یازده رساله

یازده رساله
پدیدآوران	کنگره بزرگداشت محدث قمی (1389: قم)‏ (گردآورنده) قمی، عباس (نويسنده)
ناشر	نور مطاف
مکان نشر	قم - ایران
سال نشر	1389 ش
چاپ	1
موضوع	اسلام - مجموعه‎ها اسلام - مسایل متفرقه اسلام - مقاله‎ها و خطابه‎ها
زبان	فارسی
تعداد جلد	1
کد کنگره	‏BP‎‏ ‎‏10‎‏/‎‏5‎‏ ‎‏/‎‏ق‎‏8‎‏ی‎‏2
نورلایب	مطالعه و دانلود pdf

يازده رساله، مجموعه مقالاتى از شيخ عباس قمى به زبان فارسى و عربى است كه در اوايل قرن چهاردهم هجرى نوشته شده است.

ساختار

كتاب با يك مقدمه از على بنايى و دو مقدمه از محسن صادقى (مصحح كتاب)، آغاز و مطالب در دو بخش تنظيم شده است. بخش اول، حاوى هشت رساله فارسى و بخش دوم، شامل سه رساله عربى است

بيشترين حجم كتاب، بخش فارسى است و يك سوم پايانى را رسائل عربى تشكيل مى‌دهد. در ميان رساله‌ها، مفصل‌ترين آنها، «الفصول العلية» در فضائل اميرالمؤمنين(ع) است و مختصرترين آن‌ها، شرح دعاى سمات كه در پايان كتاب آمده است. بنابراين، يازده كتاب در يك اثر، فرادست آمده كه با تحقيق، تصحيح، منابع و فوايد فراوان، عرضه شده است

گزارش محتوا

در مقدمه على بنايى، ضمن اشاره‌اى مختصر به زندگى شيخ عباس قمى، گوشه‌اى از اقداماتى كه در مورد آثار وى صورت گرفته، بيان شده است

در مقدمه اول مصحح، به مجموعه‌هايى كه از آثار شيخ عباس قمى تهيه گرديده، اشاره و در مقدمه دوم، خلاصه‌اى از مقالات كتاب حاضر، ارائه شده است

اين مقالات به ترتيب عبارتند از:

1. «سبيل الرشاد فى اصول‌الدين»: رساله‌اى است فارسى درباره اصول پنج‌گانه اسلام و شيعه. اين رساله، هرچند مختصر بوده و در حد مقاله‌اى - حدودا 22 صفحه معمولى - بيشتر نيست، اما متنى محكم و روان دارد و مقدمه‌اى است كه بر كتاب «منتخب المسائل» نگاشته شده است. «منتخب المسائل»، عنوان رساله عمليه‌اى بوده كه گويا محدث قمى موفق به تكميل آن نشده است

   در گذشته، رسم نيكويى بوده است مبنى بر اينكه بر رساله احكام، مقدمه‌اى مختصر، حاوى اصول دين نيز مى‌نوشته‌اند كه رساله حاضر نيز از جمله اين موارد مى‌باشد.

   علامه آقابزرگ تهرانى در «الذريعة» از اين رساله با عنون «سبيل الرشاد فى عقائد المبدأ و المعاد» ياد كرده، ولى چاپ سنگى آن كه در سال 1325ق، همراه با سه رساله فارسى ديگر در تهران چاپ شده، حاوى عنوانى است كه در صدر اين نوشتار گفته شد. اخيرا نيز اين رساله به كوشش شيخ عبدالله غفرانى تصحيح شده است كه كتاب مورد معرفى ما، بر اساس همين تصحيح مى‌باشد

2. «ترجمه اعتقادات علامه مجلسى»: اصل رساله «اعتقادات» به زبان عربى و داراى دو باب است: باب اول، مربوط به عقايد و باب دوم، در سير و سلوك است. به دليل اهميت اين رساله، بسيارى آن را به فارسى ترجمه كرده‌اند كه بعضى چاپ شده و بعضى ديگر، به‌صورت خطى باقى مانده‌اند. محدث قمى، تنها باب نخستين آن را ترجمه نموده است

   اين رساله نيز با وجود اختصار، واجد اهميت فراوانى است

3. «الفصول العلية فى المناقب المرتضوية»: مجموعه‌اى است مختصر در فضايل حضرت اميرالمؤمنين(ع) كه مؤلف به‌عنوان منتخبى از كتب فضايل فراهم آورده و در آن، از آيات، احاديث، اشعار و كلمات دانشمندان اهل سنت، بهره گرفته است

   اين كتاب، چهارده فصل دارد كه علاوه بر آيات قرآن و سخنان پيامبر(ص)، دو فصل آن نيز حاوى قصايد ابن ابى‌الحديد و ديگر سخنان او در مدح آن حضرت و بيان فضايل ايشان است

   طولانى‌ترين قسمت اين كتاب، فصل دوازدهم است كه در آن، سى مورد از فضايل و ويژگى‌هاى امام على(ع) بر اساس منابع، بيان شده كه هريك، شامل موارد جزيى‌تر و بسيار كوتاه، خواندنى و گاه، شگفت‌آور است، به‌ويژه اخبار غيبى آن حضرت درباره پس از خود

   در فصل سيزدهم، به مواردى از فضايل ديگر اميرالمؤمنين(ع) و ساير امامان دوازده‌گانه پرداخته شده و در فصل چهاردهم، فضايل و ايمان حضرت ابوطالب، مورد توجه و اثبات قرار گرفته است

