منتقی الجمان في الأحاديث الصحاح و الحسان

منتقی الجمان فی الاحادیث الصحاح و الحسان
پدیدآوران	ابن شهید ثانی، حسن بن زین‌الدین (نويسنده) غفاری، علی‌‎اکبر (مصحح)
ناشر	جماعة المدرسين في الحوزة العلمیة بقم، مؤسسة النشر الإسلامي
مکان نشر	قم - ایران
سال نشر	1362 ش
چاپ	1
موضوع	احادیث احکام - قرن 10ق. احادیث شیعه - قرن 10ق.
زبان	عربی
تعداد جلد	3
کد کنگره	‏BP‎‏ ‎‏134‎‏ ‎‏/‎‏الف‎‏2‎‏م‎‏8

منتقی الجمان في الأحاديث الصحاح و الحسان، از تأليفات حسن بن زين‌الدين شهيد ثانى، به زبان عربى است كه توسط على‌اكبر غفارى مورد تحقيق قرار گرفته است.

مؤلف، احاديث فقهى كتب اربعه را گرد آورده رواياتى كه از نظر سند قابل قبول نبوده را كنار زده و بقيه را از نظر سند به دسته صحيح و حسن تقسيم كرده - چنان‌كه از نام كتاب هويداست - آنگاه به بررسى دلالى آنها پرداخته است.

از مقدمه مؤلف بر كتاب پيداست كه دغدغه فرزند شهيد ثانى، افزون بر راهيافت تصحيف و تغيير در متون روايات، نامشخص بودن صحت و سقم آنها بوده است. بدين خاطر او مى‌كوشد در كتاب خود ميان روايات، صحيح و غير صحيح تمييز قائل شود

صحيح و حسن در اين كتاب، به همان معناى معروفشان به كار رفته است

ساختار

كتاب به ترتيب كتب فقهى مرتب شده است؛ يعنى از كتاب طهارت آغاز گرديده است.

اين كتاب سه جلدى كه تا پايان كتاب حج ادامه پيدا كرده است، داراى مقدماتى از مصحح و مؤلف و شامل كتاب‌هايى از قبيل طهارت، صلات، زكات، خمس، صوم، اعتكاف و حج مى‌باشد و هركدام از اين كتاب‌ها داراى ابوابى هستند.

گزارش محتوا

مقدمه مصحح به معرفى مؤلف و شيوه تصحيح كتاب اختصاص يافته است.

مقدمه مؤلف، شامل فوايد دوازده‌گانه است. برخى از مباحثى كه در اين فوايد ذكر شده، از قبيل ذيل است:

در ابتدا به تبيين و تعريف دقيقى از «صحيح»، «حسن»، «موثق» و «ضعيف» پرداخته شده است.

در فايده دوم، درباره تزكيه راوى بحث شده و اينكه شهادت يك عادل در تزكيه راوى كافى است يا نه؟ مطرح گرديده است.

در فايده سوم، چگونگى ذكر اسنادى كه در كتاب‌هاى «مشايخ ثلاثه» آمده است، مورد بررسى قرار گرفته است.

در فايده چهارم، به طريق مؤلف كتاب به مؤلفين كتب اربعه اشاره شده است.

فايده پنجم به معلقات شيخ طوسى اختصاص يافته و...

مؤلف در فايده دوازدهم مى‌گويد: در بسيارى از اسانيد كتاب كافى، محمد بن اسماعيل از فضل بن شاذان روايت دارد و «محمد بن اسماعيل» اسم مشترك بين هفت نفر است: محمد بن اسماعيل بن بزيع موثق، محمد بن اسماعيل برمكى و محمد بن اسماعيل زعفرانى كه اين دو نفر نيز موثقند. محمد بن اسماعيل كنانى، محمد بن اسماعيل جعفرى، محمد بن اسماعيل صيمرى قمى، محمد بن اسماعيل جعفرى، كه اين چهار نفر نيز مجهول الحال هستند

