آینه دانشوران

آینه دانشوران
پدیدآوران	ریحان، علیرضا (نویسنده) باقری بیدهندی، ناصر (مقدمه و تعلیق)
ناشر	کتابخانه عمومی آیت‌الله‌مرعشی نجفی(ره)
مکان نشر	قم - ایران
سال نشر	1372 ش
چاپ	3
موضوع	سرگذشت نامه و کتاب‎شناسی مجتهدان و علما - سرگذشت نامه
زبان	فارسی
تعداد جلد	1
کد کنگره	‏BP‎‏ ‎‏55‎‏/‎‏2‎‏ ‎‏/‎‏ر‎‏9‎‏آ‎‏9‎‏
نورلایب	مطالعه و دانلود pdf

آيينه‌ى دانشوران اثر سيد‌‎عليرضا ريحان يزدى، دايرةالمعارف گونه‌اى است به زبان فارسی، حاوى بيوگرافى علماى يزد و معاصران نویسنده در قم و تاريخ تاسيس حوزه.

انگيزه نویسنده از نگارش این اثر، ارائه شرح حالى مختصر از مدرسين و محصلين حوزه علمیه بوده تا بدين وسيله نام و ياد ايشان ثبت گرديده و از آفت به فراموشى سپرده‌شدن مصون بماند. مؤلف همچنين به جهت نقصى كه در آثار نگاشته شده توسط تاريخ‌نگاران مى‌ديده، دست به كار نگارش این اثر شده است. وى این نقص را طفره رفتن مورخان از نقل حقايق تاريخى‌اى مى‌داند كه به نفع و صلاح آنان نبوده است.

نگارش كتاب از سال1350ق آغاز و در سال 1354ق پایان يافته است. هرچند مؤلف به مرور آن را تكمیل نموده است.

ساختار

كتاب مشتمل بر مقدمه‌اى به قلم نویسنده و پنج چهره (فصل) و هر چهره داراى تذييل‌هایى است كه برخى كوتاه و برخى بسيار بلند است. از این رو تذييل‌هاى بلند كتاب كه برخى بيش از صد صفحه است در انتهاى كتاب آمده و تذييل‌هاى كوتاه ذيل متن كتاب درج گرديده است.

كتاب حاوى ذيل‌هاى متعدد و متضمن اطلاعات وسيعى درباره دانشمندان و بزرگان يزد است.

گزارش محتوا

اين كتاب به خصوص در باب علماى روحانى شهر يزد و نواحى اطراف آن حاوى اطلاعات گرانبهایى است كه در منابع ديگر كمتر به چشم مى‌خورد. مؤلف مقارن با تاسيس مدرسه فيضيه به همت شيخ عبدالكريم حائرى يزدى به قم رفت و در آنجا سكنا گزيد و ضمن استفاده از محضر آن عالم بزرگ، به تدوین زندگى‌نامه و گزارش احوال و اشعار علماى يزدى و غير يزدى ساكن قم و ديگر طلبه‌هاى فاضل آنجا پرداخت.

كتاب در چاپ اول (209صفحه) مشتمل است بر پنج چهره (فصل). مؤلف در چاپ دوم به شرح و بسط سه چهره اول پرداخته و تكمیل چهره چهارم و پنجم را به چاپ سوم، كه توفيق نشر آن را نيافت محول كرده است. چند سال پس از درگذشت مؤلف، چاپ سوم آن با تلفيق مطالب چاپ اول و دوم و اطلاعات و تصحيحات جديد به كوشش ناصر باقرى بيدهندى در 950 صفحه انتشار يافت.

چهره اول كتاب با شرح حال مؤسس حوزه قم، آيت‌الله شيخ عبدالكريم حائرى يزدى آغاز شده است. در این فصل، درباره اقدامات خيريه ايشان در قم، اصول تعليم و تعلم محصلين قديم در دوران معاصر، تعطيلات مدارس علمیه، ممرّ معاش طلاب، مباشرين شهريه طلاب، معرفى اساتيد فقه و اصول معروف قم و توصيف جلسات درس ايشان، معرفى اساتيد و مجالس تدريس تفسير و معقول در حوزه قم مطالبى نوشته شده است.

از جمله عالمانى كه در چهره دوم به بيان شرح حال آن‌ها پرداخته شده، مى‌توان از آقا میر سيد‌‎على مدرس بزرگ، آقا سيد‌‎يحيى، شيخ فضل‌الله نورى، میر سيد‌‎محمد اصفهانى فشاركى و... نام برد.

در چهره سوم، به بيان شرح حال دانشمندانى كه پيش از ورود مؤسس حوزه علمیه قم، از ساير شهرها به شهر قم وارد شده و يا زادگاه ايشان همین شهر بوده، پرداخته شده و از شخصيت‌هایى چون حاج میرزا جواد ملكى تبريزى، شيخ ابوالقاسم قمى، میرزا محمد فيض قمى، آقا محمد كبير، سيد‌‎فخرالدين قمى و سيد‌‎على شبّر سخن به میان آمده است.

