جمهرة النسب

جمهرة النسب
پدیدآوران	ابن کلبی، هشام بن محمد(نويسنده) حسن، ناجي (محقق)
ناشر	عالم الکتب
چاپ	1
تعداد جلد	1
نورلایب	مطالعه و دانلود pdf

جمهرة النسب، اثر ابومنذر هشام بن محمد بن سائب کلبی (متوفی 204ق)، شیعی‎مذهب، از قدیمی‎ترین‎ کتاب‎های مفصل در دسترس پیرامون علم انساب می‎باشد که به زبان عربی نوشته شده و با تحقیق ناجی حسن عرضه شده است.

ابن خلکان در مورد کتاب و نویسنده آن، به ستایش پرداخته است: «كان من أعلم الناس بعلم الأنساب و له كتاب الجمهرة في النسب و هو من محاسن الكتب في هذا الفن و كان من الحفاظ المشهور». ابن قتیبه نیز او را اعلم مردم در علم انساب می‎داند. ابن ندیم نیز می‎نویسد که اسحاق موصلی می‎گفت: سه نفر را دیدم که هنگام دیدن سه نفر خوار و زبون می‎شوند: هیثم بن عدی هنگام دیدن هشام کلبی و علویه هنگام دیدن مخارق و ابونواس هنگام دیدن ابوالعتاهیه. یاقوت حموی که در نقل خبر غریب از ابن کلبی از طعن نسبت به او خودداری می‎کند، وی را دارای حجتی قوی دانسته و به دفاع از او می‎پردازد.

آنچه به اهمیت کتاب اشاره دارد، آن است که همگان معترفند‎ که نویسنده آن در انساب و تاریخ جزیرة العرب پیش از اسلام، اهل فن و از بزرگان بوده و دیگران خوشه‎چین اویند؛ آثار او که بالغ بر ۱۵۰ کتاب است و بیشتر درباره تاریخ است، به این امر گواهی می‎دهد.

ساختار

کتاب با مقدمه محقق آغاز و مطالب در سه جزء، تنظیم و ارائه شده است. روش نگارش در این کتاب به روش مبسوط بوده و نقش زیادی در شکل‎گیری اولیه انساب‎نگاری داشته و مطالب آن از سوی انساب‎نگاران پس از آن،‎ به‎ دفعات‎ مورد ارجاع قرار گرفته است‎؛ به‎ همین‎ دلیل در بین کتب انساب از اعتبار زیادی برخوردار می‎باشد.

گزارش محتوا

در مقدمه محقق، توضیح مختصری پیرامون کتاب داده شده است.

مؤلف، مطالب را بر اساس طبقات شش‎گانه نسب عرب شامل: شعب، قبیله، عماره، بطن، فخذ و فصیله تقسیم‎بندی کرده است. وی ابتدا شعوب عرب شامل شعب معد بن عدنان، شعب مضر بن نزار، شعب الیاس بن مضر و مدرکة بن الیاس را برشمرده و سپس به قبایل پرداخته و از قبیله کنانة بن مدرکه آغاز نموده، آنگاه به‎ترتیب عماره‎ها و بطون و فخذها و فصیله‎ها را ذکر نموده است. از عماره‎ها ابتدا عماره فهر بن مالک را که همان «قریش» دانسته، ذکر نموده و بطون مربوط به آن را برشمرده و در ادامه از فخذها ابتدا فخذ هشام بن عبدمناف و از فصیله‎ها ابتدا فصیله عبدالله بن عبدالمطلب را ذکر کرده است؛ به این ترتیب وی سعی نموده به‎نحوی به نسب پیامبر(ص) نقش محوریت داده و با قصد تکریم ایشان، آگاهانه سعی نموده تا در صدد ذکر نسب ایشان در ابتدا و در کمترین فاصله از صدر کتاب برآید؛ به این ترتیب روشی را بنا نهاده که تا دیگران نیز از آن پیروی کرده و همیشه نسب پیامبر(ص) را مقدم بدارند.

وی پس از ذکر فصیله‎هایِ فخذ هشام بن عبدمناف، سراغ فخذِ بعدی از بطون و عماره قریش رفته و آنگاه پس از اتمام عماره قریش، به سراغ عماره‎های دیگر قبایل رفته و به این ترتیب یکایک شعوب عرب را برشمرده است. همان طور که از این توضیحات برمی‎آید، مؤلف از روش مبسوط برای ذکر انساب عرب استفاده نموده و پدر را بر پسر مقدم داشته است. به نظر می‎رسد نسب‎نگاران بعدی از روش این کتاب پیروی کرده‎اند.

وضعیت کتاب

فهرست مطالب، به‎همراه فهرست‎های «اعلام و قبایل»، «شهرها و مواضع»، «ایام عرب»، «اسامی اسب‎ها»، «امثال» و «حدیث» در انتهای کتاب آمده است.

در پاورقی‎ها، علاوه بر ذکر منابع، به تعریف و توضیح برخی از اعلام، کلمات و عبارات متن پرداخته شده است.

منابع مقاله

1. مقدمه و متن کتاب.
2. صفری فروشانی، نعمت‎الله؛ عالمی، سید محمدرضا، «نقش شیعیان در نسب‎نگاری عمومی»، برگرفته از پایگاه اینترنتی دانشگاه تهران، پژوهش‎نامه تاریخ و تمدن اسلامی، مقاله 5، دوره 44، شماره 2، پاییز و زمستان 1390
3. صفری فروشانی، نعمت‎الله؛ عالمی، سید محمدرضا، «کتاب‎شناسی انساب‎نگاری اسلامی تا پایان قرن هفتم»، پایگاه مجلات تخصصی نور، مجله: سخن تاریخ، سال پنجم، ‎شماره 15، زمستان 1390 (34 صفحه، ‎از 43 تا 76).