رحلة ابن جبير

رحلة ابن جبیر
پدیدآوران	ابن جبیر، محمد بن احمد (نويسنده)
عنوان‌های دیگر	رساله اعتبار الناسک فی ذکر الآثار الکریمه و المناسک
ناشر	دار و مکتبة الهلال
مکان نشر	بیروت - لبنان
چاپ	1
موضوع	ابن جبیر، محمد بن احمد، 540 - 614ق. - خاطرات خاور میانه - سیر و سیاحت - قرن 6ق. سفر نامه‎ها کشورهای اسلامی - سیر و سیاحت
زبان	عربی
تعداد جلد	1
کد کنگره	‏DS‎‏ ‎‏35‎‏/‎‏57‎‏ ‎‏/‎‏الف‎‏2‎‏ر‎‏3
نورلایب	مطالعه و دانلود pdf

رحلة ابن جبير، مهم‌ترين اثر سفرنامه‌نويسى اندلس است كه توسط ابن جبير(540 - 614ق)، نوشته شده است. اين اثر، شرح سفر به برخى از سرزمين‌هاى اسلامى است. سفرنامه ابن جبير، از زيبايى و روانى خاصى برخوردار است و در حقيقت سفرنامه او را مى‌توان بهترين اثر در اين زمينه در اندلس به شمار آورد.

ساختار

ابن جبير، به‌صورت ماهانه گزارش‌نويسى سفرش را تنظيم كرده است. سفر، از ماه شوال سال 578 آغاز و به‌صورت ماهانه به ماه محرم 581 ختم شده است. اين اثر، از ديدگاه ادبى در ميان سفرنامه‌ها واجد اهميت بسيار است. اسلوب كتاب، اديبانه است و غالباً سجع در آن به كار رفته است. مؤلف، مطالبى را كه گاه ملال‌آور به نظر مى‌رسد، با احساس و سرزندگى و بدون تكلف بيان داشته است. اثر او زيبا و داراى شيوه نگارشى استوار است.

گزارش محتوا

از قرن پنجم قمرى، آثارى در ادب جغرافيايى سرزمين‌هاى غربى خلافت عباسيان پديد آمد كه در زبان عربى با نام «الرحلة» و در فارسى با عنوان «سفرنامه» شهرت يافت. بنا به نوشته كراچكوفسكى اين آثار، به‌صورت يادداشت‌هاى روزانه تدوين شده و با سفرهايى به قصد حج مرتبط بوده‌اند، ولى افزون بر مراسم حج، ديگر مراحل سفر نيز ذكر شده است.

عمده‌ترين اين‌گونه آثار كه در اسپانيا نوشته شده از آن ابن جبير است. ابن جبير سه بار به شرق سفر كرد. سفر اول او در سال 578ق، از غرناطه شروع شد و اسكندريه و شام و عراق و جزيره را ديد و سفرنامه‌اى كه از او باقى مانده، شرح همين سفر است. او در طول سفر دقت خاصى در ضبط تاريخ ورود به هر شهر داشت و به مزارها و مكان‌هاى مقدس توجه ويژه‌اى نمود. هدفش از اين سفر رسيدن به حجاز و انجام مراسم حج بود. ابن جبير در زمانى به اين مسافرت رفت كه صليبيان در شام بودند و مشاهدات وى از شهرهاى شام منبع بسيار خوبى براى شناخت وضعيت شهرهاى شام در آن مقطع زمانى است.

در مسير بازگشت، از شهر صور با كشتى به‌سوى اندلس حركت كرد. كشتى او در نزدیک ى سيسيل شكسته شد و مسافران آن توسط گيوم پادشاه سيسيل نجات يافتند. ابن جبير از شهرهاى سيسيل گزارش‌هايى جالب توجه ارائه نموده و در سال 581ق، به اندلس بازگشته است.

وى، در اين كتاب ماجراى سفر خود را به‌صورتى دقيق با ذكر تواريخ هجرى قمرى، مسيحى و گاه سريانى نوشته است. اين كتاب، مطالب بسيار ارزنده‌اى درباره مكه، مدينه، عراق، مصر و سوريه به‌ويژه در نخستين دوره جنگ‌هاى صليبى و نهضت اسلامى تحت زعامت نورالدين زنگى و صلاح‌الدين ايوبى ارائه كرده است.

كتاب، شامل مطالبى درباره شگفتى‌هاى سرزمين‌ها، آثار هنرى، اوضاع سياسى، اجتماعى، اخلاقى و وصف مساجد، مناسك حج، مجالس وعظ، معابد، دژها، كنيسه‌ها، درمانگاه‌ها و بيمارستان‌هاست. محققان براى تصويرى كه ابن جبير، از زندگى مسلمانان ساكن جزيره سيسيل ارائه كرده است، اهميت فراوانى قائل شده‌اند.

وى، شيوه زندگى مادى و معنوى مسلمانان شهرهاى مسينا و تراپانى را مورد مطالعه و بررسى قرار داده و نه تنها تصوير آثار قرون وسطايى، بلكه زندگى فرمانروايان و كاخ‌هاى آنان، از جمله، «القصر الابيض» را به شرح آورده است. تصويرى كه ابن جبير از سوريه ارائه كرده، توجه تنى چند از جهان‌گردان و سفرنامه‌نويسان بزرگ را به خود معطوف داشته است.

وضعيت كتاب

نام ابن جبير مدت‌ها از طريق آثار مؤلفان ديگر شناخته بود تا اينكه نسخه‌اى از سفرنامه او كه تاريخ تحرير آن، حدود 875ق / 1470م است، در ليدن پيدا شد. متن كامل سفرنامه و ترجمه آن، توسط ويليام رايت، دانشمند عرب‌شناس انگليسى در 1852م، با عنوان «سفرهاى ابن جبير»، در ليدن به چاپ رسيد. نسخه حاضر، چاپ جديد و منقحى از اين كتاب است.

منابع مقاله

1. متن كتاب؛
2. دائرةالمعارف بزرگ اسلامى، جلد سوم، مدخل: ابن جبير، ص 204؛
3. تاريخ نوشته‌هاى جغرافيايى در جهان اسلامى، كراچكوفسكى، ترجمه: ابوالقاسم پاينده، ص 240 - 243.