تفسير القرآن الكريم (ابوحمزه ثمالی)

تفسير القرآن الكريم
پدیدآوران	ابوحمزه ثمالی، ثابت بن دینار (نويسنده) حرز الدین، عبدالرزاق محمد حسین (گردآورنده) معرفت، محمدهادی (مقدمه نویس و مصحح)
ناشر	دار المفيد
مکان نشر	بیروت - لبنان
سال نشر	1420 ق یا 2000 م
چاپ	1
موضوع	تفاسیر شیعه - قرن 2ق.
زبان	عربی
تعداد جلد	1
کد کنگره	‏BP‎‏ ‎‏93‎‏ ‎‏/‎‏الف‎‏2‎‏ ‎‏ت‎‏7‎‏5
نورلایب	مطالعه و دانلود pdf

تفسير القرآن الكريم، به زبان عربى، تأليف ابوحمزه، ثابت بن دينار ثمالى ازدى كوفى است.

از قرائن استفاده مى‌شود كه تفسير ابوحمزه تا چهار قرن و نيم بعد از او موجود بوده و سپس مفقود گرديده است، ولى محقق محترم، جناب عبدالرزاق بن محمدحسین حرز‌الدين، باقى‌مانده آن تفسير را به همراه مطالب مختلفى كه ديگران از ابوحمزه نقل كرده‌اند، جمع‌آورى و به نام «تفسير القرآن الكريم»، موسوم نموده است.

با وجود اينكه تفسير كامل ابوحمزه بر قرآن كريم، قرن‌هاست كه از بين رفته، ولى از آن‌جا كه برخى از بزرگان (همچون ابواسحاق احمد بن محمد ثعلبى، ابوالعباس احمد بن على نجاشى و...)، اسناد خود را به تفسير ابوحمزه، ذكر كرده‌اند و برخى از مفسرين (همچون ثعلبى، طبرسى و...)، مطالبى را از تفسير مزبور نقل نموده‌اند و برخى از علماء رجال و اصحاب معاجم و مفسرين (همچون ابن نديم، شهرستانى، ابن شهر آشوب، شمس‌الدين محمد بن على داودى و...)، كتاب تفسير را به ابوحمزه نسبت داده‌اند، نمى‌توان وجود كتاب مزبور را انكار كرد.

ساختار

از مجموع 114 سوره قرآن، 78 سوره (در حدود 363 آيه از آنها)، مورد تفسير واقع شده است، البته سوره فرقان، دو بار در اين تفسير مطرح شده است: يك بار، بعد از سوره توبه با تفسير 4 آيه از آن و بار ديگر، در محل خود با تفسير يك آيه.

به نظر مى‌رسد ابوحمزه در اين تفسير، روى‌كردى روايى داشته است. وى، اغلب روايات را از اهل‌بيت(ع) و برخى ديگر را از صحابه و تابعين، مانند ابن عباس و عكرمه نقل نموده است، البته با برخوردارى از اجتهاد و استنباط خود و بهره‌گيرى از شيوه تفسير قرآن به قرآن كه از آموزه‌هاى اهل‌بيت(ع) است.

گزارش محتوا

اين اثر، مقدمه‌اى در پنج بخش، توسط محقق محترم به همراه دارد، به شرح زير:

1. زندگى ابوحمزه، اساتيد، رواة و...؛
2. ادله اثبات تفسير ابوحمزه؛
3. مقام و منزلت ابوحمزه؛
4. ابوحمزه و ائمه(ع)؛
5. شيوه تحقيق.

پاره‌اى از مشخصات و ويژگى‌هاى اين تفسير چنين است:

1. قصص انبياء و امم پيشين را از هيچ‌يك از كسانى كه به نقل اسرائيليات معروف بوده‌اند، نقل نمى‌كند، بلكه غالبا از ائمه اهل‌بيت(ع) نقل مى‌نمايد؛
2. توجه خاص به اسباب نزول آيات كه در فهم معانى و مراد آنها مؤثر مى‌باشد؛
3. اهتمام وافر به آياتى كه در فضايل ائمه اهل‌بيت(ع)، به‌ويژه حضرت على(ع) نازل شده است؛
4. نقل قراءات؛
5. بيان مطالب نحوى و اعرابى كه در درك معانى و بيان مطالب كمك مى‌كند؛
6. نقل اقوال در تفسير؛
7. استفاده از روش لغويين در تفسير برخى آيات؛
8. اصرار بر بيان نظر ائمه اهل‌بيت(ع)، به‌ويژه در مسائل و احكام فقهى؛
9. تفسير قرآن با قرآن؛
10. تفسير قرآن با سنت و اجتهاد نمودن در اين امر.

وضعيت كتاب

جهت جمع‌آورى اين تفسير، محقق محترم، اصول حديثى شيعه و اكثر مصادر حديثى زيديه را جست‌وجو نموده و پس از آن، تفسير «الكشف و البيان في تفسير القرآن» ثعلبى را از طريق چهار نسخه خطى موجود در كتاب‌خانه آیت‌الله مرعشى نجفى، براى اين منظور مورد بررسى قرار داده است.

محقق محترم، تلاش نموده كه در پاورقى، مصادر و اسناد روايت‌هاى نقل شده در تفسير را ذكر كند و گاهى براى توضيح بيشتر در پاورقى، از تفسير «الميزان» نيز استفاده نموده است(مانند آيه 50 از سوره قصص).

قبل از آغاز تفسير، در چهار موضوع نزول قرآن، جمع قرآن، علم قرآن و فضل قرآن رواياتى از ابوحمزه نقل شده است.

نسخه‌شناسى

اين نسخه، چاپ اول آن مى‌باشد كه در يك جلد و 477 صفحه، توسط دار المفيد للطباعة و النشر بيروت، در لبنان، به سال 1420ق و 2000م، ارائه شده است.

محقق اين اثر، فاضل محترم، عبدالرزاق بن محمدحسین حرز‌الدين مى‌باشد كه جمع، تأليف و تحقيق آن را با تلاش و دقت لازم به انجام رسانده است.

قرآن‌پژوه ارجمند، استاد، آیت‌الله محمد هادى معرفت نيز با دقت نظر در آن، مقدمه‌اى مرقوم فرموده‌اند.

منابع مقاله

مقدمه و متن كتاب.