كفاية المحصلين في تبصرة أحكام الدين: تفاوت میان نسخه‌ها
جز (جایگزینی متن - 'آیت‌الله' به 'آیت‌الله') |
جز (جایگزینی متن - 'ها' به 'ها') |
||
| خط ۳۰: | خط ۳۰: | ||
}} | }} | ||
'''كفاية المحصلين في تبصرة أحكام الدين'''، شرح مزجی بر تبصرة المتعلمین علامه حلی (متوفی 726ق) به قلم میرزا محمدعلی مدرس تبریزی خیابانی (متوفی 1373ق) است. نگارش این اثر در دو جزء در سال 1349ق به اتمام رسیده است. این چاپ منقح از کتاب به اهتمام شیخ جعفر سبحانی (معاصر) و با مقدمه مهدی محقق (معاصر) -که هر دو از شاگردان مدرس خیابانی | '''كفاية المحصلين في تبصرة أحكام الدين'''، شرح مزجی بر تبصرة المتعلمین علامه حلی (متوفی 726ق) به قلم میرزا محمدعلی مدرس تبریزی خیابانی (متوفی 1373ق) است. نگارش این اثر در دو جزء در سال 1349ق به اتمام رسیده است. این چاپ منقح از کتاب به اهتمام شیخ جعفر سبحانی (معاصر) و با مقدمه مهدی محقق (معاصر) -که هر دو از شاگردان مدرس خیابانی بوده‌اند- منتشر شده است. | ||
تبصرة المتعلمین علامه حلی | تبصرة المتعلمین علامه حلی وجیزه‌ای است پرمایه و سودبخش که سالها بهعنوان درسنامه فقه در حوزههای علوم دینی مورد استفاده طالبان علم بوده است و در روزگار ما درست به مانند بسی کتابهای سودمند و مایهور و سنجیده دیگر- از دایره درس و بحث تقریباً خارج شده؛ بی آنکه جایگزینی مناسب و کارآمد برای آن تمهید گردد. به قول استاد مهدی محقق «این کتاب کوچک که بهیادآورنده کتابهایی است که بهعنوان کُمی و خُفی مشهورند و میتوان آن را در آستین و جوراب پنهان کرد و هنگام نیاز با سرعت بدان رجوع نمود»؛ وانگهی شامل همه ابواب فقه از طهارت و صلوة تا قصاص و دیات است<ref>ر.ک: مقدمه محقق، صفحه چهارده</ref>. | ||
==جایگاه و ویژگی این اثر== | ==جایگاه و ویژگی این اثر== | ||
مرحوم آیت‌الله حجت کوه کمری(ره) درباره این اثر | مرحوم آیت‌الله حجت کوه کمری(ره) درباره این اثر نوشته‌اند: (…وجدت اسمه مطابقاً للمسمّی و مصداقاً لقولهم: الأسماءُ تُنزل من السماء؛ و متکفّلاً للأدلة الاستنباطیة و الدقائق العلمیّة الاستدلالیة؛ وافیاً شرح مراد المصنف؛ حاکیاً عن جلالة قدر المؤلف؛ منبئاً عن بلوغه المراتب العالیة من العلم و المقامات السامیة من الفضل؛ و فوزه غایة المقصد و المراد و ارتقائه من حضیض التقلید الی اوج الاجتهاد…). | ||
مرحوم آیت‌الله حاج شیخ عبدالکریم حائری یزدی؛ مجدد حوزه علمیه قم نیز در تقریظ بر این کتاب | مرحوم آیت‌الله حاج شیخ عبدالکریم حائری یزدی؛ مجدد حوزه علمیه قم نیز در تقریظ بر این کتاب نوشته‌اند: …فقد سرحت برید النظر فی خلال هذه الروضة الندیة و الدوحة البهیة فوجدتها زاهیة ازهارها یانعة اثمارها عنادلها تسجع و جداولها تلمع النراجس شاخصة الابصار و الاوراد محمرّة العذار و الفیتها کما سماها الشارح کفایة للمحصلین و تبصرة للمتعلمین…<ref>جویا، جهانبخش؛ و دیگران، ص99-100</ref>. | ||
==اجزای کتاب== | ==اجزای کتاب== | ||
| خط ۴۵: | خط ۴۵: | ||
==ویژگی شرح== | ==ویژگی شرح== | ||