چهره چهارم به يادكرد عالمان و اساتيدى چون سيد‌‎صدرالدين محمدعلى الموسوى، سيد‌‎محمدتقى خوانسارى، سيد‌‎محمد حجت تبريزى، سيد‌‎احمد خوانسارى، شيخ محمدعلى عراقى (اراكى)، سيد‌‎شهاب‌الدين مرعشى نجفى، سيد‌‎ابوالحسن قزوینى، میرزا محمدعلى شاه آبادى، سيد‌‎روح‌الله خمینى، سيد‌‎محمدرضا گلپايگانى، سيد‌‎احمد زنجانى و... اختصاص يافته است.

چهره پنجم به يادكرد برخى از دانشجویان (طلاب) و نيز برخى ديگر از اساتيد و دانشمندان حوزه علمیه قم اختصاص يافته و از كسانى چون سيد‌‎على‌رضا مدرسى، آقا على گلپايگانى صفا، شيخ محمد صدوقى، شيخ غلام‌رضا يزدى، آقا سيد‌‎حسين بدلاء، آقا سيد‌‎رضا بهاء الدينى و... ياد شده است.

چهره پنجم داراى چهار تذييل است كه در تذييل نخست، مؤلف به بيان شرح حال خود مى‌پردازد و طى آن، خلاصه‌اى از كتاب «شيعه در هند» را كه خود نگاشته، ارائه مى‌كند. همچنين در این تذييل، مقدمه‌هایى كه مؤلف بر سه كتاب خویش؛ يعنى: «درس انشاء يا علم بيان»، «ترجمه فارسی كتاب بلوهر» و «بازرگانى محمد»، نگاشته، درج گرديده است.

در تذييل شماره دو، به بيان شرح حال مرحوم آيت‌الله بروجردى پرداخته شده و از توجه ویژه ايشان به نشر تعاليم اسلامى در مغرب زمین سخن به میان آمده است.

در تذييل شماره سه، مؤلف به جريان سفر خود از قم به تهران در 23 دى ماه1314ش اشاره كرده و از عالمانى چون سيد‌‎احمد خوانسارى، میرزا خليل كمره‌اى، شيخ اسماعيل چاپلقى، سيد‌‎حسين رسولى محلاتى، سيد‌‎محمود طالقانى و...ياد مى‌كند.

نویسنده در تذييل شماره چهار، ابتدا درباره يزد و اطراف آن سخن گفته و سپس به معرفى كتاب «تذكره میکده»، نوشته میرزا محمدعلى وامق كه حاوى شرح حال و آثار بيش از پنجاه شاعر معاصر كه در يزد می‌زيسته‌اند، مى‌باشد، پرداخته و يادداشت‌هایى را كه خود ضمن مطالعه این كتاب نوشته درج كرده است. این تذكره در آن زمان هنوز به چاپ نرسيده بود، بنابراین نقل مندرجات آن به محققان تاريخ و ادب شهر يزد كمك موثرى بوده است. مؤلف قريب به شصت زندگى‌نامه را از تذكره میکده و احوال پنجاه و پنج سراينده قديم يزد را از بخش دانشمندان جامع مفيدى، كه پس از سال‌ها به همت ايرج افشار تصحيح و منتشر شد و در زمان نگارش آيينه دانشوران كمتر شناخته بود، نقل كرده است.

در آخرين بخش كتاب، با عنوان «ياد بعضى از دانشمندان يزد» شرح احوال عده‌اى ديگر از يزديان دانشمند درج گرديده است. در همین بخش، اطلاعات پراكنده مفيدى درباه تاريخ قرن اخير يزد گردآمده است كه از آن جمله، اطلاعاتى در باب فرمانداران يزد، انعقاد اولین انجمن نظارت در این شهر، احوال فرخى يزدى و... مى‌باشد.

از جمله ویژگى‌هاى این كتاب، می‌توان به این نكته اشاره كرد كه این اثر، نخستين دائرةالمعارف گونه‌اى است كه پس از تاسيس حوزه علمیه قم نگاشته شده و بدين لحاظ مرجع آثار بعدى در این زمینه است.

همچنين این كتاب حاوى شرح حال علماى يزد و معاصران نویسنده است و گاه اطلاعات مفيد مربوط به كتاب‌شناسى در اختيار خواننده قرار مى‌دهد و نيز خلاصه برخى از كتاب‌هاى مخطوطه كه توسط مؤلف مورد مطالعه قرار گرفته در آن درج شده است.

وضعيت كتاب

كتاب با مقدمه و تعليقات و اضافات آقاى ناصر باقرى بيدهندى به همراه فهرست‌هاى ذيل منتشر شده است: فهرست كسان، جاى‌ها، كتاب‌ها، نشريات، منابع و مآخذ، پاورقى‌ها و اضافات، تصاویر كتاب و فهرست مطالب.

كتاب همچنين داراى تصاویر متعددى از شخصيت‌هایى است كه در این اثر از آن‌ها نام برده شده است. این تصاویر توسط آقاى بيدهندى به كتاب افزوده شده است.

منابع مقاله

1- مقدمه و متن كتاب.

2- سايت راسخون،1388/9/8.

3- آل داود، سيد‌‎على، فرهنگ آثار ایرانى- اسلامى، ج1، ص110.