان «النصر علی مصر» نوشت و در حـضور خلیفه خواند، اما «المصباح المـضيء في دولة المـستضيء»، دقیقاً معلوم نیست که در این زمان، یا بعد از آن نگاشته است<ref>[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/409/155 ر.ک: دهقانی، مهدیه، ص‎156-155]</ref>‎. تنها [[ابراهيم، ناجيه عبدالله|ناجیه عبدالله ابراهیم]] بر مبنای برخی احتمالات تألیف آن در ابتدای عهد مستضی را ترجیح داده است<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/6439/1/43 ر.ک: مقدمه محقق، ص43]</ref>‎.  
    دوران زندگی [[ابن جوزی، عبدالرحمن بن علی|ابن جوزی]]، مقارن با خلافت شش تن‎ از‎ خلفای بنی‎عباس بوده است. در این میان المستضی (575-566ق) - ‎که در زمان او [[ابن جوزی، عبدالرحمن بن علی|ابن‎ جوزی]]‎ به اوج شهرت رسیده بود - ‎به‎عنوان بزرگ‎ترین واعظ حنبلیان شناخته می‌شود و خلیفه به‎شدت تحت تأثیر سخنرانی‎ها‎ و مواعظ‎ وی‎ بـوده اسـت. در زمان المـستضی، حکومت فاطمیه‎ مصر سقوط‎ می‌کند. [[ابن جوزی، عبدالرحمن بن علی|ابن جوزی]] در این‎باره کتابی با عنوان «النصر علی مصر» نوشت و در حـضور خلیفه خواند، اما «المصباح المـضيء في دولة المـستضيء»، دقیقاً معلوم نیست که در این زمان، یا بعد از آن نگاشته است<ref>[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/409/155 ر.ک: دهقانی، مهدیه، ص‎156-155]</ref>‎. تنها [[ابراهيم، ناجيه عبدالله|ناجیه عبدالله ابراهیم]] بر مبنای برخی احتمالات تألیف آن در ابتدای عهد مستضی را ترجیح داده است<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/6439/1/43 ر.ک: مقدمه محقق، ص43]</ref>‎.  


    بـزرگان‎ در ارزیابی آثار [[ابن جوزی، عبدالرحمن بن علی|ابن جوزی]]، نظرات گوناگونی داده‌اند؛ برای مثال ابن تیمیه‎ در أجوبة المصرية، تصنیفات‎ او‎ را سـتوده و مـی‌گوید: «او در حـدیث، وعظ و مباحث مربوط به آن‎ها مصنفاتی دارد که کسی چون او تصنیف نکرده اسـت»؛ امـا در مقابل گفته‌اند: به علت نقل بسیار [[ابن جوزی، عبدالرحمن بن علی|ابن جوزی]] از‎ ابوالوفاء، در کلام و حدیث وی نا‎هماهنگی و پریشانی راه یافته است. بـه‌هـرحال، تألیفات او از سیل خرده‎گیری‎ها و طعن‎های علما در امان نمانده است؛ ذهبی از قول مـوفق عـبداللطیف می‎نویسد‎: «در‎ تصانیف او غلط‎های بسیاری دیده می‌شود». سـپس بـه نـشانه تأیید می‌افزاید: «سخنان بی‌اساس، در آثارش مشاهده مـی‌شود و آن‎قـدر تألیف کرده که اگر عمری دوباره یابد نمی‎تواند آن‎ها را اصلاح‎ و بازنویسی‎ کند».  
    بـزرگان‎ در ارزیابی آثار [[ابن جوزی، عبدالرحمن بن علی|ابن جوزی]]، نظرات گوناگونی داده‌اند؛ برای مثال ابن تیمیه‎ در أجوبة المصرية، تصنیفات‎ او‎ را سـتوده و مـی‌گوید: «او در حـدیث، وعظ و مباحث مربوط به آن‎ها مصنفاتی دارد که کسی چون او تصنیف نکرده اسـت»؛ امـا در مقابل گفته‌اند: به علت نقل بسیار [[ابن جوزی، عبدالرحمن بن علی|ابن جوزی]] از‎ ابوالوفاء، در کلام و حدیث وی نا‎هماهنگی و پریشانی راه یافته است. بـه‌هـرحال، تألیفات او از سیل خرده‎گیری‎ها و طعن‎های علما در امان نمانده است؛ ذهبی از قول مـوفق عـبداللطیف می‌نویسد‎: «در‎ تصانیف او غلط‎های بسیاری دیده می‌شود». سـپس بـه نـشانه تأیید می‌افزاید: «سخنان بی‌اساس، در آثارش مشاهده مـی‌شود و آن‎قـدر تألیف کرده که اگر عمری دوباره یابد نمی‎تواند آن‎ها را اصلاح‎ و بازنویسی‎ کند».  