از برای تبصرة المتعلمین شرحها و حاشیهها و ترجمهها نوشته و حتی آن را به نظم | از برای تبصرة المتعلمین شرحها و حاشیهها و ترجمهها نوشته و حتی آن را به نظم کشیده‌اند. در میان شروح متعدد تبصرة المتعلمین، یکی از شروح مقبول افتاده و کارآمد، اثر حاضر میباشد. این اثر باآنکه (در اصل) به زبان فارسی تنظیم و تحریر شده (هماکنون این اثر به زبان عربی برگردانده شده است)، در کمال تعجبانگیزی، مرزهای زبان فارسی را درنوردیده و تا حوزه ارجاعات و پژوهشهای محققان عرب دامن گسترده است؛ چنانکه بهعنوانمثال، عمر عبدالسلام تَدْمُری در تحقیق تاریخ الاسلام ذَهَبی به آن ارجاع میدهد! <ref>ر.ک: جهانبخش، جویا و دیگران، ص98</ref>. | ||
کفایة المحصلین نشان میدهد که آن فقید چه مهارت و تتبع | کفایة المحصلین نشان میدهد که آن فقید چه مهارت و تتبع گسترده‌ای در فقه داشته و چگونه از باریکیهای آرای فقهی علامه حلی و چموخم تبصرة المتعلمین او با خبر بوده است. این کتاب را مدرس بهقصد «تنقیح مقاصد و مبانی» و «توضیح الفاظ و معانی» تبصرة المتعلمین نوشته و -چنانکه خود یادآور گردیده از ایجاز مخل و اطناب ممل در آن پرهیز کرده است. مقصود عمده او «تفسیر» و «تقریر» سخن ماتن بوده و نه رد و نقد که نمودار آرای فقهی شارح باشد<ref>ر.ک: متن کتاب، ج1، ص36</ref>. وی حتیالمقدور به مقصود خود وفادار مانده و بدینترتیب شرحی منضبط و پر اطلاع فراهم ساخته که «فایده آموزشی» دارد<ref>ر.ک: جهانبخش، جویا؛ و دیگران، ص98</ref>. | ||
مدرس خیابانی در شرح خود از فرهنگ فارسی آنندراج گفتاوردهایی آورده بیآنکه به عربی ترجمه کند؛ مانند توضیح «ربیثا» که نوعی ماهی کوچک است و یا «اربیان» که ملخ آبی است که عربها آن را جراد البحر و شیرازیها میگو میگویند<ref>ر.ک: متن کتاب، ج2، ص261</ref>. پنداری، وی اگرچه کتابش را به زبان عربی تحریر کرده، ایرانیان را مخاطب اصلی آن میدانسته و از همین رو ترجمه گفتاوردهای فارسی را لازم ندیده است<ref>ر.ک: جهانبخش، جویا؛ و دیگران، ص99</ref>. | مدرس خیابانی در شرح خود از فرهنگ فارسی آنندراج گفتاوردهایی آورده بیآنکه به عربی ترجمه کند؛ مانند توضیح «ربیثا» که نوعی ماهی کوچک است و یا «اربیان» که ملخ آبی است که عربها آن را جراد البحر و شیرازیها میگو میگویند<ref>ر.ک: متن کتاب، ج2، ص261</ref>. پنداری، وی اگرچه کتابش را به زبان عربی تحریر کرده، ایرانیان را مخاطب اصلی آن میدانسته و از همین رو ترجمه گفتاوردهای فارسی را لازم ندیده است<ref>ر.ک: جهانبخش، جویا؛ و دیگران، ص99</ref>. | ||
| خط ۵۹: | خط ۵۹: | ||
همین دلبستگیها سبب شده که در متن یا حاشیه کفایة المحصلین به شرح و توضیح حدیث دست یازد و گفتار پیشینیان خویش را نیز مورد نقل و نقد قرار دهد<ref>ر.ک: متن کتاب، جلد1، ص 37 و 38 و 41</ref>. | همین دلبستگیها سبب شده که در متن یا حاشیه کفایة المحصلین به شرح و توضیح حدیث دست یازد و گفتار پیشینیان خویش را نیز مورد نقل و نقد قرار دهد<ref>ر.ک: متن کتاب، جلد1، ص 37 و 38 و 41</ref>. | ||