4. «قرة الباصرة فى تواريخ الحجج الطاهرة»: رساله مختصرى است در شرح احوال چهارده معصوم(ع): محدث قمى پس از اين رساله، كتابى به عربى با عنوان «انوار البهية فى تواريخ الحجج الالهية» تأليف كرده است
5. «تتميم تحية الزائر»: آخرين تأليف محدث نورى است كه با وفاتش ناتمام ماند و محدث قمى آن را در 13 رجب 1320ق، تكميل كرد. آنچه در اين كتاب، به قلم محدث نورى است، شامل تكميل مقام دوم خاتمه «تحية الزائر» است

   اين اثر كه در حد مقاله‌اى طولانى - حدود 50 صفحه - است، در باب مزارها و آداب زيارت‌هاى مربوط به مشاهد مشرفه و مرقدهاى اهل‌بيت(ع)، امام‌زادگان و حتى قبور ساير مؤمنان است

6. «گناهان كبيره و صغيره»: رساله «ذخيرة الأبرار فى منتخب أنيس التجار» يكى ديگر از آثار فارسى محدث قمى است. اصل «أنيس التجار»، از تأليفات مولى مهدى نراقى است كه محدث قمى آن را با فتاوى آيت‌الله سيد محمدكاظم طباطبايى يزدى تطبيق و چاپ كرد. «ذخيرة الأبرار» داراى هفت باب است و مؤلف پس از پايان باب هفتم، رساله گناهان كبيره را كه در واقع رساله مستقلى است، با عنوان باب هشتم آن كتاب، تأليف و در انتهاى «ذخيرة الأبرار» قرار داده است كه اينك، به‌صورت مستقل و با تصحيح ناصر بيدهندى و همراه با پانوشت‌هايى سودمند، در اين كتاب چاپ شده است

   در اين اثر پيش‌گفته، ده‌ها مورد از گناهان، با بيان معيار شناخت گناهان كبيره از صغيره، بر اساس قرآن و روايات، شناسانده شده است

7. «هداية الأنام الى وقايع الأيام»: مختصر «وقايع الايام» مى‌باشد كه در 1342ق تأليف شده است

   در اين كتاب، مهم‌ترين وقايع ماه‌ها و ايام سال، همراه با فضيلت روزها و شب‌هاى خاص و اعمال مستحبى ويژه آن، بيان شده است

8. «تكليف اهل منبر»: اين گفتار، در واقع ترجمه بخشى از كتاب «نفثة المصدور (خاتمة فيها نصائح كافية و مواعظ شافية»، چاپ‌شده در ذيل «نفس المهموم»، ص 681 - 692 است

   نويسنده در اين رساله مختصر، به بيان توصيه‌ها و مواعظى خطاب به وعاظ و اهل منبر پرداخته كه در صدر آن‌ها، اخلاص، دورى از ريا و سپس راست‌گويى و ساير ضروريات آن است

9. «مختصر الشمائل المحمدية»: «شمائل النبى(ص)» تأليف ابوعيسى بن عيسى ترمزى (م 279ق)، از منابع اصلى سيره‌پژوهى پيامبر(ص) است. محدث قمى اين كتاب را همراه با توضيحاتى، تلخيص كرده است

   آيت‌الله استادى اين رساله تقريبا شصت صفحه‌اى را بر اساس نسخه مخطوط مؤلف، تحصيح كرده است

   خلقت و شكل پيامبر(ص)، مهر نبوت، لباس و خورد و خوراك آن حضرت، انگشتر، شمشير، زره و عمامه ايشان، نشست و برخاست، سخن گفتن، گريه، خنديدن، استعمال عطر، خواب، عبادت، خلق و خوى، نام‌ها، وفات و ارث پيامبر(ص)، برخى از عناوين مطرح‌شده در ابواب اين كتاب است

10. «الفوائد الرجبية فى ما يتعلق بالشهور العربية»: اين رساله، نخستين تأليف محدث قمى است كه در 1315ق نوشته شده است. اين رساله، شامل دوازده باب و يك خاتمه بوده و شامل وقايع و اعمال ماه‌ها و روزهاى قمرى است. خاتمه نيز شامل اعمال مشترك ماه‌ها، اعمال روزها و ساعات و نيز اعمال نوروز است

    اين كتاب به‌وسيله عباسعلى مردى و احمد رنجبرى، تصحيح شده و مأخذ آن، همراه با كتاب‌نامه مصادر تحقيق، در پايان كتاب آورده شده است

11. «شرح دعاء السمات»: اين رساله، شامل حواشى دعاى شريف سمات است كه محدث قمى ضمن ترجمه «جمال الاسبوع» به عربى گنجانده است

    دعاى سمات، از يكى از سفراى امام عصر(عج)، عثمان بن سعيد عمرى، نقل شده و در آخرين ساعت روز جمعه خوانده مى‌شود و شرح‌هاى متعددى هم بر آن نوشته شده است. فارس حسون علاوه بر حواشى محدث، نكاتى را برگرفته از «بحار الانوار» بر آن افزوده است.

وضعيت كتاب

فهرست اجمالى مطالب در ابتدا و فهرست تفصيلى و مصادر، در انتهاى كتاب آمده است.

پاورقى‌ها بيشتر به ذكر منابع اختصاص يافته است.

منابع مقاله

1. مقدمه و متن كتاب؛

2. على‌زاده، حسن، «يازده رساله»، 3 صفحه، از 103 تا 105، پايگاه مجلات تخصصى نور، مجلات اطلاع‌رسانى و كتاب‌دارى، آينه پژوهش، فروردين و ارديبهشت 1390، شماره 127.