    یـکی از سـبب‎های راه یافتن اشتباه در تصانیف [[ابن جوزی، عبدالرحمن بن علی|ابن جـوزی]] عـدم بازبینی و اصـلاح تـصنیفات، بـعد از اتمام آن‎ها است. [[ابن رجب، عبدالرحمن بن احمد|ابن رجب]] در ایـن‎بـاره می‌گوید: «[[ابن جوزی، عبدالرحمن بن علی|ابن جوزی]] بـه‎مـحض آنکه کتابی را به پایان‎ می‎برد‎، بـی‎آنکه به تنقیح آن بـپردازد،‎ بـه‎ تألیف‎ دیگری می‌پرداخت و گاه در یـک زمـان به تألیف چندین کتاب مشغول بود». نقل فراوان [[ابن جوزی، عبدالرحمن بن علی|ابن جوزی]] از افراد غیر خـبره، عـدم‎ مراجعه به کتب، تألیف در مـوضوعاتی کـه‎ در‎ آن‎ها توان علمی لازم را نـداشته و تـمایل او به تأویل در برخی مـسائل، از دیـگر عوامل راه یافتن‎ اشتباه‎ در‎ تألیفات وی بود. نظر [[ابن جوزی، عبدالرحمن بن علی|ابن جوزی]] در مورد آثارش‎ شنیدنی است؛ او در این‎بـاره مـی‌گوید: «أنا مرتب و لست بمصنف»؛ یعنی: مـن گـردآورنده‌ام، نه مـصنف<ref>[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/409/160 ر.ک: دهقانی، مهدیه، ص161-160]</ref>‎.  
    یـکی از سـبب‎های راه یافتن اشتباه در تصانیف [[ابن جوزی، عبدالرحمن بن علی|ابن جـوزی]] عـدم بازبینی و اصـلاح تـصنیفات، بـعد از اتمام آن‎ها است. [[ابن رجب، عبدالرحمن بن احمد|ابن رجب]] در ایـن‎بـاره می‌گوید: «[[ابن جوزی، عبدالرحمن بن علی|ابن جوزی]] بـه‎مـحض آنکه کتابی را به پایان‎ می‎برد‎، بـی‎آنکه به تنقیح آن بـپردازد،‎ بـه‎ تألیف‎ دیگری می‌پرداخت و گاه در یـک زمـان به تألیف چندین کتاب مشغول بود». نقل فراوان [[ابن جوزی، عبدالرحمن بن علی|ابن جوزی]] از افراد غیر خـبره، عـدم‎ مراجعه به کتب، تألیف در مـوضوعاتی کـه‎ در‎ آن‎ها توان علمی لازم را نـداشته و تـمایل او به تأویل در برخی مـسائل، از دیـگر عوامل راه یافتن‎ اشتباه‎ در‎ تألیفات وی بود. نظر [[ابن جوزی، عبدالرحمن بن علی|ابن جوزی]] در مورد آثارش‎ شنیدنی است؛ او در این‎بـاره مـی‌گوید: «أنا مرتب و لست بمصنف»؛ یعنی: مـن گـردآورنده‌ام، نه مـصنف<ref>[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/409/160 ر.ک: دهقانی، مهدیه، ص161-160]</ref>‎.  


