|
|
| خط ۳۸: |
خط ۳۸: |
| |} | | |} |
| </div> | | </div> |
| منطق المشرقيين و القصيدة المزدوجة في المنطق
| | |
|
| |
|
| '''منطق المشرقيين و القصيدة المزدوجة في المنطق''' دو اثر منطقی ابوعلی حسین بن عبدالله سینا(259-416ق) به زبان عربی است که توسط انتشارات کتابخانه آیتاللهالعظمی مرعشی نجفی منتشر شده است. | | '''منطق المشرقيين و القصيدة المزدوجة في المنطق''' دو اثر منطقی ابوعلی حسین بن عبدالله سینا(259-416ق) به زبان عربی است که توسط انتشارات کتابخانه آیتاللهالعظمی مرعشی نجفی منتشر شده است. |
| در ابتدای این اثر، مقدمه نشر آمده و به دنبال آن زندگینامه نویسنده آن به نقل از ابن ابی اصیبعة(حدود ۵۹۵- ۶۶۸ ق)، ابن خلکان(608-681ق)، جمالالدین قفطی(568-642ق) و دانشنامه بریتانیکا ارائه شده است. | | در ابتدای این اثر، مقدمه نشر آمده و به دنبال آن زندگینامه نویسنده آن به نقل از ابن ابی اصیبعة(حدود ۵۹۵- ۶۶۸ ق)، ابن خلکان(608-681ق)، جمالالدین قفطی(568-642ق) و دانشنامه بریتانیکا ارائه شده است. |
| همچنان که از نام کتاب پیداست این جلد، از دو اثر ابنسینا تشکیل شده است که برخلاف نام کتاب، ابتدا «القصيدة المزدوجة في المنطق»، سپس متن «منطق المشرقیین» آمده است. بنابراین ما نیز طبق این نظم، این دو اثر را معرفی میکنیم: | | همچنان که از نام کتاب پیداست این جلد، از دو اثر ابنسینا تشکیل شده است که برخلاف نام کتاب، ابتدا «القصيدة المزدوجة في المنطق»، سپس متن «منطق المشرقیین» آمده است. |
| | |
| =القصيدة المزدوجة في المنطق=
| |
| '''القصيدة المزدوجة في المنطق'''، تألیف ابوعلی حسین ن عبدالله سینا(259-416ق) است که ایشان آراء منطقی خویش را بهصورت منظوم به زبان عربی درآورده است. این اثر به همراه دیگر اثر ابنسینا در منطق به نام «منطق المشرقیین» در یک جلد توسط انتشارات کتابخانه آیتاللهالعظمی مرعشی نجفی منتشر شده است.
| |
| | |
| ==نامهای دیگر این اثر==
| |
| این اثر دارای نامهای دیگری نیز است که الرجز المنطقی، القصیدة المصرعة، میزان النظر و ارجوزة فی المنطق از آن جمله است<ref>برخورداری، ص132</ref>.
| |
| ==اهمیت این اثر==
| |
| درباره اهمیت و جایگاه این اثر چنین گفتهاند: از مشهورترین شـعرها در منطق میتوان دو قصیده را نام برد؛ یکی القصیدة المزدوجة فی المنطق از ابنسینا و دیگری السلم المرونق فی المنطق از اخـضری<ref>نادرپور، هوشیار، ص53</ref>.
| |
| | |
| ==انگیزه تألیف==
| |
| ابوعلی سینا این اثر را به ابوالحسن سهل بن محمد سهلی تقدیم نموده است.
| |
| | |
| ==ساختار==
| |
| القصیدة المزدوجة دارای 296 بیت است که در شانزده بخش تدوین شده است. نویسنده بعد از مقدمه، مباحث الفاظ را مطرح کرده است و چنین به نظر میرسد که بقیه بخشهای این اثر مقسم بحث الفاظ واقع شده باشد.
| |
|
| |
|
| ==گزارش محتوا==
| | [[القصيدة المزدوجة في المنطق]] |
| این اثر بهصورت یک قصیده 296 بیتی است که ابنسینا مفاهیم مختلف علم منطق را بهصورت شعر سروده است.
| |
| نویسنده در مقدمه بعد از خطبه ابتدایی آن به این مطلب اشاره میکند که فطرت انسان بهتنهایی برای رسیدن بهحق کافی نیست؛ بلکه او باید مجهز به یک ابزار فکری بشود و با بهکارگیری آن، فکر را از ضلالت و گمراهی خارج کند... که به آن علم منطق میگویند. علم منطق پایه و اساس بسیاری از علوم است که میراث ذوالقرنین به شمار میرود... برای به دست آوردن این فن، باید اصول و قوانین آن فرا گرفت. نویسنده در ادامه از انگیزه تألیف خود سخن به میان میآورد<ref>ر.ک: مقدمه مصنف، ص3-4</ref>.