از حسنات محققان طبع کنونی، ترجمه گفتاوردهای فارسی شارح است به زبان عربی، البته در حاشیه؛ تا کتاب برای طالب علمان عربزبان زودیابتر گردد. در این ترجمهها نیز اشتباهاتی وجود دارد که لازم است در طبع دیگر اصلاح شود: مرحوم مدرس در بخش احکام اطعمه و اشربه<ref>ر.ک: متن کتاب، ج2، ص261</ref>. از «الإربیان» به کسر همزه و باء؛ که به نادرست «الأربیان» چاپ شده، سخن گفته و گفتاوردی از آنندراج آورده که در پایان آن میخوانیم: «…همانا عربی است»، مراد این بوده که واژه «إربیان» فارسی نیست و عربی است، ولی محققان گمان | از حسنات محققان طبع کنونی، ترجمه گفتاوردهای فارسی شارح است به زبان عربی، البته در حاشیه؛ تا کتاب برای طالب علمان عربزبان زودیابتر گردد. در این ترجمهها نیز اشتباهاتی وجود دارد که لازم است در طبع دیگر اصلاح شود: مرحوم مدرس در بخش احکام اطعمه و اشربه<ref>ر.ک: متن کتاب، ج2، ص261</ref>. از «الإربیان» به کسر همزه و باء؛ که به نادرست «الأربیان» چاپ شده، سخن گفته و گفتاوردی از آنندراج آورده که در پایان آن میخوانیم: «…همانا عربی است»، مراد این بوده که واژه «إربیان» فارسی نیست و عربی است، ولی محققان گمان کرده‌اند خوراکی که از آن پخته میشود موردنظر قائل بوده و زین رو ترجمه کرده‌اند: «…وهی أکلة عربیة» <ref>ر.ک: جهانبخش، جویا؛ و دیگران، ص100</ref>. | ||
پیشازاین جزء اول از کتاب در سال 1354ق به چاپ سنگی منتشر شده و جزء دوم فراموش شده بود<ref>ر.ک: مقدمه، ص26</ref>. | پیشازاین جزء اول از کتاب در سال 1354ق به چاپ سنگی منتشر شده و جزء دوم فراموش شده بود<ref>ر.ک: مقدمه، ص26</ref>. | ||
نسخهٔ ۲۱ اوت ۲۰۱۹، ساعت ۱۹:۲۰
| كفاية المحصلين في تبصرة أحكام الدين | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | مدرس، محمد علی (نويسنده)
سبحانی تبریزی، جعفر (مصحح) محقق، مهدی (مقدمه نويس) |
| ناشر | انجمن آثار و مفاخر فرهنگی |
| مکان نشر | ايران - تهران |
| سال نشر | مجلد1: 1380ش , مجلد2: 1380ش , |
| موضوع | فقه جعفری - قرن 14 |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | 2 |
| کد کنگره | BP 183/5 /م4ک7 |
كفاية المحصلين في تبصرة أحكام الدين، شرح مزجی بر تبصرة المتعلمین علامه حلی (متوفی 726ق) به قلم میرزا محمدعلی مدرس تبریزی خیابانی (متوفی 1373ق) است. نگارش این اثر در دو جزء در سال 1349ق به اتمام رسیده است. این چاپ منقح از کتاب به اهتمام شیخ جعفر سبحانی (معاصر) و با مقدمه مهدی محقق (معاصر) -که هر دو از شاگردان مدرس خیابانی بوده‌اند- منتشر شده است.
تبصرة المتعلمین علامه حلی وجیزه‌ای است پرمایه و سودبخش که سالها بهعنوان درسنامه فقه در حوزههای علوم دینی مورد استفاده طالبان علم بوده است و در روزگار ما درست به مانند بسی کتابهای سودمند و مایهور و سنجیده دیگر- از دایره درس و بحث تقریباً خارج شده؛ بی آنکه جایگزینی مناسب و کارآمد برای آن تمهید گردد. به قول استاد مهدی محقق «این کتاب کوچک که بهیادآورنده کتابهایی است که بهعنوان کُمی و خُفی مشهورند و میتوان آن را در آستین و جوراب پنهان کرد و هنگام نیاز با سرعت بدان رجوع نمود»؛ وانگهی شامل همه ابواب فقه از طهارت و صلوة تا قصاص و دیات است[۱].
