تربیت از دیدگاه اسلام

تربیت از دیدگاه اسلام
پدیدآوران	بهشتی، احمد (نويسنده)
ناشر	دفتر نشر پيام
مکان نشر	قم - ایران
چاپ	1
زبان	فارسی
تعداد جلد	1
نورلایب	مطالعه و دانلود pdf

تربيت از ديدگاه اسلام، تأليف آيت‌الله دكتر احمد بهشتى، يكى از صاحب‌نظران امر تعليم و تربيت و مسائل اخلاقى است كه در اين زمينه آثار متعددى نگاشته است.

كتاب، به زبان فارسى و در موضوع بررسى ابعاد مختلف تربيت با تكيه بر آموزه‌هاى قرآنى، روايى، سيره تربيتى معصومين(ع) و صاحب‌نظران تعليم و تربيت است.

ساختار

اين كتاب، چنان‌كه نگارنده در پيشگفتار (ص 5) به آن اشاره دارد، حاصل گردآورى برخى از سخنرانى‌هاى ايشان در سمينارهاى مختلف، تدريس در دانشگاه‌ها و مراكز آموزش عالى و برنامه‌هاى آموزشى ايشان كه از تلويزيون پخش شده است، مى‌باشد.

كتاب كه در يك مقدمه و هفده درس تنظيم و ارائه شده است، مشتمل بر سخنرانى‌هاى نگارنده از سال 1355 تا سال 1360 است و آيات تربيتى قرآن كريم و ديدگاه‌هاى امامان معصوم(ع) در اين زمينه، برجسته شده و نويسنده سعى كرده است يك انسان‌شناسى قرآنى از آيات و روايات ارائه نمايد.

گزارش محتوا

نويسنده، در اين كتاب، مى‌كوشد كه ضمن بيان ابعاد مختلف وجودى انسان و تأكيد بر كرامت، فضايل و مقام والاى انسانى در دين اسلام، شناختى اجمالى از وى ارائه نموده و با توجه به ويژگى‌هاى تربيتى نهفته در نهاد انسان و تربيت‌پذيرى او، به تبيين مراحل تربيت، روش‌هاى صحيح تربيت و جنبه‌هاى فردى و اجتماعى آن با تأكيد بر آموزه‌هاى اسلامى بپردازد.

وى بر مقوله تزكيه و تهذيب نفس، اصرار زيادى داشته و آن را از اركان اصلى تربيت در اسلام عنوان نموده است.

نويسنده، در پيشگفتار كتاب، توضحيى اجمالى از مفاد مندرج در آن داده و به معرفى دروس آن پرداخته و نحوه تنظيم آن را بيان نموده است.

در مقدمه كتاب كه نسبتاً مفصل نيز مى‌باشد، كلياتى درباره كرامت و فضيلت انسان مطرح شده و آيات متعددى از قرآن در مورد انواع مواهب معنوى كه خداوند در اختيار انسان قرار داده و او را بر ساير موجودات مقدم ساخته است، مورد تجزيه و تحليل قرار گرفته و از همين رو، اهميت تربيت انسان و ضرورت بازنگرى در رفتار انسانى نيز مورد تأكيد واقع شده است.

در ادامه و در فصل اول از كتاب، نويسنده تعريفى از انسان ارائه نموده و حركت انسان به‌سوى كمال را در پرتو يك نظام تربيتى روشمند تبيين كرده است. در فصل دوم، ابعاد وجودى انسان، به‌ويژه ابعاد فردى و اجتماعى وى مورد بحث قرار گرفته و جنبه‌هاى علمى و قدرت يادگيرى در او مورد توجه نويسنده واقع شده و عنصر علم و دانش، عامل برترى او بر ساير موجودات و از اركان تعليم و تربيت، عنوان شده است.

نويسنده، معتقد است براى تربيت انسان بايد به دو جنبه فردى و اجتماعى او به‌صورت هم‌زمان توجه شود.

در فصل سوم، نويسنده به تعريف تعليم و تربيت پرداخته و مقدمات و مبانى تربيت صحيح را با توجه به جنبه‌هاى مختلف انسان و مراحل رشد او بيان كرده است.

جهانى بودن انسان و جاودانگى او مبحث فصل چهارم كتاب است كه در آن نگارنده، اين بعد از ساحت انسان را در امر تربيت او بسيار مؤثر دانسته است. در فصل پنجم، نگارنده به بحث درباره آزادى به‌عنوان يكى از شاخص‌هاى جامعه ايدئال اشاره كرده و منظور از آزادى در مباحث تربيتى و محدوده آن را مشخص نموده و يكى از مبانى مهم اخلاق و تربيت را آزادى و اختيار متربى، عنوان نموده است.

