مجمل رشوند

‏مجمل رشوند
پدیدآوران	مجیدی، عنایت‎الله (تصحيح و تعليق) رشوند، محمد علی بن محمد زمان (نويسنده) ستوده، منوچهر (تصحيح و تعليق)
عنوان‌های دیگر	(شرح وقایع و گزارشهای تاریخی منطقه رودبار و الموت، نواحی اطراف آن و قزوین در سالهای 1271 - 1276هـ‏ق)
ناشر	مرکز پژوهشی ميراث مکتوب
مکان نشر	تهران - ایران
سال نشر	1376 ش
موضوع	الموت (قلعه) رشوند رودبار الموت قزوین - تاریخ نثر فارسی
زبان	فارسی
کد کنگره	‏DSR‎‏ ‎‏2089‎‏ ‎‏/‎‏و‎‏44‎‏ ‎‏ر‎‏5
نورلایب	مطالعه و دانلود pdf

مجمل رشوند، نوشته محمدعلى خان رشوند، تصحيح منوچهر ستوده اين كتاب در بردارنده شرح وقايع و گزارش‌هاى تاريخى منطقه رودبار و الموت، نواحى پيرامون آن و قزوين در سال‌هاى تا هجرى قمرى است. نويسنده در دوران فتحعلى شاه، محمد شاه و ناصرالدين شاه قاجار، رئيس ايل بزرگ رشوند ساكن رودبار الموت و با مسائل سياسى، اجتماعى و ديوانى به خوبى آشنا بود. از اين‌رو، در بخشى از كتاب خود كه خاطرات زندگى ديوانى و خانوادگى او به شمار مى‌رود، به وضع و شيوه زندگى ايل رشوند، چگونگى تربيت و تجهيز سپاهيان، تشريح جغرافياى محل، نوع محصولات، ماليات و مصارف آن، شيوه رفتار حاكمان و شاهزادگان با رعايا، موضوع پيشكشى و تعارف‌هاى رايج در آن روزگار، نام شمارى از بيمارى‌ها و راه درمان آنها، اعياد و مراسم مردمى و شركت‌سوار نظام ايالات قزوين در جنگ هرات مى‌پردازد.

ساختار

نسخه اصلى مجمل، دو مجلد دارد كه جلد نخست آن كه روى‌دادهاى 1238 را تا 1270 در بردارد، در دست فرزند محمد رحيم خان رشوند مانده و به گفته مصحح، كوشش او و ديگر كسان نيز براى ستاندن اين بخش از كتاب و انتشارش بيهوده بوده است و از اين‌رو، كتاب كنونى تنها جلد دوم (نسخه كتابخانه مجلس سناى سابق) آن را در بردارد.

متن كتاب بر پايه روى‌دادهاى شش سال، در شش فصل گنجانده شده و وجود واژگان و اصطلاحات ديوانى، مثَل‌ها و نكته‌هاى حكمت‌آميز در مجمل، بر ارزش آن افزوده است. به گفته مصحح كتاب، نويسنده خود مرد حكومت و با كارهاى ديوانى آشنا بود و از همين روى، واژگان و اصطلاحات رايج ديوانى، در اثر او فراوان آمده و مصحح به چند نمونه از آنها مانند «آب باز»، «بالتمام» و «آهنگ سرتوب كردن» و...، در مقدمه خود اشاره كرده است.

گزارش محتوا

آنچه را در مجمل آمده است، خاطرات زندگى ديوانى و خانوادگى نويسنده بايد شمرد؛ زيرا او همه روى‌دادهاى گزارش شده را در كتابش، به چشم خود ديده است و از اين‌رو، بيش‌تر اطلاعات و مطالب اثر، يگانه‌اند و ردى از آنان در ديگر آثار تاريخى و جغرافيايى نيست.

