الكامل في اللغة و الأدب

الكامل في اللغة و الأدب‏
پدیدآوران	مبرد، محمد بن یزید (نويسنده) بيضون، تغاريد (محقق) زرزور، نعيم (محقق)
ناشر	دار الکتب العلمية
مکان نشر	لبنان - بيروت
سال نشر	مجلد1: 1989م , 1409ق, مجلد2: 1989م , 1409ق,
موضوع	ادبيات عربي - قرن 3ق. ادبيات عربي - متون قديمي تا قرن 14 نقد ادبي
زبان	عربی
تعداد جلد	2
کد کنگره	‏‏PJA‎‏ ‎‏3758‎‏ ‎‏/‎‏ک‎‏2‎‏

الكامل في اللغة و الأدب، اثر ابوالعباس محمد بن یزید، معروف به مبرد نحوی (متوفی 285ق)، از مهم‎ترین کتب ادبیات عرب می‎باشد که به شعر و نثر نوشته شده و دربردارنده نکات صرفی، نحوی و بلاغی فراوانی است.

اهمیت

در میان کتب ادبی عربی، چهار کتاب است که از ارکان ادبیات عرب بشمار می‎رود که اثر حاضر، از جمله آن چهار کتاب می‎باشد.

ساختار

کتاب با مقدمه مؤلف آغاز و مطالب در 57 باب، در دو جلد، تنظیم شده است.

ابواب کتاب از لحاظ حجم و محتوا، متفاوت می‎باشند؛ به‎گونه‎ای که برخی از ابواب از چند سطر تجاوز نکرده، ولی برخی دیگر، چندین صفحه را در بر گرفته است.

گزارش محتوا

در مقدمه، پس از معرفی کتاب و توضیح موضوع آن، به تشریح معنی «فزع» و «غیث» پرداخته شده و سپس، به سخنان و کلام برخی از بزرگان، همچون ابوبکر، عمر بن خطاب، ابوموسی اشعری، عثمان بن عفان و کلمات و نامه‎های امام علی(ع) که دربردارنده نکات ادبی است، اشاره شده است.

جلد نخست، ابواب اول تا چهل و پنجم را در خود جای داده است. در باب اول، به اهمیت اختصار و اطناب در زبان عرب اشاره گردیده و در باب دوم، تحت عنوان «أقوال الحكماء»، جملاتی از پیامبر(ص)، حضرت علی(ع)، خلیفه دوم، فرزدق و... آورده شده است.

از جمله موضوعاتی که در ابواب این جلد بدان پرداخته شده است، می‎توان به موضوع وصف و مدح، مدح صبرة بن شیمان در حضور معاویه، اشعار صقیل عقیلی و ابن حبناء تمیمی، خمریات، کلام احنف بن قیس، کلام ابن عباس و عبدالله بن جعفر، مطالبی پیرامون مال دنیا، تشویق به جنگاوری و نبرد، سخنان عبدالملک اسلم با احنف، ضرب‎المثل‎های عرب، رثاء و عتاب، سخنان عایشه و تحریم خمر، هجاء حسان بن ثابت، توصیف شجاعت، هجاء جریر، طول لحیه، اشعار عرب، غنا در نزد اعراب و مدح عمر بن عبدالعزیز اشاره نمود.

در جلد دوم که باب چهل‎وششم تا پنجاه‎وهفت را در خود جای داده نیز موضوعات و مطالب متنوعی مطرح گردیده است که از جمله آنها، می‎توان تشابیه عرب، فنون شعر، تفاوت لام استغاثه و لام اضافه، نسب، نسبت در مضاف، اختصار در خطب، جزع در هنگام مرگ و... را نام برد.

از جمله مطالب مطرح‎شده در این جلد، مطالبی است که در باب چهل‎ونهم کتاب، درباره اخبار مربوط به خوارج مطرح شده است که به‎عنوان نمونه، به یکی از آنها اشاره می‎شود: «یکی از خبرهای کم‎نظیر و شگفت‎انگیز آنان این است که روزی به فردی مسلمان و فردی مسیحی برخوردند؛ پس فرد مسلمان را کشتند و مسیحی را به نیکی سفارش کردند و به او گفتند که عهد و پیمان پیامبر خود را حفظ کند! عبدالله بن خباب، در حالی با آنان روبه‎رو شد که قرآن در گردن داشت و همسر باردارش نیز به‎همراه وی بود. به او گفتند: آنچه در گردن توست به ما فرمان می‎دهد که تو را بکشیم؛ سپس پرسیدند: نظرت درباره ابوبکر و عمر چیست؟ او از آنان به‎خوبی یاد کرد. عقیده‎اش را درباره علی(ع) پیش از ماجرای حکمیت و درباره عثمان در مدت شش سال، یعنی سال‎های آغازین خلافتش سؤال کردند، باز هم به‎نیکی یاد کرد. پرسیدند: درباره حکمیت چه می‎گویی؟ گفت: من معتقدم که علی(ع) از شما به قرآن آگاه‎تر و در حفظ دینش از شما استوارتر و در بینش از شما تیزبین‎تر است. گفتند: تو هدایت و حقیقت را پیروی نمی‎کنی و تنها به دنبال عناوین و القاب اشخاص حرکت می‎کنی؛ سپس او را به کنار ساحل برده و سرش را بریدند و با مردی مسیحی در مورد خرید درخت خرمایش گفتگو می‎کردند. او به آنان گفت: این نخل از آن شما باشد. در پاسخ اظهار داشتند: ما آن را جز در برابر پرداخت وجه نخواهیم پذیرفت. مرد مسیحی گفت: این خیلی شگفت‎آور است که شخصی مانند عبدالله بن خباب را می‎کشید، ولی از ما درخت خرمایی را نمی‎پذیرید!».

وضعیت کتاب

فهرست مطالب هر جلد، در انتهای همان جلد آمده و در پاورقی‎ها که توسط محققین نوشته شده، به توضیح و تشریح کلمات و عبارات مشکل و دیریاب پرداخته شده است.

منابع مقاله

1. مقدمه و متن کتاب.
2. مطهری، مرتضی، «خدمات متقابل اسلام و ایران»، دفتر انتشارات اسلامی، قم، چاپ جدید، زمستان 1362.