جایگاه و ویژگی این اثر
مرحوم آیت‌الله حجت کوه کمری(ره) درباره این اثر نوشته‌اند: (…وجدت اسمه مطابقاً للمسمّی و مصداقاً لقولهم: الأسماءُ تُنزل من السماء؛ و متکفّلاً للأدلة الاستنباطیة و الدقائق العلمیّة الاستدلالیة؛ وافیاً شرح مراد المصنف؛ حاکیاً عن جلالة قدر المؤلف؛ منبئاً عن بلوغه المراتب العالیة من العلم و المقامات السامیة من الفضل؛ و فوزه غایة المقصد و المراد و ارتقائه من حضیض التقلید الی اوج الاجتهاد…).
مرحوم آیت‌الله حاج شیخ عبدالکریم حائری یزدی؛ مجدد حوزه علمیه قم نیز در تقریظ بر این کتاب نوشته‌اند: …فقد سرحت برید النظر فی خلال هذه الروضة الندیة و الدوحة البهیة فوجدتها زاهیة ازهارها یانعة اثمارها عنادلها تسجع و جداولها تلمع النراجس شاخصة الابصار و الاوراد محمرّة العذار و الفیتها کما سماها الشارح کفایة للمحصلین و تبصرة للمتعلمین…[۲].
اجزای کتاب
کتاب مشتمل بر دو بخش است:
- مقدمه مهدی محقق به زبان فارسی؛ معرفی مدرس خیابانی به عربی و سخنان علما درباره او و معرفی آثار او به قلم جعفر سبحانی و مقدمه شارح؛
- شرح مزجی تبصره که به ترتیب ابواب فقهی با کتاب طهارت آغاز و تا کتاب دیون در جلد اول و شرح باقی کتب تا کتاب قصاص در جلد دوم ارائه شده است.
ویژگی شرح
از برای تبصرة المتعلمین شرحها و حاشیهها و ترجمهها نوشته و حتی آن را به نظم کشیده‌اند. در میان شروح متعدد تبصرة المتعلمین، یکی از شروح مقبول افتاده و کارآمد، اثر حاضر میباشد. این اثر باآنکه (در اصل) به زبان فارسی تنظیم و تحریر شده (هماکنون این اثر به زبان عربی برگردانده شده است)، در کمال تعجبانگیزی، مرزهای زبان فارسی را درنوردیده و تا حوزه ارجاعات و پژوهشهای محققان عرب دامن گسترده است؛ چنانکه بهعنوانمثال، عمر عبدالسلام تَدْمُری در تحقیق تاریخ الاسلام ذَهَبی به آن ارجاع میدهد! [۳].
کفایة المحصلین نشان میدهد که آن فقید چه مهارت و تتبع گسترده‌ای در فقه داشته و چگونه از باریکیهای آرای فقهی علامه حلی و چموخم تبصرة المتعلمین او با خبر بوده است. این کتاب را مدرس بهقصد «تنقیح مقاصد و مبانی» و «توضیح الفاظ و معانی» تبصرة المتعلمین نوشته و -چنانکه خود یادآور گردیده از ایجاز مخل و اطناب ممل در آن پرهیز کرده است. مقصود عمده او «تفسیر» و «تقریر» سخن ماتن بوده و نه رد و نقد که نمودار آرای فقهی شارح باشد[۴]. وی حتیالمقدور به مقصود خود وفادار مانده و بدینترتیب شرحی منضبط و پر اطلاع فراهم ساخته که «فایده آموزشی» دارد[۵].
مدرس خیابانی در شرح خود از فرهنگ فارسی آنندراج گفتاوردهایی آورده بیآنکه به عربی ترجمه کند؛ مانند توضیح «ربیثا» که نوعی ماهی کوچک است و یا «اربیان» که ملخ آبی است که عربها آن را جراد البحر و شیرازیها میگو میگویند[۶]. پنداری، وی اگرچه کتابش را به زبان عربی تحریر کرده، ایرانیان را مخاطب اصلی آن میدانسته و از همین رو ترجمه گفتاوردهای فارسی را لازم ندیده است[۷].