| |
| اولین بحث کتاب با مباحث الفاظ<ref>ر.ک: متن کتاب، ص4-6</ref> آغاز میشود. نویسنده بعدازاین بحث، مباحث مقولات عشر<ref>ر.ک: همان، ص6-7</ref> و اقسام قضایا<ref>ر.ک: همان، ص7-9</ref> آورده است، سپس از اقسام استدلال<ref>ر.ک: همان، ص19-12</ref> رونمایی کرده که قیاس، استقراء و تمثیل از آن جملهاند، در ادامه به صناعات خمس<ref>ر.ک: همان، ص14-16</ref> یعنی برهان، جدل، خطابه، شعر و مغالطه پرداخته و در آخر درباره حد و رسم<ref>ر.ک: همان، ص17</ref> مطالبی بیان نموده است.
| |
|
| |
|
| ==وضعیت کتاب==
| | بوعلی سینا در این کتاب آراء منطقی خویش را بهصورت منظوم به زبان عربی درآورده است. این اثر به همراه دیگر اثر ابنسینا در منطق به نام «منطق المشرقیین» در یک جلد توسط انتشارات کتابخانه آیتاللهالعظمی مرعشی نجفی منتشر شده است. |
| کتاب دارای دو پاورقی است که پاورقی اول آن درباره ذوالقرنین<ref>ر.ک: همان، ص3</ref> و پاورقی دوم آن چگونگی تلفظ یک لفظ<ref>ر.ک: همان، ص14</ref> آمده است.
| |
|
| |
|
| | قابل تذکر است که درباره این کتاب توضیحات کاملی آمده است که در صورت نیاز به آن مراجعه شود. |
|
| |
|
| =منطق المشرقيين=
| | [[منطق المشرقیین]] |
|
| |
|
| '''منطق المشرقيين'''، تألیف ابوعلی حسین بن عبدالله سینا(259-416ق)، بخشی از کتاب الحکمة المشرقیة اوست. این اثر در موضوع منطق و به زبان عربی است که به همراه دیگر اثر ابن سینا در منطق به نام «القصيدة المزدوجة في المنطق» در یک جلد توسط انتشارات کتابخانه آیتاللهالعظمی مرعشی نجفی منتشر شده است. | | '''منطق المشرقيين'''، تألیف ابوعلی حسین بن عبدالله سینا(259-416ق)، بخشی از کتاب الحکمة المشرقیة اوست. این اثر در موضوع منطق و به زبان عربی است که به همراه دیگر اثر ابن سینا در منطق به نام «القصيدة المزدوجة في المنطق» در یک جلد توسط انتشارات کتابخانه آیتاللهالعظمی مرعشی نجفی منتشر شده است. |
| | | برای این کتاب نیز توضیحات کاملی آمده است که می‌توانید به آن مراجعه فرمایید. |
| ==انگیزه تألیف==
| |
| بوعلی در مقدمه کتاب منطق المشرقیین که بنابر نظر بسیاری از پژوهشگران، همان مقدمه کتاب فلسفه المشرقیة است با صراحت بیشتری در باب هدف خود از نگارش این کتاب سخن میگوید. او مینویسند: باآنکه به فضل سلف فاضل خود (ارسطو) معترفیم... حق آن بود که آیندگان هر رخنهای را که در کار وی مییافتند، ترمیم کنند و اصولی را که وی پدید آورده بود، کامل سازند... امام هر کس که پس از ارسطو آمد، نتوانست خود را از قید این میراث برهاند. عمر این افراد یا در فهم آنچه ارسطو دریافته بود، صرف شد یا در تعصب بر خطاهای وی هدر گشت. وقت آنان به سخنان گذشتگان مشغول شد و فرصتی برای مراجعه به عقل خویش برای تصحیح و تنقیح و تکمیل کار پیشینیان نداشتند؛ اما شما ای یاران من، از احوال من نیک آگاهید... ترجیح دادم کتابی تألیف کنم که جامع اصول علمی درست باشد که آن را پس از تحقیق و تفکر بسیار و حدس دقیق استنباط کردهام<ref>ر.ک: مقدمه، ص2-4؛ نبوی، لطفالله، ص8</ref>.
| |
| | |
| ==مخاطب این اثر==
| |
| نویسنده در مقدمه مخاطب این اثر را کسانی همچون خود میداند و دراینباره چنین میگوید: ما این کتاب را تألیف نکردیم، مگر آنکه حقیقت را تنها بر نفس خود آشکار کنیم؛ یعنی بر کسانی که قائممقام ما هستند؛ اما برای عامه مردم، در کتاب شفا مطالب بسیاری نوشتهایم <ref>ر.ک: همان، ص4؛ همان، ص12</ref>.
