لسان الميزان (8 جلد)

لسان الميزان‏
پدیدآوران	ابن حجر عسقلانی، احمد بن علی (نويسنده)
عنوان‌های دیگر	ميزان الاعتدال
ناشر	دار الفکر
مکان نشر	لبنان - بيروت
سال نشر	مجلد1: 1407ق , مجلد2: 1407ق , مجلد3: 1407ق , مجلد4: 1407ق , مجلد5: 1407ق , مجلد6: 1407ق , مجلد7: 1407ق , مجلد8: 1407ق ,
موضوع	حديث - جرح و تعديل حديث - علم الرجال محدثان اهل سنت
زبان	عربی
تعداد جلد	8
کد کنگره	‏‏BP‎‏ ‎‏115‎‏ ‎‏/‎‏الف‎‏2‎‏ل‎‏5‎‏ ‎‏1366
نورلایب	مطالعه و دانلود pdf

لسان الميزان، اثر احمد بن علی بن حجر عسقلانی (متوفی 852ق)، معروف به ابن حجر عسقلانی، در موضوع نقد رجال و راویان حدیث از قرن سوم تا قرن نهم هجری است و بر مبنای کتاب «ميزان الاعتدال في نقد الرجال» شمس‎الدین ذهبی (متوفی 748ق) نگاشته شده است.

کتاب با مقدمه ناشر که حاوی ترجمه ابن حجر و شیوه تصحیح کتاب است، آغاز می‎شود. ناشر برای تصحیح کتاب دست به اصلاح اغلاط کتاب، شماره‎گذاری راویان، ضبط اسماء راویان و تهیه فهارس فنی زده است.

نویسنده، معتقد است که بهترین کارها و فعالیت‎ها، فعالیت در علم دین است و افضل و اعظم این دانش از جهت برکت، تشخیص احادیث صحیح رسول خدا، از مدخول آن و منقطع آن از موصولش و سالم آن از معلولش می‎باشد. در این‎باره با رجوع به احادیث پیامبر می‎بینیم که پیامبر خود توصیه به اخذ روایاتش و تبلیغ و انتشار آنها نموده است و احادیث پیامبر، مدار شریعت، توضیح، تبیین و مفسر آیات قرآن است.

ایشان در ادامه به بیان شیوه کار خود می‎پردازد و می‎گوید: هرگاه خواسته‎ام مطلبی را به متن «ميزان الاعتدال» ذهبی اضافه کنم، کلام او را به‎وسیله لفظ «انتهی» پایان برده، سپس کلام خود را بعد از آن آورده‎ام.

نویسنده بعد از آوردن مقدمه ذهبی بر کتاب «ميزان الاعتدال» ذهبی، مطالبی را از برخی علما، همچون عثمان بن سعید دارمی، ابومصعب زبیری، ابن قتیبه، ابن ابی‎خیثمه، ابن حبان، خطیب، ابن مبارک، شافعی و... طی فصولی آورده است؛ مثلا در یک فصل از قول عثمان بن سعید دارمی، آورده که: از یحیی بن معین درباره مردی که شخصی ضعیف را بین دو ثقه می‎بیند و می‎گوید از سند می‎کاهم و به‎صورت نقل ثقه از ثقه روایت می‎کنم، پرسیده شد و او گفت این کار را نکن....

وی در فصلی دیگر از ابن ابی‎خیثمه نقل می‎کند که به ابن معین می‎گوید: شما می‎گویی: «فلان ليس به بأس» و «فلان ضعيف». او در جواب گفت: درصورتی‎که بگویم: «ليس به بأس»، آن راوی ثقه است و اگر بگویم: «هو ضعيف»، او ثقه نیست و حدیثش نوشته نشود. حمزه سهمی نیز از دارقطنی می‎پرسد: مقصود شما از راویی که درباره‎اش می‎گویی: «فلان لين، أيش تريد به»، چیست؟ در جواب گفت: این شخص ساقط و متروک الحدیث نمی‎باشد، ولی به سبب چیزی که وی را از عدالت ساقط نمی‎کند، جرح شده است.

این اثر هشت‎جلدی به‎ترتیب حروف الفبا تنظیم شده است که با «آدم» آغاز می‎شود و به «ام‎یونس» ختم می‎شود، سپس یک فصل درباره مادران برخی از راویان آمده که نام آنان مشخص نیست. نویسنده در این فصل نام چهارده راوی را آورده است که به عدد 5958 که نام والده ام‎حکیم است، ختم می‎شود.

این اثر از آثار مهم ابن حجر بشمار می‎رود که اختصار و تکمله‎ای است بر کتاب «ميزان الاعتدال» ذهبى درباره رجالى که به قول اهل سنت از ضعفا و متروکین و مجهولین هستند. ابن حجر در «لسان الميزان» نام راویان کتب سته را که مزی در «تهذيب الكمال» ذکر کرده، در کتاب خویش نیاورده است؛ زیرا حاجتى به تکرار آن‎ها احساس نمی‎کرده است.

ذهبى در «ميزان الاعتدال»، غلو در تشییع و تشییع بدون غلو را جزء بدعت کوچک شمرده است و می‎گوید: این‎گونه بدعت در میان تابعین و اصحاب تابعین که دارای دین و ورع و صدق بوده‎اند، فراوان است و اگر حدیث آن‎ها رد شود، مقدار زیادی از احادیث نبوی از میان می‎رود؛ اما رفض را جزو بدعت کبری شمرده است و آن عبارت از رد ابوبکر و عمر است. وی می‎گوید: در میان اهل رفض آدم راستگو دیده نمی‎شود.

ابن حجر در مقدمه «لسان الميزان»، پس از نقل‎ قول ذهبى، می‎گوید: مالک و اصحاب او و ابوبکر باقلانى، قول مبتدعه (مانند رافضه و خوارج) را مطلقاً منع می‎کنند. ابوحنیفه و ابویوسف، روایت آن‎ها را مطلقاً قبول کرده‎اند، مگر اینکه بدعت راوی موجب کفر باشد، یا اینکه راوی، کذب را حلال شمرد و از شافعى نیز چنین روایت شده است؛ اما بیشتر اهل حدیث قائل به‎ تفصیل شده‎اند؛ مثلاً برخى از ایشان گفته‎اند: اگر مبتدع راستگو باشد و مبلّغ (داعى) نباشد، حدیث او مقبول است و فقط حدیثى که در تأیید بدعت خود نقل کند، مقبول نیست... ابن حجر و ذهبى فراموش کرده‎اند که در میان اهل سنت هم راویانى هستند که دشمنان سرسخت شیعه بوده‎اند و احادیثى درباره شیعه و مذمت ایشان و نفى عقاید شیعه نقل کرده‎اند. اگر میزان رد حدیث، حدیثى باشد که مبلّغ یا داعى در تأیید قول خود می‎آورد، فرقى میان شیعه و اهل سنت نباید باشد.

در پایان کتاب، دو فائده خیلی مختصر آمده است.

جلد پایانی کتاب، به فهارس اختصاص یافته است.

منابع مقاله

1. مقدمه و متن کتاب.
2. فکرت، محمدآصف، دائرة‎المعارف بزرگ اسلامی، زیر نظر کاظم موسوی بجنوردی، تهران، مرکز دائرة‎المعارف بزرگ اسلامی، چاپ دوم، 1374ش.