مجربات حكیم علی گیلانی

مجربات حكیم علی گیلانی
پدیدآوران	گیلانی، علی (نويسنده) اصفهانی، محمدمهدی (مقدمه نويس)
ناشر	دانشگاه علوم پزشکی ايران، موسسه مطالعات تاريخ پزشکی، طب اسلامی و مکمل
مکان نشر	تهران - ایران
سال نشر	1387 ش
چاپ	1
موضوع	پزشکی اسلامی - متون قدیمی تا قرن 14 پزشکی سنتی - متون قدیمی تا قرن 14
زبان	فارسی
تعداد جلد	1
کد کنگره	‏R‎‏ ‎‏128‎‏/‎‏3‎‏ ‎‏/‎‏گ‎‏9‎‏م‎‏3‎‏

مجربات حكيم على گيلانى تألیف حكيم على گيلانى (متوفى قبل از 1018ق) از جمله آثار طب سنتى به زبان فارسى است.

در ميان پزشکان سنتى رسم بر اين بوده كه آنچه را در طول ساليان دراز تجربه مى‌نمودند، در كتابى تحت عنوان مجربات به نگارش در مى‌آوردند. ارزش اين تأليفات بسته به جايگاه علمى مؤلف آن داشت. از جمله اين آثار كتاب حاضر است. سال و انگيزه تأليف اين كتاب معلوم نيست، چرا كه اين نگاشته بدون هيچ‌گونه خطبه و مقدمه است. البته يك نكته را بايد به صورت احتمال متذكر شويم و آن اين است كه كسانى كه به بيان شرح حال حكيم على گيلانى پرداخته‌اند، هيچ كدام اثرى را با عنوان مجربات در ميان تأليفات او گزارش نكرده‌اند. (رياض العلماء و حياض الفضلاء، ج3، ص384؛ طبقات اعلام الشيعه، ج5، ص413؛ اثر آفرينان، ج5، ص87) و اين باعث شك و ترديد ما در انتساب اين اثر بر حكيم گيلانى مى‌شود.

شايد بتوان گفت اين اثر نگاشته حكيم گيلانى نباشد، بلكه شخصى ديگر - كه البته اسم او را نمى‌دانيم - تجربيات حكيم گيلانى را بر اساس نوشته‌هاى پراكنده و تأليفات ديگر او مرتب و تدوين نموده باشد. سنجش صحت و سقم اين مطلب مى‌بايست، بر اساس مقارنه اين اثر و ديگر آثار حكيم گيلانى صورت پذيرد.

ساختار

ساختار اين اثر همانند ساير تأليفاتى است كه درباره مبحث معالجات بيمارى‌ها نگاشته شده است، يعنى مؤلف از مبحث بيمارى‌هاى سر شروع مى‌كند و با مبحث بيمارى‌هاى پوستى و تب‌ها پايان مى‌دهد. البته گاه ترتيب بعضى از مباحث رعايت نشده است؛ مثلاً در مباحث پايانى و پس از بيمارى‌هاى پوست و مو، معجونى به عنوان معجون زحير ذكر مى‌كند؛ در حالى كه مى‌بايست اين معجون در مبحث معده ذكر مى‌شد.

در اين اثر بيمارى‌هاى سر، چشم، گوش، بينى، دهان و دندان، دستگاه تنفسى، سينه، معده، دستگاه تناسلى، پوست و مو و تب‌ها مورد بررسى قرار مى‌گيرد.

مؤلف در هر مبحث ابتدا بيمارى را ذكر مى‌كند و گاه توضيحى مختصر درباره آن و علت آن بيمارى بيان مى‌كند و سپس به مقتضاى آن بيمارى، چند نوع دارو براى آن بيمارى تجويز مى‌كند.از سويى ديگر نثر مؤلف در اين اثر نثرى گويا و بدون اغلاق و قابل استفاده براى عموم است.

گزارش محتوا

نويسنده در اين اثر در عين اختصار و ايجاز بسيارى از بيمارى‌ها را مورد بررسى قرار داده است؛ از اين جهت براى بسيارى از كسانى كه حوصله مراجعه به كتب مفصل پزشکى را ندارند سودمند است.

مزيت ديگر اين اثر ذكر داروهايى است كه تهيه بسيارى از آن براى عموم امكان پذير است، همچنين ساخت و تركيب آن‌ها پيچيدگى چندانى ندارد. با اين حال اين اثر در مقايسه با آثار ديگر حكيم گيلانى -خصوصاً شرح ارزشمند او بر قانون ابن سينا- اثرى چندان علمى به نظر نمى‌رسد و همين امر ما را در انتساب اين اثر به حكيم گيلانى دچار ترديد مى‌كند.

وضعيت كتاب

اين كتاب در 69 صفحه در دهلى هندوستان چاپ سنگى شده است. كتاب فاقد فهرست و پاورقى است تنها در حاشيه كتاب عناوين مطالب ذكر شده است.

منابع مقاله

متن كتاب