تعاليق ابن باجة علی منطق الفارابي

تعاليق ابن باجة علی منطق الفارابي
پدیدآوران	فارابی، محمد بن محمد(نویسنده) ابن باجه، محمد بن یحیی (نویسنده) فخری، ماجد (محقق)
عنوان‌های دیگر	الـفصول الخمسه. شرح المقولات. شرح الارتياض علي کتاب المقولات. شرح العباره. شرح التحليل. شرح
ناشر	دار المشرق
مکان نشر	لبنان - بيروت
سال نشر	1994م
چاپ	1
موضوع	فارابی، محمد بن محمد، 260؟ - 339ق. ايساغوجي - نقد و تفسير
زبان	عربي
تعداد جلد	1
کد کنگره	‏BC‎‏ ‎‏66‎‏ ‎‏/‎‏الف‎‏2‎‏ت‎‏7
نورلایب	مطالعه و دانلود pdf

تعاليق ابن باجة علی منطق الفارابي، تألیف ابوبکر بن صائع، معروف به ابن باجه (متوفی 533ق)، تعلیقه‎های وی بر آثار ابونصر فارابی (متوفی 339ق) است که با تحقیق ماجد فخری منتشر شده است.

کتاب، حاوی مقدمه محقق و چهار جزء بدین ‎ترتیب است:

1. تعالیق بر دو کتاب ایساغوجی و فصول خمسه فارابی؛
2. تعالیق بر کتاب مقولات (قاطیغوریاس) و ارتیاض بر کتاب مقولات فارابی؛
3. تعالیق بر كتاب العبارة (باری ارمینیاس) فارابی؛
4. تعالیق بر دو کتاب القياس و التحليل فارابی.

ابن باجه ابتدا پاره‎ای از نص کتاب فارابی را برگرفته و سپس به تفسیر و تبیین عبارات و ارتباط آن با دیگر اقوال فارابی پرداخته است؛ البته وی شیوه یکسانی را به کار نبرده است. او از ابتدای سه مقالات اول یا از اواخر آنها آنچه را شایسته تعلیق یا تفسیر دیده انتخاب کرده و باقی را رها کرده است..

«ایساغوجی»، اولین اثر فارابی است که ابن باجه بر آن تعلیقه زده است. در ابتدای بحث پیرامون این کتاب به این نکته اشاره شده که ابونصر فارابی پیشاپیش منطقیون عصرش، تعدادی از کتب مقدماتی و زمینه‎ساز (التوطئة) را برای مطالعه منطق تألیف کرد که تاکنون از این آثار، چهار اثر یافت شده که عبارتند از: «رساله‎ای که ابونصر محمد بن محمد فارابی کتابش در منطق را با آن آغاز کرده است»، «فصولی که مشتمل است بر آنچه نوآموزان منطق به آن محتاجند و مجموعا پنج فصل است»، «کتاب ایساغوجی یا مدخل» و «كتاب الألفاظ المستعملة في المنطق». با وجود دشواری شناسایی ارتباط بین این کتب چهارگانه و بین دیگر آثار نظیر این‎ها که در مراجع قدیمی به فارابی نسبت داده شده، سه کتاب اول، وحدت منسجمی را تشکیل می‎دهند که در مجموع، قضایای مدخلی را که طالبان منطق ارسطو به‎طور عام و ناظران در کتاب مقولات به‎طور خاص به آن نیازمند هستند، حل‎ و فصل می‎کنند. ‎

جزء دوم از تعلیقات ابن باجه، تعلیقاتی بر مقولات و لواحق آن مانند: «ارتیاض بر کتاب مقولات»، «غرض کتاب مقولات»، «قول در لواحق مقولات» است. نویسنده در این بخش بر مقولات عشر و اجناس عالیه ذکرشده در جزء اول کتاب مقولات فارابی، تعلیقه زده است. سپس لواحق مقولاتی را که از حیث فروع با آن مختلف است، به دنبال آن آورده است..

جزء سوم تعلیقات، پیرامون «كتاب العبارة» است و مشتمل بر شروحی است که در کتاب‎های «غرض أبي‎نصر في كتاب باري‎ أرمينياس»، «كلام علی كتاب العبارة» و فقرات مختصر دیگر پراکنده است. از تعارض گزیده‎های فارابی در این تعالیق معلوم می‎شود که نسخه‎ای که ابن باجه بر آن اعتماد کرده، «شرح كتاب العبارة» که در سال 1960م، دو مستشرق به نام ویلهم کوتش و ستانلی مارو منتشر کرده‎اند، نیست؛ بلکه جزء خاصی از كتاب العبارة از «كتاب مختصر جميع الكتب المنطقية» محفوظ در مجموعه فیض‎الله افندی در استانبول است..

آخرین بخش این تعلیقات، پیرامون دو کتاب القياس و التحليل فارابی است. چه‎بسا مهم‎ترین مطالب این تعلیقات اشارات ابن باجه به شکل رابع از قیاس منسوب به جالینوس است. ارسطو چنان‎که معروف است به سه قسم قیاس بسنده کرده و در مصادر عربی ادخال شکل چهارم به جالینوس نسبت داده می‎شود. بااینکه فارابی شکل چهارم را در کتاب «القياس الصغير» نیاورده است، ابن باجه به‎تفصیل از آن سخن گفته است. بنابراین تعالیق ابن باجه بر قیاس به‎منزله جایگزین نسخه مفقود کتاب القياس فارابی است..

فهرست مطالب در ابتدای کتاب ذکر شده است. در پاورقی‎های کتاب به اختلاف نسخه‎ها و الفاظی که در برخی نسخه‎ها ذکر نشده، اشاره شده است.

منابع مقاله

مقدمه محقق و متن کتاب.