اين بخش از مجمل، در بردارنده مسائل تاريخى و وضع اجتماعى مردم رودبار و الموت و نواحى پيرامون آن، حتى قزوين در سال‌هاى1276 - 1271 است. نويسنده آگاهى‌هاى ارزش‌مندى درباره موضوع‌هاى گوناگون مانند وضع ايل رشوند، شيوه زندگى آن، طايفه‌ها، خاندان‌ها و ايل‌هاى ديگر مناطق آن سامان، چگونگى تربيت و تجهيز سرباز و سوار نظام، جغرافياى محلى آن منطقه، محصولات و شيوه گردآورى ماليات و مخارج آن، شيوه برخورد حاكمان و شاهزادگان با كشاورزان و گزارش‌هاى فراوانى از احوال مردان سياسى و دينى آن روزگار قزوين عرضه مى‌كند.

افزون بر اين، گزارشى درباره شركت سوار نظام ايل رشوند و ديگر نيروهاى نظامى منطقه در جنگ هرات، شكست سربازان در اين جنگ بر اثر سياست استعمارى انگليس در آن وجود دارد. احوال دردآور آنان پس از بازگشت از اين جنگ و سرانجام سنگينى خسارت‌ها و مخارج كمرشكن برآمده از آن، بر دوش مردمان آن خطه، به شيوه‌اى گزارش شده است كه خواننده را سخت نگران مى‌كند.

از مطالب درخور كتاب، گزارش‌هاى نويسنده درباره روى‌دادهاى عام و ذكر احوال و ويژگى‌هاى حاكمان و رجال سياسى و دينى عصر خود است كه هر يك از آنان به مناسبت در كارها تأثير مى‌گذارد. كسانى مانند محمدرحيم خان (سرتيپ ايلات قزوين)، آقاخان ميرپنجه، عالى‌جاه ميرزا على نقى وزير، جناب شيخ‌الاسلام و...، از اين جرگه‌اند.

بهاى كالاهاى ياد شده مانند «نان يك من تبريز پانصد دينار» يا «گندم يك خروار سه تومان» و...، وضع اقتصادى آن روزگار را كمابيش نشان مى‌دهد. افزون بر اين، نام برخى از بيمارى‌ها مانند «نفخ پا»، «هارى»، «غش وبا»، «قولنج» و...، نام بازى‌ها و جشن‌ها و آيين‌هايى مانند «غدير»، «آتش‌بازى»، «شيلان»، «بست نشستن» و «چهارشنبه سورى»، در متن ديده مى‌شود و گزارش‌هاى نويسنده درباره آنها، از ديد جامعه‌شناختى بسيار سودمند مى‌نمايد.

وضعيت كتاب

مقدمه درازدامن مصحح محترم درباره ايل و وجه تسميه رشوند و تقسيمات جغرافيايى و محلى رودبار و الموت، زيست‌گاه‌ها و تاريخ جاى‌گيرى آنان در رودبار، خويشاوندى آنان با يك‌ديگر، ديدگاه‌هاى شمارى از خاورشناسان در اين زمينه و توضيحاتش درباره بهاى (نرخ) شمارى از كالاها در روزگار نويسنده، از افزودنى‌هاى نيكوى كتاب به شمار مى‌رود. نسخه‌بدل‌ها در پانوشت‌ها و نكته‌هاى ارزش‌مند و شايسته وى، در تعليقات پايانى آن آمده و نمايه نام‌هاى جغرافيايى و كسان و قبيله‌ها، طايفه‌ها و مذاهب و كتاب‌ها و فهرست بلندى از لغات، اصطلاحات، مثل‌ها، كنايات و مدنيات، جست‌وجو را در متن، آسان‌تر كرده است.

اين نسخه از مجمل، به بخشى با نام «پيوست‌ها» مى‌انجامد كه عكس‌هايى از سرداران و سربازان و خانواده‌ها و بزرگان رشوند، ساختمان‌ها (عمارت‌ها) و چند صفحه‌اى از نسخه دست‌نويس كتاب در بردارد. هم‌چنين چند عكس از فرمان‌ها، احكام بخشش زمين يا انتصاب به خلافت و توليت، گواهى‌هاى وقف، وقف‌نامه‌ها و اجاره‌نامه‌ها و سياق‌هايى از وضعيت دهات رودبار الموت و نقشه‌اى از قزوين و توابع آن و رودبار الموت (1373)، در اين بخش ديده مى‌شود.

منابع مقاله

متن كتاب.

مقدمه مصحح كتاب.