در فصل ششم، تحت عنوان «وارستگى»، نويسنده محترم به يكى ديگر از ويژگى‌هاى تربيت اسلامى اشاره كرده و وارستگى را از ثمرات شيرين تربيت نام برده و انگيزه انجام كارهاى نيك در دين اسلام را به خاطر ترس از عذاب و يا طمع به لذت‌هاى اخروى ندانسته است.

در فصل هفتم، به مهم‌ترين وظايف مربيان؛ يعنى ارشاد و هدايت متربيان اشاره نموده و معتقد است اگر مربى بخواهد تربيت او منجر به ارشاد متربى شود، خود، بايد قبل از آن به مراحلى از كمال و هدايت انسانى دست يافته باشد.

در فصل هشتم، بر مسئله تزكيه نفس، به‌عنوان اصلى‌ترين مرحله تربيت، تأكيد نموده و تربيت را در آموزه‌هاى قرآنى و روايى منطبق بر همان تزكيه دانسته و آن را موجب رستگارى انسان، عنوان نموده است.

در فصل نهم، نگارنده، بازگشت به خويشتن و شناخت هويت انسانى خويش را از ديگر شاخص‌ها و نتايج يك تربيت صحيح ذكر نموده و ازخودبيگانگى را نتيجه تربيت غلط شمرده است.

در فصل دهم، تحت عنوان «پويندگى»، نويسنده پويايى و عدم ايستايى را از ديگر ويژگى‌هاى تربيت اسلامى برشمرده و طلب علم و دانش و تلاش براى رفع انواع نواقص درونى را لازمه تربيت مطلوب دانسته و تأكيد دين اسلام در زمينه كسب دانش و پرهيز از درجازدن و تنبلى را دليلى بر اين موضوع عنوان كرده است.

در فصل يازدهم، نويسنده بر توأم بودن علم با عمل تأكيد نموده و معتقد است اگر عقل عملى شخص متربى، بر عقل نظرى وى منطبق نباشد، ثمره‌اى براى تربيت او متصور نخواهد بود. ايشان در اين زمينه آيات و روايات متعددى را مورد بحث و بررسى قرار داده است.

در فصل دوازدهم، دو عنصر و روش مهم در تربيت اسلامى، به نام‌هاى «تبشير» و «انذار» بيان شده و نگارنده، اين دو مقوله را از اصلى‌ترين كارهاى انبياى الهى، به‌ويژه پيامبر بزرگ اسلام(ص) در راه هدايت و ارشاد مردم ذكر كرده است.

در فصل سيزدهم نيز يكى ديگر از روش‌هاى تربيت در اسلام، تحت عنوان «روش تذكر و يادآورى» مورد شرح و بررسى قرار گرفته و آثار تذكر در تربيت، تبيين گرديده و آيات و روايات متعددى در اين زمينه مورد تفسير اجمالى قرار گرفته است.

در فصل چهاردهم، تحت عنوان «آزمايش و ابتلا»، نويسنده به يكى از مراحل سخت تربيت؛ يعنى امتحان شدن متربى نسبت به انواع سردى‌ها و گرمى‌هاى مسير تربيت، اشاره كرده و آثار مفيد آزمايش‌هاى الهى در ساخته شدن و شكل گرفتن نفس او را بازگو نموده است.

هدف‌دارى تربيت، موضوع فصل پانزدهم كتاب است كه در آن نويسنده به تعيين هدف در زندگى اشاره كرده و پوچ‌گرايى را حاصل تربيت غير صحيح، به‌ويژه در جوامع غربى دانسته است.

در فصول شانزدهم و هفدم، نگارنده به بحث در مورد تربيت كودكان بر اساس تشويق و تربيت دينى آنان با ايجاد رغبت و انگيزه لازم در آنان پرداخته و راهكارهاى تشويق كودكان و ايجاد انگيزه در آنها را با توجه به آموزه‌هاى اسلامى و سيره عملى معصومين(ع) و همچنين توصيه‌هاى علماى مسلمان، تبيين نموده است.

وضعيت كتاب

در پايان هر فصل يا درس، آدرس منابع مورد استفاده نويسنده، در پاورقى كتاب ذكر شده و نحوه استناد ايشان به منابع قرآنى و روايى توضيح داده شده است.

منابع مقاله

متن و مقدمه كتاب.