خزائن الأحكام

خزائن الأحکام
پدیدآوران	دربندی، آقا بن عابد (نویسنده)
عنوان‌های دیگر	الدره النجفیه. شرح خزائن الاصول. تلخیص
ناشر	مؤلف
مکان نشر	قم - ایران
چاپ	1
موضوع	اصول فقه شیعه - قرن 13ق. بحرالعلوم، محمد مهدی بن مرتضی، 1155 - 1212ق. الدره النجفیه - نقد و تفسیر فقه جعفری - قرن 13ق.
زبان	عربی
تعداد جلد	2
کد کنگره	‏BP‎‏ ‎‏258‎‏ ‎‏963‎‏*
نورلایب	مطالعه و دانلود pdf

خزائن الأحكام، اثر آقا بن عابد دربندى معروف به ملا آقا فاضل دربندى (1285ق) كتابى در باب اصول فقه مى‌باشد كه به زبان عربى و در سال 1284ق نوشته شده است.

ساختار

مطالب در دو جلد عرضه شده و هر جلد با يك خطبه در اشاره به مباحث آن جلد، آغاز گرديده است.

مؤلف در مقدمه جلد اول، موضوع كتاب را تمريناتى در قواعد اصولى و قوانين فقهى دانسته است. در اين جلد از كتاب مجموعاً سى‌وهفت خزينه جاى گرفته است. جلد دوم نيز داراى چهار باب و هر باب مشتمل بر فصولى است.

جلد اول

در خزينه اول، ضمن تشريح سه مقدمه زير، به بيان طريق وصول به موضوعيت موضوع، اختصاص يافته است:

1- اشاراه به برخى از تقسيم‌ها و شقوق موضوع به لحاظ اسماء، تسميه، مفهوم، معنى، ذات، حقيقت، طبيعت و...

2- اشاره به بيان عرضيات؛ در اين مقدمه ابتدا به تحولات ذاتيه و تبدلات نوعيه، انقلابات و اقسام آن، جوهر بودن صور نوعيه، موجود ذهنى و خارجى، امتناع انقلاب در ارواح، عدم تقدم ارواح بر ابدان و عدم ثبوت عالم ذر، اين‌كه جنس و فصل از مركبات خارجيه بوده و مأخوذ از ماده و صورت مى‌باشند، اشاره شده است. سپس در ادامه، مباحثى چون كيفيت عليت حصولى براى صورت و عدم آن، اقسام اربعه علت، عدم تجرد نفوس، تشكل ائمه(ع)، ملائكه و اجنه، اينكه شيطان نمى‌تواند به صورت نبى و يا اولياء الهى درآيد، مورد بررسى قرار گرفته است.

3- بيان امور ضرورى از جمله: فايده علم صناعت، عمل كيميا و مراتب آن.

در خزينه دوم، نه مقام زير مورد بحث و بررسى قرار گرفته است:

1- بيان مواضعى كه استصحاب در آن‌ها جريان دارد.

2- بيان حال در صورت انتفاء موضوع.

3- انقلاب و استحاله.

4- اشاره به امورى درباره استصحاب در مواردى همچون انقلاب خمر به سركه و دود شدن اعيان نجس يا متنجس.

5- جريان استصحاب در صورتى كه عين نجاست به خاک تبديل شود.

6- جريان استصحاب در موردى كه نام موضوع، عرفاً تغيير كند.

7- جريان استصحاب در مايع متنجس پس از پاك شدن آن مايع.

8- جريان استصحاب در جنس مايعى كه به جوف حيوان منتقل شده باشد و سپس به جسم ديگرى متبدل گردد.

9- جريان استصحاب در مقيدات به قيود، پس از انتفاد قيود يا شك در آن.

در خزينه سوم، ضمن بيان فرق ميان ادليه اجتهاديه و فقاهتيه، تعارض ميان استصحاب و ادله اجتهاديه بررسى شده است. در اين بخش، نویسنده شرط عمل به استصحاب را انتفاء دليل دال برخلاف آن و بيان دليل شرعى دانسته است.