    محقق اثر در مقدمه‌اش به مقطع زمانی نگارش اثر اشاره کرده، می‎نویسد: «بغداد پایتخت حکومت عباسیان در بیش از پنج قرن، شاهد حرکت فکری و نهضت فرهنگی وسیعی بود که با ظهور زبده‌ای از علما و اهتمام فراوان و تشویق‎های مستمری که خلافت عباسی و اتباع آن داشتند کتابخانه اسلامی را با آثار علمی و نوشته‌های ارزشمند غنی و پربار کردند. برخی از این نوشته‌ها برای تقرب به حکومت و اهدای به حاکمان نوشته شد. در این میان [[ابن جوزی، عبدالرحمن بن علی|ابوالفرج عبدالرحمن بن جوزی بغدادی]] صاحب تصانیف فراوان و نوشته‌های بزرگ و مشارکت گسترده در تمامی علوم و فنون است. کتاب «المصباح المضيء في خلافة المستضيء»، یکی از تألیفاتی است که برای خلیفه عباسی المستضيءبأمرالله (متوفی 575ق)، به هدف تذکر و وعظ و نصیحت به این اعتبار که شخص اول دولت عباسی بود، نوشته شد<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/6439/1/9 ر.ک: تمهید، ص9]</ref>‎.  
    محقق اثر در مقدمه‌اش به مقطع زمانی نگارش اثر اشاره کرده، می‌نویسد: «بغداد پایتخت حکومت عباسیان در بیش از پنج قرن، شاهد حرکت فکری و نهضت فرهنگی وسیعی بود که با ظهور زبده‌ای از علما و اهتمام فراوان و تشویق‎های مستمری که خلافت عباسی و اتباع آن داشتند کتابخانه اسلامی را با آثار علمی و نوشته‌های ارزشمند غنی و پربار کردند. برخی از این نوشته‌ها برای تقرب به حکومت و اهدای به حاکمان نوشته شد. در این میان [[ابن جوزی، عبدالرحمن بن علی|ابوالفرج عبدالرحمن بن جوزی بغدادی]] صاحب تصانیف فراوان و نوشته‌های بزرگ و مشارکت گسترده در تمامی علوم و فنون است. کتاب «المصباح المضيء في خلافة المستضيء»، یکی از تألیفاتی است که برای خلیفه عباسی المستضيءبأمرالله (متوفی 575ق)، به هدف تذکر و وعظ و نصیحت به این اعتبار که شخص اول دولت عباسی بود، نوشته شد<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/6439/1/9 ر.ک: تمهید، ص9]</ref>‎.  


    محتویات هر باب از کتاب غالباً ً با عنوان و جایگاهش هماهنگ است. همچنین محتوای فصول و موضوعات در یک باب نیز هماهنگ هستند. از جهت دیگر محتوای ابواب کتاب و فصول آن برخی بعضی را تقریباً از حیث معنی و هدف و غایت تکمیل می‌کنند؛ به‎ویژه اگر آن فصول در یک باب باشند. به همین جهت تشابه زیادی در عناوین ابواب کتاب و فصول وجود دارد. علاوه اینکه ترتیب زمانی در محتوای یک باب لحاظ شده، اما در ابواب کتاب این‎گونه نیست<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/6439/1/46 ر.ک: مقدمه محقق، ص46]</ref>‎.  
    محتویات هر باب از کتاب غالباً ً با عنوان و جایگاهش هماهنگ است. همچنین محتوای فصول و موضوعات در یک باب نیز هماهنگ هستند. از جهت دیگر محتوای ابواب کتاب و فصول آن برخی بعضی را تقریباً از حیث معنی و هدف و غایت تکمیل می‌کنند؛ به‎ویژه اگر آن فصول در یک باب باشند. به همین جهت تشابه زیادی در عناوین ابواب کتاب و فصول وجود دارد. علاوه اینکه ترتیب زمانی در محتوای یک باب لحاظ شده، اما در ابواب کتاب این‎گونه نیست<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/6439/1/46 ر.ک: مقدمه محقق، ص46]</ref>‎.  

    نسخهٔ ‏۲۲ اوت ۲۰۱۹، ساعت ۲۱:۰۵

    ‏المصباح المضيء في خلافة المستضيء
    المصباح المضيء في خلافة المستضيء
    پدیدآورانابن جوزی، عبدالرحمن بن علی (نويسنده) ابراهيم، ناجيه عبدالله (محقق)
    عنوان‌های دیگرالمصباح المضيء في خلافة المستضيء
    ناشرشرکة المطبوعات للتوزيع و النشر
    مکان نشرلبنان - بيروت
    سال نشرمجلد1: 2000م,
    موضوعاسلام - تاريخ - 132 - 656ق.

