۴۲۵٬۲۲۵
ویرایش
جز
جایگزینی متن - 'ی‌ن' به 'ی‌ن'
جز (جایگزینی متن - 'ها' به 'ها') |
جز (جایگزینی متن - 'ی‌ن' به 'ی‌ن') |
||
| خط ۴۱: | خط ۴۱: | ||
==گزارش محتوا== | ==گزارش محتوا== | ||
[[جناتی، محمد ابراهیم|محمدابراهیم جناتی]]، از جمله فقهای نوپرداز و نواندیش است که در علم فقه و راه دشوار و صعب آن، برای تحکیم موازین اجتهادی و قواعد فقهی در عرصه استنباط و هماهنگ نمودن آنها با مقتضیات و شرایط زمان و مکان و عرف و احوال انسان و نیاز جامعه، رنج و زحمت بسیار را بر خود هموار کرده است<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/19591/1/95 ر.ک: | [[جناتی، محمد ابراهیم|محمدابراهیم جناتی]]، از جمله فقهای نوپرداز و نواندیش است که در علم فقه و راه دشوار و صعب آن، برای تحکیم موازین اجتهادی و قواعد فقهی در عرصه استنباط و هماهنگ نمودن آنها با مقتضیات و شرایط زمان و مکان و عرف و احوال انسان و نیاز جامعه، رنج و زحمت بسیار را بر خود هموار کرده است<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/19591/1/95 ر.ک: بی‌نا، ص95]</ref>. | ||
نقش تحول زمان و شرایط آن در تحول رویدادها و مظاهر نوین زندگی و تأثیر آن در پیدایش مسائل جدید، در ابعاد گوناگون زندگی فردی، اجتماعی و سیاسی، فرهنگی و هنری و همچنین پیدایش علوم جدید و طرح موضوعات نو و جدید و در پی آن، عهدهدار شدن وظیفه دانشوران حوزه اجتهادی و استنباطی، همواره از دغدغه‌های مؤلف کتاب بوده که در تألیف حاضر بروز دارد<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/19591/1/95 ر.ک: همان]</ref>. | نقش تحول زمان و شرایط آن در تحول رویدادها و مظاهر نوین زندگی و تأثیر آن در پیدایش مسائل جدید، در ابعاد گوناگون زندگی فردی، اجتماعی و سیاسی، فرهنگی و هنری و همچنین پیدایش علوم جدید و طرح موضوعات نو و جدید و در پی آن، عهدهدار شدن وظیفه دانشوران حوزه اجتهادی و استنباطی، همواره از دغدغه‌های مؤلف کتاب بوده که در تألیف حاضر بروز دارد<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/19591/1/95 ر.ک: همان]</ref>. | ||
کتاب با بیان | کتاب با بیان زندگی‌نامه و ذکر برخی نظرات جدید و نوآوریهای آیت‌الله جناتی در موضوعات مستحدثه و معرفی آثار ایشان آغاز شده است. ایشان سالها در ارتباط با موضوعات مستحدثه و مظاهر نوین زندگی و رویدادهای جدید جامعه پژوهشهای مستمری داشته‌اند و آنها را با توجه به شرایط زمان، مکان، عرف و نیاز جامع (که تحول آنها دارای تأثیر در تحول اجتهاد میباشند)، بر اساس مبانی فقه اجتهادی و عناصر اصلی استنباط در محافل علمی و مراکز فرهنگی و نشریه‌ها و مصاحبه‌ها مطرح کرده و به بحث گذاشته‌اند و با ارائه نظرات جدید خود (که بیش از صد نظریه است) راهگشای پژوهشگران و عالمان بوده‌اند. در این بخش از کتاب 66 نظریه ذکر شده است<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/19591/1/33 ر.ک: مقدمه، ج1، ص38-33]</ref>. | ||
به باور نگارنده، فقه، مختص زمان معین و شرایط خاص نیست، بلکه طبق مقتضیات زمان و شرایط آن، وظیفه خاصی برای پیروانش معین کرده است<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/19591/1/46 ر.ک: تمهید، ص46]</ref>. | به باور نگارنده، فقه، مختص زمان معین و شرایط خاص نیست، بلکه طبق مقتضیات زمان و شرایط آن، وظیفه خاصی برای پیروانش معین کرده است<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/19591/1/46 ر.ک: تمهید، ص46]</ref>. | ||
| خط ۵۵: | خط ۵۵: | ||
