الجمان في تشبيهات القرآن

الجمان في تشبیهات القرآن

نام کتاب	الجمان في تشبیهات القرآن
نام های دیگر کتاب	الجمان فی تشبیهات القرآن . فارسی
پدیدآورندگان	میر لوحی، علی (مترجم و محقق) حدیثی، خدیجه (مصحح) ابن‌ناقیا، عبدالله بن محمد (نويسنده) مطلوب، احمد (مصحح)
زبان	فارسی
کد کنگره	‏BP‎‏ ‎‏83‎‏/‎‏2‎‏ ‎‏/‎‏الف‎‏2‎‏ت‎‏4
موضوع	قرآن - مسایل لغوی
ناشر	آستان قدس رضوی، بنياد پژوهشهای اسلامى
مکان نشر	مشهد مقدس - ایران
سال نشر	1374 هـ.ش
کد اتوماسیون	AUTOMATIONCODE3019AUTOMATIONCODE

معرفى كتاب:

اين كتاب نخستين كتابى است كه تشبيهات قرآن كريم را مورد بررسى

قرار مى‌دهد.در اين كتاب تشبيهات آمده در 36 سوره قرآن كريم از جمله نحل،كهف،

انبياء،حج،نور،صافات،حشر،مرسلات و فيل استقصا شده است.روش و اسلوب

مؤلف در بيان تشبيه آيه چنين است كه نخست آيه‌اى را مطرح مى‌كند و برحسب مورد به شرح

و توضيح برخى كلمات و لغات آن از نظر معنى و اعراب و احيانا اشتقاق و قرائت مى‌پردازد

و سپس اشاره‌اى اجمالى به معناى آن مى‌كند.آنگاه تشبيهات شاعران نامى و مشهور عرب را در موضوع

تشبيه آن آيه نقل مى‌كند و بدون اينكه غالبا خود در اين باب نظرى اظهار دارد،خواننده را

به قضاوت مى‌طلبد.در ميان شاعران قديم و محدّث و مولّد،وى بيش از همه از ذو الرّمة،

أعشى،امرؤا القيس،ابن المعتزّ و نابغۀ ذبيانى در موضوع تشبيه آيات قرآنى سخن به ميان

آورده و شعر ايشان را به عنوان بهترين شاهد آن تشبيهات نقل كرده و شأن تشبيه آيات

قرآن را از مقايسه با آنها منزّه و مبرّا دانسته است.

اشعارى كه ابن ناقيا در موضوعات مختلف مختلف تشبيه آورده بالغ بر هزار و صد بيت از شاعران

مختلف است كه مصححان محترم«الجمان»وجوه اختلاف آنها را در ذيل از منابع مختلف نقل كرده‌اند.

معرفى مؤلف:

ابو القاسم عبد اللّه(/عبد الباقى)بن محمد بغدادى(410-485 ق)

شاعر،اديب،لغوى و قرآن‌پژوه و شاگرد ابو اسحاق شيرازى است.او شاعرى ظرافت‌پيشه

و صاحب طبعى روان و اهل طنز و فكاهه بود و آثار منظوم و منثور طنزآميز و نيز اثرى به نام مقامات از او باقى مانده است.مقام دانش وى از آثارش،مانند كتاب مقامات او،

و كتاب الجمان و تشبيهات القرآن آشكار مى‌شود.از روايت‌هايى كه در كتاب الجمان

بيان داشته روشن مى‌شود كه وى نخست نزد پدرش كه راوى شعر و ناقل اخبار بوده به

تحصيل پرداخته است.او علم و ادب را از كسانى چون تنوخى،ابن نقور،العشارى،ابن

مقتدر و مخرّمى شنيد و كسانى چون عبد الوهاب اغاطى،محمد بن ناصر،ذهلى و غيره از او

روايت كرده‌اند.

برخى آثار او عبارتند از:كتاب ملح الممالحة،شرح كتاب الفصيح ثعلب،مختصر الاغانى،

ديوان رسائل،اغانى المحدثين،الجمان فى تشبيهات القرآن،مقامات أدبيه و...

انگيزه تأليف:

هدف و انگيزه اصلى ابن ناقيا از تأليف«الجمان»اثبات تفوق و علوّ

كلام الهى تا سرحد اعجاز به‌گونه‌ايست كه هيچ مخلوقى نتواند با آن برابرى كند و هنگامى

كه آدمى در مقام مقايسه كلام حق و كلام خلق برآيد به اين نتيجه برسد كه راهى به مقايسه

بين آن دو كلام نيست و بى‌اختيار به عجز خود از آوردن مثل كلام خدا در قرآن كريم

اعتراف كند.

ويژگى:

اين كتاب مرجع مهمى در بررسى تفسير قرآن و بلاغت عربى و ادب بلندپايه مى‌باشد

و منبع جالبى است كه آدمى با خواندن آن جوّى معنوى را احساس مى‌كند كه آيات كتاب حكيم آن را

منعكس مى‌نمايد و درمى‌يابد كه در آستانه ادبى جاويد قرار گرفته كه با تمام سربلندى و عزت در طول تاريخ مبارز مى‌طلبد.و شايد اين كتاب نقطه عطف تازه‌اى براى بررسيهاى

قرآنى جديد و بحثهاى بلاغى بديع باشد.

ساختار كتاب:

سخن مترجم،مقدمه مصححان دربارۀ معناى تشبيه و اهميت بررسى آن،معناى لغوى

تشبيه و معناى اصطلاحى آن،كتابهاى تأليف شده در موضوع تشبيه،شرح‌حال«ابن ناقيا»،تأليفات

ابن ناقيا و...در آغاز اين اثر آمده است.سپس مقدمه‌اى كوتاه از مؤلف آن يعنى ابن ناقيا

آمده و پس از آن تشبيهات موجود در برخى سوره‌هاى قرآنى مورد بررسى قرار گرفته است.

در پايان در بخش ملحقات ترجمه آياتى از قرآن كريم كه در متن«الجمان»نقل شده،ترجمه احاديث،

روايات،امثال و عبارتهاى منقول در مقدمه مصححان و متن«الجمان»ترجمۀ اشعار عربى مقدمه

مصححان،ترجمه اشعار متن،ترجمۀ اشعار و عبارتهاى عربى در پاورقى‌ها،منابع و مآخذ تصحيح

«الجمان»،منابع و مآخذ ترجمه«الجمان»،فهرست قافيه‌هاى اشعار،نامهاى اشخاص و

فرقه‌ها و قبيله‌ها،مكانها و بناهاى تاريخى و فهرست نامهاى ستارگان و اصطلاحات نجومى آمده

است.

نسخه‌شناسى

اين كتاب با تصحيح دكتر احمد مطلوب و خانم دكتر خديجه حديثى به زبان عربى

از سوى وزارة الثقافة و الارشاد در سال 1968 م در 448 صفحه منتشر شده است.نسخه

موجود در برنامه ترجمۀ تحقيق‌شدۀ اين اثر است كه توسط دكتر سيد على مير لوحى و با همكارى بنياد پژوهشهاى اسلامى آستان قدس رضوى در قطع وزيرى با جلد شوميز در 581 صفحه براى اولين‌بار

در سال 1374 شمسى به چاپ رسيده است.

منابع:1-بهاء الدين خرمشاهى،دانشنامه قرآن،ج اول،ص 848

2-مقدمه مترجم و مصححان كتاب

پیوندها

مطالعه کتاب الجمان في تشبیهات القرآن در پایگاه کتابخانه دیجیتال نور