تسهيل المنافع في الطب و الحكمة

تسهيل المنافع في الطب و الحکمة
پدیدآوران	ابن ازرق، ابراهیم بن عبدالرحمن (نويسنده)
عنوان‌های دیگر	الازرق
ناشر	عاصمة الثقافة العربية
مکان نشر	مسقط - عمان
سال نشر	1427 ق
چاپ	1
موضوع	پزشکی اسلامی - متون قدیمی تا قرن 14 دارو شناسی - متون قدیمی تا قرن 14
زبان	عربی
تعداد جلد	2
کد کنگره	‏RC‎‏ ‎‏128‎‏/‎‏3‎‏ ‎‏/‎‏الف‎‏4‎‏ت‎‏5

تسهيل المنافع في الطب و الحكمة تأليف ابراهيم بن عبدالرحمن ارزق متوفى قرن ششم به زبان عربى است.نويسنده در مقدمه تصريح كرده است كه كتاب را با مبنا قرار دادن دو كتاب معتبر و معروف «شفاء الاجسام»، تأليف فقيه شيخ محمد بن ابى الغيث كمرانى و «كتاب الرحمة» تأليف حكيم مقرى مهدى الصبرى و با بهره‌گيرى از كتب متعدد ديگر و با حذف داروهاى ناشناخته و دور از دسترس به صورتى مختصر و در عين حال جامع تأليف نموده است.مهم‌ترين امتياز اين كتاب سرعت دسترسى به موضوع و يافتن داروهاى مناسب و سهل الوصول است.

نويسنده كتاب شيخ محمد بن ابى الغيث را بسيار پرفائده، اما مفصل و مبسوط و كتاب حكيم مقرى را بسيار مختصر و در نتيجه به لحاظ اختصار فاقد مطالبى در مورد برخى از بيمارى‌ها دانسته است. در كتاب شيخ از داروهايى نام برده شده كه در سرزمين‌هاى ما يافت نمى‌شود.

وى كتاب الرحمة را زيربنا قرار داده و با حذف داروهاى ناياب و دور از دسترس با كتاب حكيم ماردينى و بعضى ديگر از كتب مثل كتاب اللقط تأليف ابن جوزى، كتاب برء الساعة تأليف رازى، كتاب مجموع تأليف سويدى، كتاب كامل الصناعة الطبية تأليف على بن عباس اهوازى و چند كتاب ديگر آن را تكميل كرده است.

ساختار

كتاب خود در دو جزء و پنج قسم تنظيم شده است. چهار قسم در جزء اول و تتمه جزء اول و جزء پنجم در جزء دوم آمده است. هر بخش از اين اثر نيز خود به ابواب و فصول متعددى تقسيم شده است.

گزارش محتوا

اين كتاب از دو جهت قابل بررسى است:

اول آن‌كه نثر مؤلف نثرى شيوا و گويا است و با آن‌كه وى از اطناب و تطويل‌هاى بدون فائده پرهيز مى‌كند، در عين حال نكته‌اى را هم از قلم فروگذار نمى‌كند.

دوم اين‌كه هر چند قصد مؤلف نگاشتن مجموعه‌اى طبى بر اساس دو كتاب «الرحمة» و «شفاء الاجسام» است و بر اين عهد نيز پا بر جا باقى مانده، ولى با اين حال به متون ديگر طبى و غيرطبى نيز نظر دارد. كتاب‌هايى از جمله رساله ماردينى (تسهيل المنافع، ص6)، كتاب جامع شافعى (همان، ص9)، كتاب البركة (همان، ص10)، شرح نووى بر صحيح مسلم (همان، 31)، شمس العلوم (همان، ص31)، زاد المسافر (همان، ص61)، مسند احمد بن حنبل (همان، ص74) و المجموع نووى (همان، ص73) بخش كوچكى از اين منابع مورد استفاده‌اند. با اين سخن مى‌توان اين اثر را در عين اختصار، نگاشته‌اى جامع و سودمند دانست، خصوصاً آن‌كه مؤلف در كنار پرداختن به شيوه‌هاى مرسوم در درمان بيمارى‌ها از اشاره به روايات نبوى نيز غفلت نورزيده است.

عناوين بخش‌هاى مختلف كتاب عبارت است از:

1. علم طبيعت و دستور به درمان.
2. طبايع اغذيه و داروها و منافع آن‌ها.
3. آنچه كه براى بدن در حالت سلامتى مفيد است. در اين بخش علاوه بر ذكر مطالب طبى، رواياتى را از پيامبر اكرم(ع) و نيز سخنانى را از حكماء آورده است.
4. علاج بيمارى‌هاى مخصوص هر عضو.
5. علاج بيمارى‌هاى درگيركننده اعضاى مختلف بدن.

وضعيت كتاب

در حاشيه اين اثر، كتاب طب النبى تأليف ذهبى چاپ شده است.فهرست هر يك از مجلدات كتاب نيز در انتهاى همان جلد آمده است

منابع مقاله

مقدمه و متن كتاب