    خلافت - تاريخ

    عباسيان - تاريخ

    عباسيان - سرگذشت نامه
    زبانعربی
    تعداد جلد1
    کد کنگره
    ‏‏DS‎‏ ‎‏38‎‏/‎‏6‎‏ ‎‏/‎‏الف‎‏2‎‏م‎‏6‎‏
    نورلایبمطالعه و دانلود pdf

    المصباح المضيء في خلافة المستضيء، تألیف ابوالفرج عبدالرحمن علی جوزی بغدادی، مشهور به ابن جوزی (متوفی 597ق)، به انگیزه تشویق مستضیء به رعایت فضائل و مکارم اخلاقی است. کتاب با تحقیق ناجیه عبدالله ابراهیم منتشر شده است.

    ساختار

    کتاب، مشتمل بر دو بخش است:

    1. مقدمه مختصری از محقق کتاب، مقدمه ناجی معروف در اهمیت وعظ سیاسی، مقدمه تحقیقی پنجاه صفحه‌ای در دو بخش تحقیقی درباره مؤلف و کتاب.
    2. متن اثر، مشتمل بر مقدمه نویسنده و هفده باب.

    گزارش محتوا

    دوران زندگی ابن جوزی، مقارن با خلافت شش تن‎ از‎ خلفای بنی‎عباس بوده است. در این میان المستضی (575-566ق) - ‎که در زمان او ابن‎ جوزی‎ به اوج شهرت رسیده بود - ‎به‎عنوان بزرگ‎ترین واعظ حنبلیان شناخته می‌شود و خلیفه به‎شدت تحت تأثیر سخنرانی‎ها‎ و مواعظ‎ وی‎ بـوده اسـت. در زمان المـستضی، حکومت فاطمیه‎ مصر سقوط‎ می‌کند. ابن جوزی در این‎باره کتابی با عنوان «النصر علی مصر» نوشت و در حـضور خلیفه خواند، اما «المصباح المـضيء في دولة المـستضيء»، دقیقاً معلوم نیست که در این زمان، یا بعد از آن نگاشته است[۱]‎. تنها ناجیه عبدالله ابراهیم بر مبنای برخی احتمالات تألیف آن در ابتدای عهد مستضی را ترجیح داده است[۲]‎.

    بـزرگان‎ در ارزیابی آثار ابن جوزی، نظرات گوناگونی داده‌اند؛ برای مثال ابن تیمیه‎ در أجوبة المصرية، تصنیفات‎ او‎ را سـتوده و مـی‌گوید: «او در حـدیث، وعظ و مباحث مربوط به آن‎ها مصنفاتی دارد که کسی چون او تصنیف نکرده اسـت»؛ امـا در مقابل گفته‌اند: به علت نقل بسیار ابن جوزی از‎ ابوالوفاء، در کلام و حدیث وی نا‎هماهنگی و پریشانی راه یافته است. بـه‌هـرحال، تألیفات او از سیل خرده‎گیری‎ها و طعن‎های علما در امان نمانده است؛ ذهبی از قول مـوفق عـبداللطیف می‌نویسد‎: «در‎ تصانیف او غلط‎های بسیاری دیده می‌شود». سـپس بـه نـشانه تأیید می‌افزاید: «سخنان بی‌اساس، در آثارش مشاهده مـی‌شود و آن‎قـدر تألیف کرده که اگر عمری دوباره یابد نمی‎تواند آن‎ها را اصلاح‎ و بازنویسی‎ کند».

    یـکی از سـبب‎های راه یافتن اشتباه در تصانیف ابن جـوزی عـدم بازبینی و اصـلاح تـصنیفات، بـعد از اتمام آن‎ها است. ابن رجب در ایـن‎بـاره می‌گوید: «ابن جوزی بـه‎مـحض آنکه کتابی را به پایان‎ می‎برد‎، بـی‎آنکه به تنقیح آن بـپردازد،‎ بـه‎ تألیف‎ دیگری می‌پرداخت و گاه در یـک زمـان به تألیف چندین کتاب مشغول بود». نقل فراوان ابن جوزی از افراد غیر خـبره، عـدم‎ مراجعه به کتب، تألیف در مـوضوعاتی کـه‎ در‎ آن‎ها توان علمی لازم را نـداشته و تـمایل او به تأویل در برخی مـسائل، از دیـگر عوامل راه یافتن‎ اشتباه‎ در‎ تألیفات وی بود. نظر ابن جوزی در مورد آثارش‎ شنیدنی است؛ او در این‎بـاره مـی‌گوید: «أنا مرتب و لست بمصنف»؛ یعنی: مـن گـردآورنده‌ام، نه مـصنف[۳]‎.