وی در مقدمه در ضمن 22 شماره معنای لغوی و اصطلاحی اجتهاد، منابع اجتهاد، نقش اجتهاد در فقه و مباحث دیگری را مطرح کرده است. نویسنده معتقد است مجتهد بهوسیله اجتهاد، احکام شرعی مسائل مستحدثه و فروع جدیدی را که دارای نص خاص در عناصر استنباطی نیست، با تکیه بر منابع معتبر شرعی استنباط و استخراج میکند. ازاینرو می‌توان گفت که اجتهاد نقش یک انقلاب تکاملبخش و پویش دائمی در ابعاد گوناگون اسلامی دارد تا پاسخگوی رویدادهای نوین جهان و نیازهای متغیر زمان و مظاهر زندگی باشد<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/19591/1/94 ر.ک: مقدمه، ص94]</ref>. | وی در مقدمه در ضمن 22 شماره معنای لغوی و اصطلاحی اجتهاد، منابع اجتهاد، نقش اجتهاد در فقه و مباحث دیگری را مطرح کرده است. نویسنده معتقد است مجتهد بهوسیله اجتهاد، احکام شرعی مسائل مستحدثه و فروع جدیدی را که دارای نص خاص در عناصر استنباطی نیست، با تکیه بر منابع معتبر شرعی استنباط و استخراج میکند. ازاینرو می‌توان گفت که اجتهاد نقش یک انقلاب تکاملبخش و پویش دائمی در ابعاد گوناگون اسلامی دارد تا پاسخگوی رویدادهای نوین جهان و نیازهای متغیر زمان و مظاهر زندگی باشد<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/19591/1/94 ر.ک: مقدمه، ص94]</ref>. | ||
وی پس از تمهید و مقدمه، در سیزده بخش به بیان و تفصیل سیر تطور اجتهاد، از عصر پیدایش مبادی اجتهاد تا عصر پیدایش مذاهب گوناگون به سبب اختلاف فتاوای عالمان مذاهب اسلامی در حوزه استنباط و بیان نمونه‌هایی در زمینه تحول اجتهاد و تحول زمان می‌پردازد<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/19591/1/95 ر.ک: | وی پس از تمهید و مقدمه، در سیزده بخش به بیان و تفصیل سیر تطور اجتهاد، از عصر پیدایش مبادی اجتهاد تا عصر پیدایش مذاهب گوناگون به سبب اختلاف فتاوای عالمان مذاهب اسلامی در حوزه استنباط و بیان نمونه‌هایی در زمینه تحول اجتهاد و تحول زمان می‌پردازد<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/19591/1/95 ر.ک: بی‌نا، ص95]</ref>. | ||
در بخش اول کتاب با رعایت سیر منطقی مراحل گوناگونی که اجتهاد در طول زمان پشت سر گذاشته در هشت دوره مطرح شده است. اولین دوره عصر پیدایش مبادی اجتهاد است. پیامبر پسازآنکه از طرف خداوند مبعوث به رسالت گردید، سیزده سال در مکه بود و سپس حدود ده سال در مدینه ماند و در طول این بیستوسه سال اصول فقه اجتهادی در ضمن آیات قرآن کریم بر او نازل شد. آیات نازله در مکه که تقریباً دوسوم قرآن را شامل میشود، معظم آنها بیانگر احکام الهی و فرایض دینی نبود، بلکه شامل اصول اعتقادی مانند دعوت به توحید، ایمان به خدا و پیامبر و روز قیامت، بهشت، دوزخ و لزوم امامت و صفات آنها و نیز وقایع و قصص عبرتانگیز امتها و انبیای گذشته و مبارزات آنها با طواغیب و نیز ارزشها و معیارهای اخلاقی و... بوده است<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/19591/1/104 ر.ک: متن کتاب، جلد1، ص104]</ref>. | در بخش اول کتاب با رعایت سیر منطقی مراحل گوناگونی که اجتهاد در طول زمان پشت سر گذاشته در هشت دوره مطرح شده است. اولین دوره عصر پیدایش مبادی اجتهاد است. پیامبر پسازآنکه از طرف خداوند مبعوث به رسالت گردید، سیزده سال در مکه بود و سپس حدود ده سال در مدینه ماند و در طول این بیستوسه سال اصول فقه اجتهادی در ضمن آیات قرآن کریم بر او نازل شد. آیات نازله در مکه که تقریباً دوسوم قرآن را شامل میشود، معظم آنها بیانگر احکام الهی و فرایض دینی نبود، بلکه شامل اصول اعتقادی مانند دعوت به توحید، ایمان به خدا و پیامبر و روز قیامت، بهشت، دوزخ و لزوم امامت و صفات آنها و نیز وقایع و قصص عبرتانگیز امتها و انبیای گذشته و مبارزات آنها با طواغیب و نیز ارزشها و معیارهای اخلاقی و... بوده است<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/19591/1/104 ر.ک: متن کتاب، جلد1، ص104]</ref>. | ||
| خط ۶۷: | خط ۶۷: | ||