در خزينه چهارم اين موضوع مورد بحث قرار گرفته است كه آيا تقدم دليل اجتهادى بر استصحاب، از قبيل تخصيص است يا تخصص و يا تحكيم.

وظيفه مجتهد در هنگام وقوع تعارض بين استصحاب و امارات در خزينه پنجم بررسى شده و در ششمين خزينه، تعارض استصحاب و ادله فقاهتيه، در دو مقام محل نزاع و تقديم استصحاب بر اصول عمليه مورد بحث قرار گرفته است.

از جمله ساير عناوينى كه در خزائن بعدى مورد بحث و بررسى قرار گرفته مى‌توان به اين موارد اشاره نمود: وقوع تعارض ميان استصحاب و ظاهر، وقوع تعارض بين استصحاب و ساير قواعد فقهيه، معارضه استصحاب و قاعده‌هاى صحت و لزوم در معاملات، تعارض استصحاب و قرعه، فرق ميان قاعده نفى غرر از عقود و نفى جهالت از آن‌ها، اشاره به معنى اكراه و احكام آن در عبادات و معاملات، شرايط مباشرين عقود و ايقاعات، ضمان و مسقطات آن.

جلد دوم:

در ضمن چهار باب بيان شده است:

باب اول، در هشت فصل زير، ادله عقليه را مورد بحث و بررسى قرار داده است:

در فصل اول تا چهارم اين باب به ترتيب مفهوم ادله عقليه، حجيت عقل، قاعده «كلما حكم به العقل، حكم به الشرع» و منشاء حسن و قبح در افعال تشريح گرديده است. نویسنده در فصل پنجم، به اثبات اين نكته پرداخته است كه هر واقعه‌اى، داراى حكمى بوده و امكان ندارد هيچ واقعه‌اى، خالى از حكم باشد. در فصول ديگر مقدمات مسأله ملازمه، اقوال اين مسأله و ثمره اين بحث بيان شده است.

باب دوم در بيست و چهار فصل، به بررسى و بحث پيرامون اصالت البرائت اختصاص يافته است. برخى از عناوين اين فصول، عبارتند از: بيان مراد از اصل و قاعده، شبهه تحريميه، ذكر ادله احتياط و جواب به آن‌ها، شبهه حكميه وجوبيه، دوران امر بين اقل و اكثر و دوران امر بين اقل و اكثر در شبهه مصداقيه.

نویسنده در باب سوم، در چهل و هشت فصل، مباحث مربوط به استصحاب را دنبال كرده كه برخى از عناوين آن عبارت است از: جايگاه استصحاب و تعريف آن، ادله عقلى بودن استصحاب، ادله حجيت استصحاب، بررسى حجيت يا عدم حجيت استصحاب در احكام، تفصيل ميان شك در عروض قادح و قدح عارض، تفصيل بين نفى و اثبات، تفصيل بين حكم طلبى و وضعى، تحقيق در استصحاب حكم اجماع، تفصيل بين شك در مقتضى و شك در رافع، جريان استصحاب در اجزاى زمان، استصحاب در امور تدريجيه، استصحاب در شك سارى.

در باب چهارم، در سه فصل زير، وقوع تعارض بين استصحاب و قواعد فقهيه بررسى شده است: 1- وقوع تعارض بين استصحاب و قاعده يد؛ 2- وقوع تعارض بين استصحاب و قاعده صحه و لزوم در معاملات؛ 3- تعارض ميان استصحاب و قرعه.

در خاتمه كتاب، تحت عنوان خزائن الاصول در ضمن چهار باب، ادله عقليه و مباحث مرتبت، اصل برائت، اصل اشتغال و شرائط عمل به اصل برائت بررسى شده است.

در انتهاى اثر نيز مقاله ديگرى با موضوع استصحاب ارائه شده كه اين موضوع اصولى را در ضمن عناوينى همچون شأن دليل استصحاب، تعريف استصحاب و تمييز صحيح و فاسد آن، و تقسيم استصحاب مورد بحث و بررسى قرار داده است.

وضعيت كتاب

كتاب فاقد هرگونه فهرست و پاورقى مى‌باشد.

منابع مقاله

مقدمه و متن كتاب.