    محقق اثر در مقدمه‌اش به مقطع زمانی نگارش اثر اشاره کرده، می‌نویسد: «بغداد پایتخت حکومت عباسیان در بیش از پنج قرن، شاهد حرکت فکری و نهضت فرهنگی وسیعی بود که با ظهور زبده‌ای از علما و اهتمام فراوان و تشویق‎های مستمری که خلافت عباسی و اتباع آن داشتند کتابخانه اسلامی را با آثار علمی و نوشته‌های ارزشمند غنی و پربار کردند. برخی از این نوشته‌ها برای تقرب به حکومت و اهدای به حاکمان نوشته شد. در این میان ابوالفرج عبدالرحمن بن جوزی بغدادی صاحب تصانیف فراوان و نوشته‌های بزرگ و مشارکت گسترده در تمامی علوم و فنون است. کتاب «المصباح المضيء في خلافة المستضيء»، یکی از تألیفاتی است که برای خلیفه عباسی المستضيءبأمرالله (متوفی 575ق)، به هدف تذکر و وعظ و نصیحت به این اعتبار که شخص اول دولت عباسی بود، نوشته شد[۴]‎.

    محتویات هر باب از کتاب غالباً ً با عنوان و جایگاهش هماهنگ است. همچنین محتوای فصول و موضوعات در یک باب نیز هماهنگ هستند. از جهت دیگر محتوای ابواب کتاب و فصول آن برخی بعضی را تقریباً از حیث معنی و هدف و غایت تکمیل می‌کنند؛ به‎ویژه اگر آن فصول در یک باب باشند. به همین جهت تشابه زیادی در عناوین ابواب کتاب و فصول وجود دارد. علاوه اینکه ترتیب زمانی در محتوای یک باب لحاظ شده، اما در ابواب کتاب این‎گونه نیست[۵]‎.

    مفاد کتاب به‎صورت عمومی گزیده‌ای از قرآن کریم و سنت و مواعظ و خطب و شعر و قصص و اقوال و حکمت‎ها و نیز سیره و اخبار و تاریخ و شئون اجتماعی و اقتصادی و غیر آن از موضوعات پندآموزی است که برخی جدید و برخی از کتاب‎هایی انتخاب شده که اکثرشان از بین رفته‌اند[۶]‎.

    نویسنده در ابتدای هر باب مقدمه‌ای نوشته که تمهیدی برای محتوای ذکرشده در آن باب است. نسبت به بیشتر فصول یک باب نیز همین‎گونه عمل کرده است، جز در دو باب چهارده و پانزده[۷]‎.

    در فصلی از کتاب چنین می‎خوانیم: پس شایسته است که سلطان، دلی استوار و راست داشته باشد که هوا و هوس آن را کج و ناراست نکند و غضب، او را از مدار حق خارج نکند و باید حلم و فضلش بیش از عقاب و عدلش باشد و به ما این خبر رسیده است که یکی از انبیا ابلیس را ملاقات کرد و از او پرسید: به‎وسیله چه چیزی بر فرزند آدم غلبه میابی؟ گفت: او را به هنگام غضب و هوای نفس به بدی می‌اندازم[۸]‎.

    از جمله ویژگی‎های کتاب که خواندن آن را لذت‎بخش می‌کند، ذکر حکایت‎ها و داستان‎های پندآموز، به‎ویژه در رابطه با اولیای دین است؛ به‎عنوان نمونه در بخشی از کتاب، حکایت خراشی است که پیامبر غیر عمد به اعرابی وارد کرده بود و از او خواست که قصاص کند. اعرابی در پاسخ گفت: تو را حلال کردم، پدر و مادرم به فدایت. من هرگز این کار را نخواهم کرد و اگر برای من دعا کنی بهتر است[۹]‎.

    وضعیت کتاب

    فهرست مطالب در انتهای کتاب ذکر شده است. در پاورقی‎های کتاب، اختلاف نسخ، منابع مطالب و معرفی برخی اعلام ذکر شده است.

    پانویس

    منابع مقاله

    1. مقدمه و متن کتاب.
    2. دهقانی، مهدیه، «معرفی کتاب الموضوعات»، پایگاه مجلات تخصصی نور، حدیث و اندیشه، پاییز و زمستان 1382، شماره 7 و 8، ص149 تا 184.

    وابسته‌ها