تقريب المعارف في الكلام

‏تقريب المعارف في الكلام
پدیدآوران	ابوالصلاح حلبی، تقی بن نجم (نويسنده) استادی، رضا (محقق و معلق)
سال نشر	مجلد1: 1363ش , 1404ق ,
موضوع	کلام شيعه اماميه - قرن 5ق.
زبان	عربی
تعداد جلد	1
کد کنگره	‏‏BP‎‏ ‎‏209‎‏/‎‏7‎‏ ‎‏/‎‏الف‎‏2‎‏ت‎‏7

تقريب المعارف في الكلام، اثر تقی‎الدین ابوالصلاح حلبی (447- 374ق)، با تحقیق رضا استادی، رساله‎ای است پیرامون برخی از مسائل دینی از جمله توحید، نبوت و امامت.

ساختار

کتاب با مقدمه محقق آغاز و مطالب در چهار قسم، تنظیم شده است که متأسفانه، گویا قسم دوم حذف شده است.

گزارش محتوا

در مقدمه، زندگی‎نامه مفصلی از نویسنده ذکر گردیده و اطلاعات جامعی پیرامون نام، نسب، زمان ولادت و وفات، شیوخ و اس‎تید، شاگردان و راویان از وی، اولاد و احفاد و آثار وی، ارائه گردیده است.

قسم نخست، خود دارای چهار بخش زیر است: در بخش اول به بیان مسائل توحید پرداخته شده است. در هریک از این مسائل، یکی از مباحث مربوط به توحید، همچون: وجوب نظر، حدوث اجسام و پاره‎ای از صفات ثبوتیه خدا (همچون: قدرت، علم، حیات، سمع، بصر اراده و...)، ذاتی بودن صفات خداوند، عدم شباهت به محدثات، محال بودن درک او با حواس، اثبات وحدت او با ادله نقلی و... بررسی شده است.

به‎عنوان مثال، در مسئله‎ای، به این نکته اشاره شده است که خدای سبحان باید دارای صفت حیات باشد؛ چون قبلا قدرت و علم وی ثابت شده و این دو صفت، نیاز دارند که موصوفشان دارای صفت حیات باشد....

در بخش دوم، به مسائل مربوط به موضوع «عدل» پرداخته شده است. نویسنده در این بخش، ابتدا به تعریف قبیح و حسن پرداخته و سپس به اثبات این امر مبادرت نموده که خداوند، قادر بر قبیح بوده، اما آن را انجام نمی‎دهد. از دیگر مباحث این بخش عبارتند از: متکلم بودن خداوند؛ عدم تعلق قدرت به اعدام؛ قبح تکلیف مالایطاق؛ حقیقت تکلیف؛ شرایط حسن تکلیف؛ لطف؛ صفات مکلف؛ آلام؛ اعراض؛ ارزاق؛ اسعار و....

سومین بخش، به مسائل مربوط به نبوت اختصاص یافته است. نویسنده در این بخش، ابتدا به وجوب ریاست در حکمت الهی و وجوب نصب رؤسایی از جانب خداوند و وجوب اعلم بودن پیامبر نسبت به سایر مردم و افضل بودنش اشاره نموده و سپس به طرق اثبات نبوت نبی و صفات لازم برای پیامبر از جمله عصمت، پرداخته است. اعجاز و شروط آن، اثبات نبوت پیامبر اسلام(ص)، دلالت قرآن بر نبوت پیامبر(ص)، وجوه اعجاز قرآن، سایر معجزات پیامبر(ص) به‎غیر از قرآن، از دیگر مطالب مطرح‎شده در این بخش می‎باشد.

مسائل مربوط به موضوع امامت، در بخش چهارم مطرح گردیده است. نویسنده در این بخش، ابتدا به بیان لزوم عصمت و علم امام و اثبات آن پرداخته و سپس به معجزات ائمه و نص بر امامت ایشان از جمله آیات دال بر امام حضرت علی(ع) مانند آیه إِنَّمَا وَلِيُّكُمُ اللَّهُ وَ رَسُولُهُ وَ الَّذِينَ آمَنُوا الَّذِينَ يُقِيمُونَ الصَّلاَةَ وَ يُؤْتُونَ الزَّكَاةَ وَ هُمْ رَاكِعُونَ ﴿المائدة: 55﴾، يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا أَطِيعُوا اللَّهَ وَ أَطِيعُوا الرَّسُولَ وَ أُولِي الْأَمْرِ مِنْكُمْ... ﴿النساء: 59﴾، ... قَالَ إِنِّي جَاعِلُكَ لِلنَّاسِ إِمَاماً قَالَ وَ مِنْ ذُرِّيَّتِي قَالَ لاَ يَنَالُ عَهْدِي الظَّالِمِينَ‎ ﴿البقرة: 124﴾ و حدیث منزلت و غدیر اشاره نموده است.

نویسنده در ادامه، ضمن اشاره به انکار خلفای سه‎گانه توسط حضرت علی(ع)، به بیان وجه برخی از کارهای آن حضرت، از جمله بیعت، اظهار تسلیم، حضور در مجالس، اقتدای در نماز، پذیرفتن عطایا و نکاح با ایشان، پرداخته است. از دیگر مسائل مطرح‎شده در این بخش، عبارتند از: کذب حدیث منسوب به ابن عباس؛ وجه امتناع حضرت علی(ع) از بیعت عباس و ابوسفیان با ایشان؛ وجه دخول آن حضرت در شوری؛ بعضی از مطاعن خلیفه اول و دوم و سوم و ایرادات واردشده بر عدالت آن سه.

در قسم سوم کتاب، به بیان مباحث متعلق به امامت صاحب‎الزمان(عج) پرداخته شده است. نویسنده در این قسم ابتدا دلایل عقلی و سمعی امامت ایشان را ذکر نموده و سپس، به بیان حکمت غیبت و طول عمر آن حضرت پرداخته است.

آخرین قسم، به مسائل مربوط به تکالیف شرعی اختصاص یافته است. در ابتدای این قسم، به بیان این مطلب پرداخته است که تکلیف شرعی، بر دو قسم است: افعال و تروک و افعال خود بر دوازده قسم است: نماز، حقوق اموال، روزه، حج، زیارات، وفای به عهد و وعده و نذر، وفای به ایمان، ادای امانت، کفارات، وصایا و... تروک نیز بر چهار قسم می‎باشند: مآکل (خوردن مردار، خون، گوشت خوک و غذاهای حرام)، مشارب (شرب خمر و فقاع)، مدرکات (اغانی و ملاهی) و مناکح (زنا و لواط و...).

وضعیت کتاب

فهرست منابع و مصادر مورد استفاده نویسنده، به‎همراه فهرست مطالب، در انتهای کتاب آمده است.

در پاورقی‎ها علاوه بر ذکر منابع، به اختلاف نسخ اشاره شده است.

منابع مقاله

مقدمه و متن کتاب.