او زياد روايت كردن مرحوم كلينى از محمد بن اسماعيل را دليل بر حسن حال او دانسته است؛ «في إكثار الكليني من الرّواية عنه شهادة بحسن حاله»؛ ازاين‌رو مؤلف، «محمّد بن اسماعيل» را كه كلينى از او روايت كرده و او از فضل بن شاذان روايت دارد و معلوم نيست كه كدام‌يك از اين هفت نفر است، توثيق كرده و چنين گفته است: «و يقوى في خاطري إدخال الحديث المشتمل عليه في قسم الحسن»

مؤلف در اين كتاب، به سه دسته از روايات تمسك جسته است:

1. صحيح اعلائى: احاديثى كه تمام افراد سلسله سند آن‌ها، كسانى هستند كه بيش از يك تن از علما، آن‌ها را موثق شمرده‌اند (كه مؤلف به آن صحيح عند الكل گفته است).
2. صحيح مشهورى: احاديثى كه در سلسله سند آن يك فرد يا بيشتر از يك فرد، مورد توثيق عدل واحد است (كه مؤلف به آن صحيح عند المشهور گفته است).
3. حسن: رواياتى كه در سلسله سند آن‌ها يك تن يا بيشتر مورد توثيق و تضعيف واقع نشده است و فقهاى عظام اخبارش را پذيرفته‌اند.

او دسته اول را به «صحى»، دسته دوم را به «صحر» و دسته سوم را به «ن» رمزگذارى كرده است و در ابتداى اسناد آورده است.

صحيح اعلائى از رواياتى است كه سلسله سند آنها ذكر شده و راويان آن ثقه‌اند و نيز دو رجالى هر راوى را توثيق كرده‌اند؛ در اينجا صحيح و حسن به همان معناى معروفشان به كار رفته است. افزون بر اين، در مورد طبقات راويان، تصحيفات، تحريفات و تقدم و تأخيرهاى اسناد نيز نكات بسيار جالبى در اين كتاب وجود دارد. او تأليف اين كتاب را بر اساس همان تفكرات شهيد ثانى انجام داده است

مؤلف در هر باب، سه دسته اخبار يادشده را به ترتيب با رموز «صحى»، «صحر» و «ن» آورده و با آن‌ها استدلال نموده است.

مؤلف بعد از ذكر هر روايت يا چند روايت، به بحث درباره متن روايت مى‌پردازد و در اين ميان، برخى از روايات را حمل بر معناى مورد نظر خويش مى‌كند و در مواردى نيز روايات صحيح يا حسن را كه موافق با مذهب شيعه نبوده، حمل بر تقيه مى‌كند

مؤلف مفاهيم الفاظ مشكل را همه جا بيان نموده و در فهم مراد سخت دقت به خرج داده و در ضبط كلمات كوشش فراوان مبذول داشته است؛ در هر كجا كه اختلاف نظرى ميان فقهاى عظام بوده، ذكر كرده و خود نظريه‌اى اظهار داشته كه بعداً مورد قبول فقها و دانشمندان گشته و ارباب تأليف و تصنيف آن را آورده و تصديق كرده‌اند.

وضعيت كتاب

پاورقى‌هاى كتاب، به مستندسازى مطالب، توضيح برخى از لغات، اختلاف نسخ و نظرات برخى از علما و... اختصاص دارد.

فهرست محتويات هر جلد در پايان آن آمده است.

منابع مقاله

1. مقدمه و متن كتاب.

2. ربانى، محمدحسن، «روش علمى شهيد ثانى در رجال و حديث»، مجله: «فقه، كاوشى نو در فقه اسلامى»، پاييز 1388، شماره 61، درج در پايگاه مركز اطلاع و مدارک اسلامى (شبكه شارح) به آدرس:

http://shareh.com/persian/magazine/figh/61/05.htm.

3. نصيرى، على، «آشنايى با علوم حديث»، قم، مركز مديريت حوزه علميه قم، چاپ ششم، 1386.