بلغة الظرفاء في تاريخ الخلفاء

بلغة الظرفاء في تاريخ الخلفاء
پدیدآوران	هلال، عماد احمد (محقق) روحی، علی بن ابیعبدالله (نويسنده)
ناشر	جمهوریة مصر العربية، وزارة الاوقاف، المجلس الاعلی للشئون الاسلامية، مرکز السيرة و السنة
مکان نشر	قاهره - مصر
سال نشر	1425 ق
چاپ	1
موضوع	اسلام - تاریخ - 132 - 656ق. خلفا - تاریخ خلفا - سرگذشت‌نامه
زبان	عربی
تعداد جلد	1
کد کنگره	‏‎‏DS‎‏ ‎‏38‎‏/‎‏2‎‏ ‎‏/‎‏ر‎‏9‎‏ب‎‏8*

بلغة الظرفاء في تاريخ الخلفاء، به زبان عربى، نوشته ابى الحسن روحى، نويسنده مصرى قرن ششم هجرى است. موضوع اين اثر، تاريخ خلفا است كه به‌عنوان منبعى اصلى مورد استناد بسيارى از تاريخ‌نگاران قرار گرفته است.

ساختار

در ابتداى اثر، مقدمه تحقيقى خوبى به قلم عماد احمد هلال، در خصوص مؤلف و اهميت كتاب ذكر شده است. متن اثر، در هفت فصل تنظيم شده كه هر فصل نيز از عناوين متعددى متشكل است.

گزارش محتوا

در خصوص تاريخ خلفا، كتاب‌هاى زيادى از قدما و متأخرين به رشته تحرير درآمده است. اين، ازآن‌روست كه مورخين و نويسندگان از همان ابتدا به اين حوزه تاريخ اهتمام ويژه‌اى داشته‌اند. برخى از كتب نوشته شده در اين زمينه عبارتند از: كتاب «تتمة المنتهى في تاريخ الخلفاء» نوشته شيخ عباس قمى، «امامت و سياست» ابن قتيبه دينورى، «تاريخ الخلفاء الراشدين» نوشته محمد سهيل تقوش و... عموماً در اين كتاب‌ها به تاريخ اسلام از زمان روى كار آمدن ابوبكر تا پايان خلافت عباسى پرداخته شده است. برخى، به‌طور مختصر و گروهى ديگر، مفصل و تحليلى به موضوع پرداخته‌اند. از جمله اين افراد، ابوالحسن روحى از علماى قرن ششم هجرى است كه البته از زندگى او اطلاع چندانى در دسترس نيست.

نويسنده، كتاب را با سيره رسول خدا(ص) و برخى ويژگى‌هاى شخصيتى ايشان آغاز كرده و بعد از آن، متعرض ديگر خلفا شده است. وى شيوه جديدى را در بيان تاريخ خلفا پيروى كرده است. وى همچون طبرى و ابن اثير بر اساس حوليات، مباحث را مطرح نكرده، بلكه اساس كار ايشان تاريخ خلفا است و بر تاريخ خلفا، نه تاريخ مسلمين، متمركز شده است. در مواردى به ذكر نام خليفه، سال ولادتش، وفاتش و فرزندانش اكتفا كرده و در برخى موارد، به نام قضات، امرا، وزرا و برخى حوادث مهم نيز اشاره كرده است. در اهميت كتاب بايد گفت مورخين زيادى از وى نقل كرده‌اند، از جمله: ابن خلكان، ابن سعيد اندلسى، مقريزى و ابن حجر عسقلانى.

اين اثر، اولين كتاب كامل در تاريخ دولت فاطمى از قيام تا سقوطش مى‌باشد. بر مبناى اين كتاب، بسيارى از مورخين، كتب خود را تأليف كرده‌اند. ابتدا بر كتاب روحى اعتماد كرده و سپس معلوماتى را كه روحى ذكر نكرده، از كتب ديگر استخراج كرده‌اند.

گفته شده روحى بيشتر روايات خود را از قضاعى گرفته است و اين كتاب، خلاصه‌اى از «كتاب الانبياء» نوشته قضاعى است.

مهم‌ترين عناوين كتاب به اين شرح است:

محمد(ص)، اخبار خلفاى راشدين، اخبار دولت اموى، جامع اخبار بنى اميه، جامع اخبار اندلس بعد از خروجش از سلطه دولت اموى، دولت عباسى، اخبار دولت مصر و اخبار دولت ايوبى.

نكته قابل توجه اينكه در فصل اخبار خلفاى راشدين، نام حسن بن على(ع) و شرح حال مختصرى از آن حضرت نيز ذكر شده است.

وضعيت كتاب

كار تحقيق و جمع‌آورى نسخه‌ها را عماد احمد هلال، محمدحسنى عبدالرحمن و سعاد محمود عبدالستار انجام داده‌اند و در پاورقى، منابع مطالب و نيز توضيح مختصرى پيرامون اعلام و مكان‌ها ذكر كرده‌اند. كتاب، با فهرست اعلام، اماكن، قبايل و موضوعات پايان مى‌يابد.

منابع مقاله

مقدمه و متن كتاب.