نویسنده در یکی دیگر از بخشهای کتاب به شرایطی که مجتهد باید در حوزه استنباطی دارا باشد، می‌پردازد. شرایط اجتهاد بر دو نوع است: نخست، شرایطی که در تحقق اصل اجتهاد دخالت دارد و دوم شرایطی که در مطلوبیت اجتهاد بهخصوص در حکومت اسلامی دخالت دارد. لازم به ذکر است که نباید بین این دو خلط شود، بلکه باید حد و مرز هر کدام مشخص گردد؛ زیرا خلط کردن بین آنها و یا به حساب آوردن شرایط نوع اول را بهعنوان شرایط نوع دوم نمایانگر فهمیده نشدن مطلب است<ref>ر.ک: همان، ص50؛ متن کتاب، جلد2، ص205</ref>. | نویسنده در یکی دیگر از بخشهای کتاب به شرایطی که مجتهد باید در حوزه استنباطی دارا باشد، می‌پردازد. شرایط اجتهاد بر دو نوع است: نخست، شرایطی که در تحقق اصل اجتهاد دخالت دارد و دوم شرایطی که در مطلوبیت اجتهاد بهخصوص در حکومت اسلامی دخالت دارد. لازم به ذکر است که نباید بین این دو خلط شود، بلکه باید حد و مرز هر کدام مشخص گردد؛ زیرا خلط کردن بین آنها و یا به حساب آوردن شرایط نوع اول را بهعنوان شرایط نوع دوم نمایانگر فهمیده نشدن مطلب است<ref>ر.ک: همان، ص50؛ متن کتاب، جلد2، ص205</ref>. | ||
در رابطه با آغاز پیدایش نظریه تعین تقلید از اعلم، به اعتقاد بعضی مسئله تقلید از اعلم، از روزگار شیخ الفقهاء شیخ انصاری (متوفی 1281ق) طلایهدار دوره پنجم مطرح شده است. ولی با توجه به بررسیهایی که نگارنده به عمل آورد، اذعان | در رابطه با آغاز پیدایش نظریه تعین تقلید از اعلم، به اعتقاد بعضی مسئله تقلید از اعلم، از روزگار شیخ الفقهاء شیخ انصاری (متوفی 1281ق) طلایهدار دوره پنجم مطرح شده است. ولی با توجه به بررسیهایی که نگارنده به عمل آورد، اذعان می‌نماید که مسئله را بعضی از فقها بعد از عصر تشریع (عصر رسولالله) عصر امامان مطرح کرده‌اند ولی بهگونه تئوری نه عملی<ref>ر.ک: همان، ص228</ref>. | ||
از جمله موضوعات بخش پایانی کتاب «تقریب منابع فقه از دیدگاه مذاهب» است. مؤلف در این مبحث با تصریح به این نکته که عالمان و فقیهان جامعه اسلامی اعم از اصولیان (مانند امامیه، حنفیه، مالکیه، شافعیه، نخعیه، اوزاعیه، ثوریه و جریریه) و اخباریان (مانند حنبلیة، ظاهریه و...) در بخشی از مسائل نظری و فقهی اجتهادی دارای دیدگاه‌های مختلفی در برخی از مبانی و منابع احکام شریعت شوند، ولی آنگونه نیست که بین دیدگاه‌ها امکان تقریب نباشد. همچنین میافزاید: برای من که در این زمینه حدود بیستودو مذهب را مورد بررسی قرار داده‌ام، ثابت شد که تقریب در بیشتر مبانی و منابع فقه اجتهادی بین آنان وجود دارد<ref>ر.ک: همان، ص311</ref>. | از جمله موضوعات بخش پایانی کتاب «تقریب منابع فقه از دیدگاه مذاهب» است. مؤلف در این مبحث با تصریح به این نکته که عالمان و فقیهان جامعه اسلامی اعم از اصولیان (مانند امامیه، حنفیه، مالکیه، شافعیه، نخعیه، اوزاعیه، ثوریه و جریریه) و اخباریان (مانند حنبلیة، ظاهریه و...) در بخشی از مسائل نظری و فقهی اجتهادی دارای دیدگاه‌های مختلفی در برخی از مبانی و منابع احکام شریعت شوند، ولی آنگونه نیست که بین دیدگاه‌ها امکان تقریب نباشد. همچنین میافزاید: برای من که در این زمینه حدود بیستودو مذهب را مورد بررسی قرار داده‌ام، ثابت شد که تقریب در بیشتر مبانی و منابع فقه اجتهادی بین آنان وجود دارد<ref>ر.ک: همان، ص311</ref>. | ||
| خط ۷۹: | خط ۷۹: | ||
==منابع مقاله== | ==منابع مقاله== | ||
# مقدمه و متن کتاب. | # مقدمه و متن کتاب. | ||
# | # بی‌نا، تازه‌های کتاب، پایگاه مجلات تخصصی نور، مجله: کتاب ماه دین، اردیبهشت 1387، شماره 127، ص 90 تا 96؛ به آدرس اینترنتی: | ||
#:https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/581610 | #:https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/581610 | ||
# علیجانزاده، آمنه، «پرونده دوم اجتهادپژوهی: تحلیلی از کتاب تطور اجتهاد در حوزه استنباط»، مجله: کتاب ماه دین، دی 1391، شماره 183، ص39 تا 50؛ به آدرس اینترنتی: | # علیجانزاده، آمنه، «پرونده دوم اجتهادپژوهی: تحلیلی از کتاب تطور اجتهاد در حوزه استنباط»، مجله: کتاب ماه دین، دی 1391، شماره 183، ص39 تا 50؛ به آدرس اینترنتی: | ||