| |
| | |
| ==ساختار==
| |
| این اثر ناتمام منطقی، با مقدمه آغاز شده و به دنبال آن بحث اقسام علوم مطرح شده است. این اثر با مباحث تناقض (نقیض موجبه مطلقه جزئیه) در باب قضایا (اقسام قضایا)، بهصورت ناقص پایان یافته است.
| |
| | |
| ==گزارش محتوا==
| |
| بوعلی، در مقدمه، به انگیزه خود اشاره نموده که در ابتدای این مقاله به آن اشاره شده است.
| |
| | |
| نویسنده بعد از ذکر اقسام علوم مباحث تصور و تصدیق را به معرض نمایش گذاشته است. او در بحث تصور، مباحثی از قبیل اقسام دلالت محمول بر موضوع، عام و خاص، اصناف تعریف، جنس و فصل؛ و... را مطرح نموده است. در بحث تصدیق نیز اصناف قضایا، اجزاء قضایا، اقسام قضیه حملیه، تناقض و اقسام آن و مباحث مرتبط با آن مطرح نموده است. متأسفانه این اثر بهصورت ناقص به دست ما رسیده است و با پایان یافتن بحث نقیض موجبه مطلقه جزئیه به پایان میرسد<ref>ر.ک: متن کتاب، ص82</ref>.
| |
| | |
| ===نوآوری ابنسینا در این اثر===
| |
| ارغنون معلم اول شامل شش بخش بود که بـا اضـافه دو رساله خطابه و شعر و بـا افـزودن باب ایساغوجی فرفوریوس صـوری، منطقیات ارسطو بر نه بخش بالغ شد و بهصورت نه بخشی نزد متفکران مسلمان متداول گشت. منطقیانی چون فارابی، ابن رشد، ابوالعباس لوکری و خواجه طوسی در هـمین نـظام نه بخشی تحقیق میکردهاند. ولی ابنسینا در اشارات و منطق مشرقیین خود، با الهام از تقسیمبندی علم به تصور و تصدیق که توسط فارابی در عیون المسایل مطرح شده بود و با توجه به ایـنکه روش اکـتساب تصور و تـصدیق متمایز است، منطق را به دو بخش اصلی ناظـر به تصورات و تصدیقات تقسیم کرد و تبویب و فصلبندی منطـق ارسـطویی را از نه باب به دو باب رسانید<ref>فایدیی، اکبر، ص70</ref>.
| |
| | |
| مقولات دهگانه بنیاد متافیزیکی منطق نـه بـخشی ارسـطویی است. فارابی هم با اینکه علم را به تصور و تصدیق تقسیم میکند، منطقیاتش بهصورت نه بخشی و حـاوی مـقولات است؛ اما در منطق دو بخشی ابنسینا مبحث مقولات وجود ندارد و این یـکی از ابـتکارات پر ارج اسـت. او در بخش منطق کتاب حکمت مشرقیه آشکارا روش دو بخشی را در منطق پیش گرفته است. چنانکه در ابـتدای کتاب منطق مشرقیین مینویسد: "ما میخواهیم بیان کنیم که چگونه از اشیای موجود در اوهـام و اذهان خود به اشـیای نـامعلوم سیر کرده و بهواسطه معلومات پیشین خود معلومات دیگری را کسب میکنیم. اشیای حاصل در ذهن از طریق تصور نمودار میشوند و تصور آنها از دو حال خارج نیست یا تصور آنها مجرد از حکم و تصدیق است و یا ایـنکه تصور آنها همراه با حکم و تصدیق است". بعدها منطقدانان زیادی نظیر غزالی، بغدادی، فخر رازی، خونجی، ارموی، تفتازانی، کاتبی قزوینی، میر سید شریف جرجانی، قطبالدین رازی و محقق دوانی از ایـن مـنطق نگاری دو بخشی ابنسینا تبعیت کردهاند<ref>همان</ref>.
