اسماعيليان در تاريخ

‏
پدیدآوران	لوئيس، برنارد (نويسنده) آژند، يعقوب (مترجم) فيضي، آصف (نويسنده) ايوانوف‌، ولاديمير آلکسي‌ يويچ (نويسنده) هاجسن، مارشال گودوين سيمز (نويسنده) ماسینیون، لویی (نويسنده) حمداني، عباس (نويسنده)
ناشر	مولي
مکان نشر	ايران - تهران
سال نشر	مجلد1: 1363ش,
موضوع	اسماعيليه ايران - تاريخ - اسماعيليان، 483 - 654ق. فاطميان - تاريخ - 297 - 567ق. ناصر خسرو، 394 - 481ق. - نقد و تفسير
زبان	فارسي
تعداد جلد	1
کد کنگره	‏‏DSR‎‏ ‎‏855‎‏ ‎‏/‎‏الف‎‏5‎‏ ‎‏1363

اسماعيليان در تاريخ، ترجمه مقالات و آثار گروهى از محققین شرق و غرب پيرامون فرقه اسماعيليه است كه به قلم «يعقوب آژند» به فارسی برگردان شده است.

ساختار

کتاب، مشتمل بر مقدمه مترجم و هفت بخش است كه گاه در ضمن فصل‌هایى نگارش شده و گاه مانند بخش پنجم فاقد هرگونه عنوان فرعى است.

مباحث این کتاب از منابع مختلف جمع‌آورى شده و به‌صورت سال‌شمارى تاريخ اسماعيليان تنظيم گرديده است.

گزارش محتوا

کتاب با نمودارى درباره نهضت اسماعيليان در جهان اسلام آغاز شده است. این نهضت كه از حدود سال 148ق، پس از فوت اسماعيل پسر امام صادق(ع) به وقوع پيوست، در مناطق مختلف جهان اسلام با استفاده از فرهنگ بومى هر منطقه، صبغه محلى خاصى به خود گرفت. حركت‌هاى سياسى و نظامى آنان در پى دعوت گسترده‌اى انجام شد كه باعث توسعه و نفوذ آن در مناطق مختلف دنياى اسلام گرديد. آنان از عراق، خوزستان، سوريه، مصر و يمن گرفته تا خراسان، ماوراءالنهر، آسياى میانه و هند را زير پوشش تبليغى خود گرفتند و در هر ناحيه، دولتى تشكيل دادند كه بنا به دلايل فرهنگى، جغرافيايى و سياسى و غيره متمايز از یکديگر بود.

در این کتاب سعى شده حركت‌هاى سياسى، نظامى، فكرى و اجتماعى اسماعيليان در سرتاسر جهان اسلام، از ديدگاه اسماعيلى‌شناسان معروف، مورد بحث و بررسى قرار گيرد كه به ترتيب بخش‌هاى کتاب به‌اختصار گزارش مى‌شود:

1. «پيدايش اسماعيليه، بررسى زمینه تاريخى خلافت فاطمى»: ترجمه کتاب برنارد لويس، با عنوان msiliamsI fo snigirO ehT است.

   در این بخش از کتاب در ضمن چهار فصل، چگونگى ايجاد فرقه اسماعيليه، قرامطه بحرين و اهمیت اجتماعى بحرين مورد بررسى قرار گرفته است.

2. «دولت قرامطه»: نوشته لوئى ماسينيون است كه در زمینه عرفان و تفكر اسلامى مطالعات عمیقى دارد. در خصوص قرامطه و کتاب‌شناسى آن چندين مقاله نوشته كه چكيده آن به‌صورت مقاله منسجمى در «دائرةالمعارف اسلام» چاپ شده است.

   اصطلاح قرامطه در مفهوم عام خود، نهضت عظيم اصلاحات اجتماعى و عدالت را بر اساس برابرى دنبال مى‌كرد كه جهان اسلام را از قرن نهم تا قرن دوازدهم میلادى در بر گرفت. این نهضت تحت نظارت خاندان سلسله اسماعيلى كه در سال 297ق / 910م، خلافت فاطمى ضد عباسى را تشكيل دادند، درآمد و توسط همین سلسله هم، قبل از شروع جنگهاى صليبى، عقيم شد و از هم پاشيد.نویسنده، معتقد است كه تأثير نويسندگان قرمطى مخصوصاً دانشنامه‌نويسان رسائل اخوان الصفا در متفكرين اسلامى از سنى گرفته تا شيعه قابل توجه است.

3. «دولت فاطمیان»: ترجمه کتاب عباس حمدانى درباره فاطمیان با عنوان sdimitaF ehT است.

   در ابتداى این بخش از کتاب مى‌خوانيم: «سلسله فاطمى كه در سال 909م، در شمال آفريقا پا گرفت، در اثر یک نهضت بسيار پيشرفته فكرى و اجتماعى به نام نهضت اسماعيليه بود كه در جاى خود بخشى از نهضت عمومى مذهب تشيع بشمار مى‌رفت. خلفاى فاطمى از اعقاب ائمه متقدم شيعه بودند و آئين‌ها و مسلك‌هاى آنها نيز قسمتى از اصول تشيع محسوب مى‌شد».

