شرح فصوص الحكمة

‏شرح فصوص الحكمة
پدیدآوران	آشتیانی، جلال‌الدین (شارح) ملکي، محمد (محقق) فارابی، محمد بن محمد (نويسنده)
عنوان‌های دیگر	فصوص الحکمة. شرح شرح فصوص الحکمة
ناشر	شرکت انتشارات علمي و فرهنگي
مکان نشر	ايران - تهران
سال نشر	مجلد1: 1387ش,
شابک	‎978-964-445-894-1
زبان	فارسی
تعداد جلد	1
کد کنگره	‏

شرح فصوص الحكمة، شرح سید جلال‎الدین آشتیانی (متوفی 1384ش) است بر «فصوص الحكمة» که رساله‎ای است درباره‎ مباحث‎ کلی‎ وجود به زبان عربی، نوشته ابونصر محمد بن محمد بن طرخان، معروف به فارابی (متوفی 339ق). این رساله با مقدمه تحقیقی محمد ملکی و تصحیح و تعلیقات او منتشر شده است.

از فصوص فارابی به الفصوص (فصوص)، نصوص في الحكمة، الفصوص في الحكمة، فصول الحكمة (الفصول في الحكمة) و فصوص الحكم یاد شده، اما مشهورترین عنوان، «فصوص الحكمة» است. «فصوص» جمع «فص»، به معنای «اصل، حقیقت، کنه، زبده و خلاصه هر چیز» است و عنوان بخش‎های این رساله و عنوان «حکمت» بیانگر موضوع آن است‎.

ازآنجا‎که این رساله از عمیق‎ترین رسائل فارابی است، عده‎ای از حکما شروحی بر این رساله نوشته‎اند که شرح خود فارابی از جمله آنهاست. شرح علامه آشتیانی برای اولین بار در قالب مقاله در دو قسمت، به‎گونه‎ای که متن تصحیح‎شده در یک شماره (زمستان 1353) و شرح هیجده فص در شماره بعد (بهار 54)، در مجله دانشکده الهیات دانشگاه فردوسی مشهد به چاپ رسیده است‎. پس از آن شرح یادشده توسط آقای محمد ملکی (جلال‎الدین) مورد بازنگری قرار گرفته و با توضیحات، ویرایش و اصلاحاتی در 1387ش، از سوی انتشارات علمی و فرهنگی منتشر گردید. شارح محترم از آغاز تا انجام این اثر با تلقی صدرایی و نگرشی عرفانی به شرح و تبیین فص‎ها پرداخته است‎.

رسـاله فـصوص الحكم در‎ هفتاد‎ فصل تصنیف شده و فارابی در آن گزارشی از مباحث کلی وجود و الهیات به دست داده است و این رساله «یکی از رسائل مختصر منسوب به فارابی است که از حیث‎ عبارات‎ و الفاظ‎ در حد اعلای فـصاحت و از‎ جـهت‎ معنا‎ بـسیار عمیق و دقیق است و مدارک زیادی در دست است که از آثار فارابی است». منشأ تردید از آنجاست که معلم‎ ثـانی،‎ مشائی‎ است، ولی در این رساله از اصطلاحاتی که‎ در‎ حکمت ذوقی به‎کار مـی‎رود، اسـتفاده شـده است. گویا اینها مقامات عارفان اشارات و تنبیهات ابن سینا را ندیده‎اند و نمی‎دانند که‎ حکمای‎ مشائی‎ از ارباب توحیدند‎.

عـلامه آشـتیانی ضـمن تصحیح و شرح، مقدمه مفصلی‎ بر‎ این‎ رساله نوشته که در آن ابتدا شرح حال مختصری از فارابی‎ آورده‎ و سپس به نسخه‎شناسی و بیان شرح‎های فصوص الحكم پرداخته و در پایان اساس مکتب اشراق را، آمـوزه‎های فلسفه‎ ایران‎ باستان‎ دانـسته اسـت. گرچه خیلی به‎اختصار از این مطلب گذشته است‎.

وی بر‎ اساس‎ مکتب‎ تأله و آموزه‎های آن به شرح و بسط این رساله پرداخـته و بنابراین مقایسه‎ای نیز بین‎ فلسفه‎ مشاء و حکمت متعالیه به عمل آورده است. وی پس از ذکر بخشی از‎ متن‎، به‎ شرح و بسط کلمات فارابی پرداخته و با تفکیک افکار مشائی فارابی از اصول حکمت متعالیه‎ صدرایی‎، بـه سـیر مباحث فلسفی در ایران نیز اشاره کرده است. از ویژگی‎های این‎ شرح،‎ دقت‎، تفصیل و احاطه شارح عظیم‎الشأن آن به مبانی فلسفه مشاء، اشراق، عرفان و حکمت متعالیه است‎.

مصحح، روش شرح کتاب را توضیح داده و چنین می‎نویسد: «روش استاد، در شرح متن به‎گونه‎ای است که بخش به بخش هر فصی را نقل می‎کند و سپس به شرح آن می‎پردازد و در مواردی هم عبارت فصی که در شرح آمده با عبارت متن اندکی فرق دارد. در این‎گونه موارد، اصل بر متن گذاشته شد و فصی که در شرح آمده، با عبارت فصی که در متن آمده مقابله و بر اساس متن، بخش‎های نقل‎شده در شرح، تصحیح شد تا بین دو متن همسان‎سازی شود و در پانوشت هم به این‎گونه موارد که خیلی اندک است اشاره شده است؛ مگر در فص نهم که متن شرح با متن اصلی اندکی فرق دارد که با توضیحاتی که در پانوشت فص نهم آمده، چگونگی اختلاف روشن شده است»‎. مصحح، تعلیقات خود را با «م» مشخص نموده است‎.

فهرست مطالب در ابتدای کتاب و نمایه اصطلاحات، اشعار، کتاب‎ها و اشخاص و همچنین کتابنامه در انتهای آن ارائه شده است.

منابع مقاله

1. پیشگفتار محمد ملکی.
2. ملکی، محمد، «یادگارنامه استاد علامه سید جلال آشتیانی: در امتداد فلسفه و عرفان»، پایگاه مجلات تخصصی نور، کتاب‎های اسلامی، زمستان 1383، شماره 19، صفحه 9 تا 130.
3. صلواتی، عبدالله، «قرائتی صدرایی از فارابی: تأملی در شرح فصوص الحكمة استاد سید جلال‎الدین آشتیانی»، پایگاه مجلات تخصصی نور، کتاب ماه فلسفه، آبان 1390، شماره 50، صفحه 26 تا 30.