| |
| | |
| ===منظور از مشرقی در این اثر چیست؟===
| |
| میدانیم منطق مشرقی و فلسفه مشرقی اساساً در مقابل و در مقابله با منطق مغربی و فلسفه مغربی قابل طرح است. حال سؤال این است که منطق و فلسفه مغربی، دارای چه مشخصاتی است و پیروان آن، چه کسانی بودهاند؟
| |
| | |
| بهرغم پارهای از دیدگاههای مخالف، همانند نظر دکتر صفا باید گفت بدون تردید حکمای مغربی موردنظر ابنسینا مفسران و شارحان ارسطویی حوزه (مکتب) بغداد بودهاند که از آن جمله میتوان به عبدالله بن طیب، ابن بطلان، ابوالفرج بغدادی و پیش از اینان متی بن یونس اشاره کرد... بوعلی قصد دارد بهنقد علمی جریانی بپردازد که به مکتب بغداد شهرت یافته است. مکتبی که عمده فعالیتش را بر روی شرح و تفسیر کارهای پیشینیان استوار ساخته و با تعصب بر سنت، از ابداع ایدههای جدید رویگردان و گریزان است. نقد این سنت مغربی در حوزه منطق نیز جاری که به منطق مشرقی شهرت یافته است. نیکولاس رشر، منطق دان و مورخ منطق شهیر معاصر، دراینباره مینویسد: ابنسینا در معارضه با رویکرد غربی مدرسه بغداد، کار خویش را در منطق به منطق مشرقی ملقب ساخت. این منطق شرقی که توسط ابنسینا حمایت میشد با منطق فارابی تفاوتهایی داشت و این تمایز نه در جوهر مطلب، بلکه در میزان تمایل و تأکیدی بود که نسبت به پیشینه ارسطویی ابراز میشد. انتقاد تند ابنسینا از فلاسفه مدرسه بغداد (در اصل مسیحیان)، سرانجام به تفکیک بین مشرقیین به رهبری ابنسینا و مغربیین یعنی کسانی که متمسک به آراء مدرسه بغداد بودند انجامید؛ اما باید متذکر شد که ابنسینا، فارابی را یک استثنا میدانست<ref>ر.ک: نبوی، لطفالله، ص8-9</ref>.
| |
| | |
| رویکرد شرقی ابنسینا دارای مشخصات زیر است:
| |
| # استقلال رأی و پرهیز از تقلید علمی؛
| |
| # صراحت و پرهیز از مسامحه و اغماض؛
| |
| # عدم تعصب بر خطاهای ارسطو و ارسطوییان؛
| |
| # تنقیح و تصحیح و تکمیل و توسیع آراء ارسطو؛
| |
| # ابداع و تأسیس اصول جدید.
| |
| | |
| پذیرش رویکرد شرقی با مشخصههای مزبور توسط ابنسینا، بهصورت طبیعی ابداعات منطقی فراوانی را چه در تکمیل و توسیع منطق ارسطویی و چه در افقهای جدیدتر منطق موجب شد. بر این اساس دو نظریه قیاس اقترانی شرطی و نظریه موجهات زمانی، دو ابداع مهم در علم منطق از ابداعات ابنسینا به شمار میرود که عناصر مفهومی و تصورات بنیانی این دو نظریه، گرچه ریشه در مباحث منطقی ارسطو و رواقیون دارد؛ امام تأسیس نظامهای منطقی مستقلی بر اساس آنها، به تلاش علمی ابنسینا بر میگردد<ref>همان، ص9</ref>.
| |
| | |
| ==پانویس==
| |
| <references />
| |
| | |
| ==منبع مقاله القصيدة المزدوجة في المنطق==
| |
| # مقدمه و متن کتاب؛
| |
| # نادرپور، هوشیار، نقد و بررسی کتاب تطور المنطق العربی، کتاب ماه فلسفه، آبان 1388، شماره 26؛ درج در پایگاه مجلات تخصصی نور (نورمگز)، به آدرس:
| |
| #:http://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/780931
| |
| # برخورداری، زینب، آثار منطقی ابنسینا، کتاب ماه فلسفه، مرداد 1389، شماره 35؛ درج در پایگاه مجلات تخصصی نور (نورمگز) به آدرس:
| |
| http://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/608604
| |
| | |
| | |
| ==منبع مقاله منطق المشرقيين==
| |
| # مقدمه و متن کتاب؛
| |
| # نبوی، لطفالله، ابنسینا و منطق مشرقی، حکمت سینوی (مشکوه النور) دانشگاه امام صادق(ع) واحد خواهران، شماره 50، پاییز و زمستان 1392؛ درج در پایگاه حکمت سینوی(مشکوه النور) به آدرس:
| |
| #:http://avecinnianphilosophy.isuw.ac.ir/article_5596_8ff8290e7a8a01ab5f07a162e3ea0727.pdf
| |
| # فایدیی، اکبر، نوآوریهای منطقی ابنسینا و تأثیر آن در منطق ارسطویی، اندیشه دینی، زمستان 1388، شماره 13؛ درج در پایگاه مجلات تخصصی نور به آدرس:
| |
| http://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/61362
| |
|
| |
|
| == پیوندها == | | == پیوندها == |
| خط ۱۲۷: |
خط ۶۰: |
| [[رده:منطق]] | | [[رده:منطق]] |
| [[رده:آثار عمومی منطقی]] | | [[رده:آثار عمومی منطقی]] |
| [[رده:قربانی-باقی زاده]] | | [[رده:25 اردیبهشت الی 24 خرداد]] |
| [[رده:سال97-1اردیبهشت الی31]] | | [[رده:سال97-1اردیبهشت الی31]] |