   نویسنده در ضمن فصول بعد، به معرفى خلفاى فاطمى پرداخته است. وى در نهایت به بررسى عوامل سقوط فاطمیان پرداخته و قطع حمايت مذهب اسماعيليه از این خلافت را مهم‌ترين عامل آن دانسته است.

4. «دولت اسماعيليه (نزاريان ایران)»: ترجمه کتاب آقاى م. گ. س. هاجسن، درباره دولت نزاريان و چكيده مطالعات و بررسى‌هاى وى درباره این فرقه است.

   اين بخش از کتاب به بررسى فرقه «نزاريه» كه پرجمعيت‌ترين فرقه اسماعيليه هستند اختصاص دارد.

   «نهضت نزارى» يا «دعوت جديد»، پس از جدايى از فاطمیان مصر و مستقر شدن حسن صباح در الموت در سال 483ق، تا سقوط الموت در سال 654ق، به دست هلاكو خان مغول، پنج دوره را گذراند؛ دوره اول، دوره‌ى داعيان؛ این دوره شامل رهبرى حسن صباح، كيابزرگ امید و محمد فرزند كيابزرگ است.

   دوره دوم، دوره‌ى امامان؛ در این دوره، اعلام قيامت توسط حسن دوم انجام مى‌شود و شامل دوره‌ى حكومت حسن دوم معروف به «على ذكره السلام» و نورالدين محمد دوم است.

   دوره سوم، دوره‌ى بازگشت به اسلام؛ این بازگشت توسط جلال‌الدين حسن، معروف به نومسلمان روى داد.

   دوره چهارم، دوره‌ى علاءالدين محمد سوم؛ در این دوره شاهد ردّ سياست‌هاى حسن سوم و دوره‌ى ستر روحانى و كم‌توجهى به شريعت هستيم.

   دوره پنجم: این دوره بسيار كوتاه‌مدت بود و با به قدرت رسيدن ركن‌الدين خورشاه و سقوط الموت به پایان رسيد. در واقع، این دوره پایانى بر دوره‌ى دعوت جديد اسماعيليان محسوب مى‌شود.

5. «اسماعيليان سوريه»: ترجمه کتاب برنارد لويس، با عنوان malsI ni tceS lacidaR A:snissassA ehT است.

   در آغاز قرن دوازدهم میلادى بود كه حشاشين ایران فعالیت‌های خود را تا سوريه توسعه دادند. منطقه برای اينكار بسيار مطلوب و مناسب بود. سلجوقيان بين سال‌هاى 1070م و 1079م، سوريه را فتح كردند و همراه خود مشكلاتى به وجود آوردند كه ایران را زمینه خوبى برای دعوه اسماعيليان ساخت. توسعه خلافت فاطمى از آفريقاى شمالى به‌سوى شرق، سوريه را در اواخر دهم و قرن يازدهم میلادى تحت سلطه اسماعيليان درآورد و دروازه‌هاى آن را به روى دعوت اسماعيليان گشود.نویسنده در این بخش، با استناد به منابع معتبر، به بررسى این موضوع پرداخته است.

6. «اسماعيليان هند»: مشتمل بر دو فصل است: فصل اول با عنوان «فرقه بهره» نوشته آصف فيضى و فصل دوم با عنوان «فرقه خوجه» نوشته آ. يوسفعلى است. هر دو مقاله از «دائرةالمعارف اسلام» انتخاب و ترجمه گرديده است.
7. «ناصر خسرو و اسماعيليان»: ترجمه یک کتاب كم‌حجم از و. ايوانف روسى‌الاصل، است.نویسنده، معتقد است: محور داستان ناصر خسرو به دليل پيوندش با آئين‌هاى اسماعيلى برای دانش‌پژوهان مفيد است.همچنين ناصر خسرو در اشعار خود تخلص حجت يا حجت خراسان دارد كه همگان بر آنند كه این اصطلاح، مشعر بر موقعيت او در سلسله مراتب آئين اسماعيلى است.

وضعيت کتاب

فهرست مطالب در ابتداى کتاب و فهرست اعلام (اشخاص، اماكن، كتب) در انتهاى آن آمده است. اصطلاحاتى نظير «حضرت»، «ص» و «ع» در مقابل اسامى پيامبر و ائمه اطهار از مترجم است.

ترجمه پاورقى‌ها در ذيل صفحات ارائه شده است.

منابع مقاله

1. مقدمه مترجم و متن کتاب.
2. پهنادايان، شاهين، «نزاريان ایران»، فصل‌نامه فروزش، شماره سوم، تابستان 1388، آدرس اينترنتى: http://www.iranboom.ir/ketab-khaneh/forozesh/forozesh3/2864-nazarian-iran.html.