خلاصة الأقوال في معرفة الرجال

‏خلاصة الأقوال في معرفة الرجال
پدیدآوران	قیومی اصفهانی، جواد (مصحح) علامه حلی، حسن بن یوسف (نويسنده)
ناشر	نشر الفقاهة
مکان نشر	[بی جا] - [بی جا]
سال نشر	1417 ق
چاپ	1
موضوع	حدیث - علم الرجال محدثان شیعه
زبان	عربی
تعداد جلد	1
کد کنگره	‏‎‏BP‎‏ ‎‏114‎‏ ‎‏/‎‏ع‎‏8‎‏خ‎‏6

خلاصة الأقوال في معرفة الرجال تأليف شيخ حسن بن يوسف بن مطهر حلى، معروف به علامه حلى (648- 726ق)، كتابى است در رجال‌شناسى اخبار و احاديث كه بر اساس جرح و تعديل راويان، به زبان عربى و در سال 693ق تأليف و با تحقيق شيخ جواد قيومى منتشر شده است. اين كتاب كه به «رجال حلى» نيز معروف است از اصول هشت‌گانه رجالى شيعه به شمار مى‌آيد. با تحقيق شيخ جواد قيومى منتشر شده است.

ساختار

كتاب با سه مقدمه از ناشر، محقق و مؤلف آغاز و مطالب در دو قسمت ارائه شده است. قسمت اول: شامل كسانى است كه به آنها اعتماد مى‌شود و روايت آنها مقبول است؛ قسمت دوم: كسانى كه به جهت ضعف راوى يا اختلاف رجاليون در توثيق و ضعف و يا مجهول بودن راوى در مورد روايت آنها توقف مى‌شود. اسامى راويان نيز بر اساس حروف الفبا تنظيم شده و براى هر نام يك باب در نظر گرفته شده و تمام رواتى كه همنام هستند، يكجا آمده‌اند تا اشتراك اسامى هم تمييز داده شود.

نويسنده پس از بررسى يكايك راويان، بين افراد معتمد از نظر خودش و افرادى كه به هر دليل تضعيف شده‌اند، يا در مورد آنها اختلاف وجود دارد و يا مجهول هستند، تفكيك قائل شده است.

گزارش محتوا

در مقدمه ناشر، پس از ذكر تعريفى از علم رجال، به اهميت كتاب و نويسنده آن اشاره شده است

در مقدمه محقق، پيش از توضيح اقدامات تحقيقى صورت گرفته در كتاب، زندگى‌نامه مفصلى از نويسنده ارائه گرديده است

در مقدمه مؤلف نيز اشاره مختصرى به موضوع و تقسيمات كتاب شده است

همانگونه كه از نام كتاب پيداست، اين اثر خلاصه كتب فهرست نجاشى، فهرست شيخ، رجال شيخ، رجال كشى و رجال ابن غضائرى و بعضى ديگر از آثار رجالى مى‌باشد؛ يعنى خلاصه مهم‌ترين آراء در باب علم رجال است و شباهت زيادى هم با رجال ابن داوود دارد؛ چراكه نويسنده آن مانند ابن داوود، شاگرد سيد بن طاووس بوده و مانند او كتابش را به دو بخش تقسيم كرده كه در يك بخش روايات كسانى را كه به آنها اعتماد داشته و به روايات آنها عمل مى‌كرده ذكر كرده و در بخش ديگر، روايات كسانى را كه به روايات آنها عمل نمى‌كرده يا حتى در مورد آنها توقف كرده آورده است. البته علامه برخلاف ابن داوود مستند مطالبى را كه از فهرست نجاشى، فهرست شيخ، رجال شيخ، رجال كشى و رجال ابن غضائرى نقل كرده، ذكر نمى‌كند و عين عبارت آنها را مى‌آورد، ولى زمانى كه از غير اين كتب نقل مى‌كند، مثلاً از غيبت شيخ يا رجال ابن عقده مطلبى را نقل كند، مستند را ذكر مى‌نمايد

اين اثر از جمله كتبى است كه در بين فقهاى معاصر بيشتر مورد توجه قرار گرفته است. دليل اين توجه شايد به‌خاطر شخصيت خود علامه حلى باشد كه جامع علوم بوده است و به عنوان يك شخصيت صاحب رأى و نظر مورد توجه فقها بوده است. علامه در دانش رجال هم صاحب نظر بوده و كتاب او هم به عنوان عصاره كتب اوليه رجاليه محسوب مى‌شود؛ لذا بسيارى از فقها تصور مى‌كنند كه مراجعه به اين كتاب آنها را از رجوع به خود مصادر اوليه رجالى مستغنى مى‌كند و به همين خاطر اين كتاب مورد توجه بيشتر قرار گرفته است

محقق كتاب در مقدمه، ديدگاه علامه در توثيق و تضعيف را مبتنى بر امورى مى‌دانسته كه از آن جمله است:

1. اعتماد بر توثيق و تضعيف‌هاى رسيده از پيشينيان.

2. وكالت از امام معصوم(ع)، ملازم با عدالت دانسته شده است.

3. كثرت روايت مشايخ حديث از راوى، نشانه وثاقت اوست.

4. ترحم يكى از ائمه(ع) بر شخصى نشانه وثاقت اوست (مراد از ترحم، گفتن عبارت «رحمه‌الله» هنگام ياد كردن از شخص مرحوم است)

از جمله ويژگى‌هاى اين اثر، آن است كه اين كتاب، مرجعى بسيار معتبر براى شناختن روات شيعه است و وثاقت و ضعف راويان را خيلى واضح و بدون ابهام بيان كرده است. همچنين علامه، كتاب خويش را به ابواب گوناگون تقسيم نموده و در هر باب يك نام را ذكر كرده و به دنبال آن، اشتراكات آن را روشن نموده كه مثلاً نام سليمان مربوط به شش نفر و «سيف» مربوط به سه نفر است

ويژگى ديگر اين كتاب آن است كه مؤلف در بسيارى موارد نظر ديگر علماى رجال را نيز نقل كرده است؛ امّا در پايان نظر خودش را در تأييد يا رد نظر آنان آورده است. همچنين نحوه تلفظ و نوشتن صحيح اسامى رواتى كه ممكن است اشتباه خوانده شوند را تذكر داده است.

وضعيت كتاب

فهرست مطالب و اسامى رجال مذكور در متن، در انتهاى كتاب آمده است.

در پاورقى‌ها علاوه بر ذكر منابع، توضيحاتى پيرامون برخى از عبارات متن آمده است.

منابع مقاله

1- مقدمه و متن كتاب.

2- پايگاه اطلاع‌رسانى استاد سيد مجتبى نورمفيدى، برگرفته در 15 آبان 1393، به آدرس اينترنتى:

http://www.m-noormofidi.com/print2.asp?id 1562

وابسته‌ها

رجال العلامة الحلي