إحياء علوم الدين: تفاوت میان نسخه‌ها

نسخهٔ ‏۲ ژوئیهٔ ۲۰۱۶، ساعت ۱۲:۰۶

إحیاء علوم الدین


نام کتاب	إحیاء علوم الدین
نام های دیگر کتاب	الـاملاء فی اشکالات الاحیاء تعریف الاحیاء بفضائل الاحیاء
پدیدآورندگان	حسین، محمد خضر (مقدمه‌نويس) غزالی، محمد بن محمد (نويسنده) حافظ عراقی، عبد الرحیم بن حسین (محقق)
زبان	عربی
کد کنگره	‏‎‏BP‎‏ ‎‏247‎‏/‎‏35‎‏ ‎‏/‎‏غ‎‏4‎‏الف‎‏3‎‏ ‎‏1300‎‏الف
موضوع	اخلاق اسلامی - متون قدیمی تا قرن 14 تصوف - عرفان
ناشر	دار الکتاب العربي
مکان نشر	[بی جا] - [بی جا]
سال نشر
کد اتوماسیون	1333

معرفى اجمالى

«احياء علوم الدين»، كتابى جامع در معارف اسلامى و عرفانى، به عربى، اثر امام محمد غزالى طوسى نيشابورى(450 - 505)، عالم و متفكر بزرگ اسلامى است.

ساختار

اين كتاب، شامل چهار بخش(ربع) است: ربع عبادات، ربع عادات، ربع مهلكات، ربع منجيات.

گزارش محتوا

با اينكه گذشت نه قرن، ما را از هم جدا مى‌كند و نيز با وجود تلاش‌هاى جديد و معاصرى كه براى معرفى اسلام صورت مى‌گيرد، با اين حال، «احياء العلوم» تنها كتابى است كه تقريبا همه علوم مسلمانان را به‌صورت متداخل؛ نه به‌صورت مجزا و منفصل در بر دارد و يك اسلام تام الاصول غير ناقص را به تصوير مى‌كشد و به هيچ گروه يا فرقه‌اى گرايش ندارد و در هيچ‌يك از حوزه‌هاى علوم اسلامى نيز اسير و محبوس نيست؛ با آنكه غزالى، در عقايد، اشعرى و در فروع، شافعى و در بينش، صوفى بود.

ربع عبادات، در باره آداب و دقايق سنن و اسرار معانى عبادات است كه عالم عامل را از دانستن آن گريزى نيست. اين ربع، خود، از ده كتاب تشكيل شده است كه نخستين آنها، «كتاب العلم» است. به قول مؤلف، سبب آغاز كردن كتاب با اين مبحث، آن است كه علم، مهم‌ترين هدف براى امور كشفى است كه با آموختن آن بنا به فرموده رسول اكرم(ص)، خداوند متعال بندگى(عبادت) مى‌شود. ديگر كتاب‌هاى ربع نخست به اين شرحند: قواعد العقايد، اسرار طهارت، اسرار نماز، اسرار زكات، اسرار روزه، اسرار حج، آداب تلاوت قرآن، اذكار و دعاها، ترتيب اوراد در اوقات.

ربع عادات، شامل ده كتاب به شرح زير است: آداب خوردن، آداب ازدواج، احكام كسب، حلال و حرام، آداب صحبت و معاشرت با اصناف خلق، گوشه‌گيرى، آداب سفر، سماع و وجد، امر به معروف و نهى از منكر، آداب معيشت و اخلاق نبوت.

ربع مهلكات، در باره صفات ناپسندى است كه براى زدودن و پاك كردن نفس و دل از آنها، آيات قرآنى نازل شده است. غزالى حد و حقيقت هر يك از اين خلقيات و اسباب پديد آمدن آنها را شرح داده و آفات آنها و نشانه‌هايى را كه بدان شناخته مى‌شوند و روش‌هاى درمانى آنها را يادآور شده است. اين ربع، شامل ده كتاب به شرح زير است: شرح شگفتى‌هاى دل، رياضت نفس، آفات دو شهوت شكم و فرج، آفات زبان، آفات غضب، حقد و حسد، ذم دنيا، نكوهش مال و بخل، ذم جاه و ريا، نكوهش كبر و عجب و غرور.

ربع منجيات، در باره صفات پسنديده‌اى است كه موجب تقرب به خداوند مى‌شود. غزالى، علاوه بر بيان حد و حقيقت هر صفت، اسباب و نشانه‌ها و فضيلت آن را نيز يادآور شده است.

غزالى، در نگارش اين اثر، از دو كتاب«الرسالة القشيرية» و«قوت القلوب» تأثير پذيرفته است. «احياء علوم الدين» از گران‌قدرترين كتاب‌هاى اسلامى در شناخت حلال و حرام است كه ظاهر و باطن احكام را به هم آميخته و مشتمل است بر شريعت و طريقت و حقيقت. در طرح مطالب هر كتاب، غزالى، ابتدا، به آيات و احاديث و اخبار و آثار استشهاد مى‌كند، سپس با پروردن معانى آنها به بيان و زبانى ساده و روشن، به شرح و بسط و ارائه آراى خود مى‌پردازد.

برخى، اين كتاب را نقد كرده‌اند و مناقشه‌هاى بسيارى در باره آن صورت گرفته است؛ از جمله كسانى كه سخت بر غزالى و كتابش خرده گرفته‌اند، مى‌توان ابن جوزى و ابن صلاح و مارزى را نام برد. گذشته از نقد برخى مباحث عقلى و كلامى كتاب در باب اعتقادات، بيشترين اشكالى كه بر اين كتاب وارد شده، وجود احاديث ضعيف در آن است. در حقيقت، غزالى، چندان درايتى در علم حديث نداشته و از شيخى حديث نشينده است. ديگر اينكه غزالى، به دليل گرايش شديد به تصوف و حسن ظن فراوان به مشايخ صوفيه، گاه گفتار آنان را، بدون تحقيق و بررسى و اغلب، با عين عبارات نقل كرده است.

وضعيت كتاب

«احياء علوم الدين» چندين بار تلخيص و به بعضى زبان‌ها، از جمله فارسى ترجمه و بارها به چاپ رسيده است. بهترين چاپ آن، تصحيح زين الدين عراقى است، همراه با تخريج آيات قرآنى به ضميمه«تعريف الاحياء بفضائل الحياء»، اثر علامه عبد القادر بن شيخ بن عبد الله العيدروس؛ هم‌چنين«الاملاء عن اشكالات الاحياء»، اثر شخص امام غزالى كه ردى است بر اعتراضات بعضى از معاصران و«عوارف المعارف» سهروردى كه در 1406 به جاپ رسيده است، از ديگر نسخه‌هاى تصحيحى اين كتاب به شمار مى‌روند.