کفایة المحصلین «شرح مزجی» است و شرح مزجی دو زبانه اگر هم پدید آید، بهغایت بارد و بیانسجام خواهد بود. شارح در این شیوه باید به زبان ماتن روی بیاورد تا بتواند الفاظ و عبارات خویش را در میان الفاظ و عبارات متن بگذارد و درعینحال به نظم و سامان اصلی اثر لطمهای نزده باشد[۸].
از ویژگیهای قابل عنایت کتاب، دقتهای زبانی و ادبی آن مرحوم است که در جایجای اثر چهره مینماید و نشانگر باریکبینی شارح در توضیح لغات و ربط آنها است[۹]. آبشخور این ویژگی، جنبه بارز ادبی و لغوی در شخصیت مدرس خیابانی و پختگی و سرآمدگی او در فنون ادب است[۱۰].
رگههای دلبستگی مدرس خیابانی به دو دانش حدیث و رجال نیز در کفایة المحصلین هویدا است. استاد محقق میگوید: او از مدرسان دیگر فقه که من دیده بودم جامعتر و برتر بود؛ چون بر علم رجال و درایه که زیربنای حدیث و فقه است تسلط کافی و وافی داشت. وقتی او به نام برخی از محدثان و راویان همچون بزنطی و بنوفضال و اصحاب اجماع میرسید چنان داد سخن میداد که شنونده را مسحور علم و دانش خود میکرد[۱۱].
همین دلبستگیها سبب شده که در متن یا حاشیه کفایة المحصلین به شرح و توضیح حدیث دست یازد و گفتار پیشینیان خویش را نیز مورد نقل و نقد قرار دهد[۱۲].
از حسنات محققان طبع کنونی، ترجمه گفتاوردهای فارسی شارح است به زبان عربی، البته در حاشیه؛ تا کتاب برای طالب علمان عربزبان زودیابتر گردد. در این ترجمهها نیز اشتباهاتی وجود دارد که لازم است در طبع دیگر اصلاح شود: مرحوم مدرس در بخش احکام اطعمه و اشربه[۱۳]. از «الإربیان» به کسر همزه و باء؛ که به نادرست «الأربیان» چاپ شده، سخن گفته و گفتاوردی از آنندراج آورده که در پایان آن میخوانیم: «…همانا عربی است»، مراد این بوده که واژه «إربیان» فارسی نیست و عربی است، ولی محققان گمان کرده‌اند خوراکی که از آن پخته میشود موردنظر قائل بوده و زین رو ترجمه کرده‌اند: «…وهی أکلة عربیة» [۱۴].
پیشازاین جزء اول از کتاب در سال 1354ق به چاپ سنگی منتشر شده و جزء دوم فراموش شده بود[۱۵].
فهرست مطالب هر جلد در انتهای آن ذکر شده است. در انتهای جلد دوم، فهارس آیات، اعلام و مصادر تحقیق ذکر شده است.
پانویس
- ↑ ر.ک: مقدمه محقق، صفحه چهارده
- ↑ جویا، جهانبخش؛ و دیگران، ص99-100
- ↑ ر.ک: جهانبخش، جویا و دیگران، ص98
- ↑ ر.ک: متن کتاب، ج1، ص36
- ↑ ر.ک: جهانبخش، جویا؛ و دیگران، ص98
- ↑ ر.ک: متن کتاب، ج2، ص261
- ↑ ر.ک: جهانبخش، جویا؛ و دیگران، ص99
- ↑ ر.ک: همان
- ↑ ر.ک: ر.ک: متن کتاب، جلد1، ص43
- ↑ ر.ک: جهانبخش، جویا؛ و دیگران، ص99
- ↑ ر.ک: مقدمه محقق، جلد 1، صفحه شانزده و هفده
- ↑ ر.ک: متن کتاب، جلد1، ص 37 و 38 و 41
- ↑ ر.ک: متن کتاب، ج2، ص261
- ↑ ر.ک: جهانبخش، جویا؛ و دیگران، ص100
- ↑ ر.ک: مقدمه، ص26
منابع مقاله
- مقدمه محقق.
- جهانبخش، جویا؛ و دیگران، «معرفیهای اجمالی»، پایگاه مجلات تخصصی نور، آینه پژوهش، مهر و آبان 1380، شماره 70، ص 87 تا 102؛ به آدرس اینترنتی:
https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/154176