شرح العلامة الخيالي علی النونية

شرح العلامة الخيالي علی النونية
پدیدآوران	خيالي، احمد بن موسي (شارح) خضر بک، خضر بن جلال الدين (نويسنده) مليباري هندي، عبد النصير ناتور (محقق)
عنوان‌های دیگر	جواهر العقائد. شرح القصيده النونيه. شرح دراسة و تحقيق
ناشر	مکتبة وهبة
مکان نشر	مصر - قاهره
چاپ	1
شابک	‎977-225-227-9
موضوع	خضر بيک، خضر بن جلال الدين، 810 - 836ق. جواهر العقايد - نقد و تفسير شعر - قرن 9ق. کلام ماتريدي - قرن 9ق.
زبان	عربي
تعداد جلد	1
کد کنگره	‏BP‎‏ ‎‏205‎‏/‎‏5‎‏ ‎‏/‎‏خ‎‏6‎‏ ‎‏ج‎‏9023
نورلایب	مطالعه و دانلود pdf

شرح العلامة الخيالي علی النونية، شرح کتاب نونیه خضر بن جلال‎الدین خضربک به قلم احمد بن موسی خیالی است که به تحقیق عبدالنصیر ناتور ملیباری هندی رسیده است. اصل اثر، منظوم و شرحش در قالب نثر است و هر دو به زبان عربی نوشته شده‎اند. شارح، عبارات خودش را با «أقول» شروع می‎کند. محقق، مقدمه‎ای بر کتاب افزوده و در آن به ارائه بیوگرافی شارح و اصل و شرح کتاب پرداخته است.

عبدالنصیر ناتور، خلاصه‎ای از محتوا و کارهایش را به‎منظور تکمیل فایده مطالعه، چنین ارائه می‎دهد: محتوای کتاب در دو قسم کلی دراسة و تحقيق ارائه شده است. بخش دراسة در دو باب کلی بیان شده: باب اول به سخن از نویسنده اصل کتاب قصیده نونیه (جواهر العقائد) خضر بن جلال‎الدین مشهور به خضربک و شارح کتاب احمد بن موسی مشهور به خیالی می‎پردازد. این باب سه فصل دارد: در فصل اولش دوران خضربک و خیالی به‎لحاظ سیاسی و اجتماعی و علمی بررسی می‎شود. فصل دوم، حاوی معرفی خضربک و زندگی او ضمن بیان اسم، لقب، نسب، شهرت، زادگاه و زادروز، اساتید، شاگردان، آثار، قصیده نونیه یا جواهر العقائد و وفاتش، است و فصل سوم نیز همین مباحث را (به‎جز معرفی اثر؛ چون در باب دوم، آن را بیان خواهد کرد) درباره احمد بن موسی خیالی داراست.

دومین باب، به چهار فص‎ تقسیم می‎شود: در فصل اول، از شرح خیالی بر قصیده نونیه ضمن چهار مبحث (نسبت این اثر به وی، موضوع و روش او در این اثر، حواشی شرح خیالی و نسخ خطی این اثر) صحبت می‎شود.

فصل دوم، روش تحقیق را در قالب اساس اختیار نسخ خطی، بیان نسخه‎های مورد اعتماد نویسنده، بنیادهای اختیار متن، اختلافاتی که مورد ذکر نیستند و روش کلی تحقیق این اثر، بیان می‎دارد.

فصل سوم، بیان گزارشی اجمالی از شرح خیالی بر نونیه است و فصل چهارم، شخصیت احمد خیالی را در خلال این شرح معرفی می‎کند. قسم دوم در تحقیق مباحث کتاب است و محتوای مطالب را بیان کرده است.

[آنچه گزارش شد بنا بر گفته محقق در مقدمه است، ولی وی در متن تحقیق خود، باب دوم را در سه فصل ارائه نموده است؛ در فهرست مطالب نیز سه فصل برای باب دوم ذکر شده است].

خیالی، متکلمی ماتریدی است. محقق، در بخشی از مقدمه‎اش به این مسائل پاسخ داده که آیا خیالی یک ماتریدی صرف است یا در برخی مسائل از ماتریدیان فاصله می‎گیرد و به دیگران مثلا اشاعره نزدیک می‎شود. علاوه بر این آیا او صرفا ملتزم به مذهب اهل سنت است یا گاهی از آن خارج می‎شود؟ میزان فاصله او با مذاهب فلسفی چیست؟ با توجه به گرایشات صوفیانه‎اش دیدگاهش درباره تصوف چیست؟ و... او در این خصوص از شرح عقاید نسفی نیز کمک گرفته است. به‎هرحال، خیالی جدای از ماتریدی یا اشعری بودنش، یکی از اهل تسنن است و این امر را در شرح بیت:

هذي عقائد عبد مذنب جان يرضی بها کل موصوف بإيمان،

به‎وضوح بیان می‎دارد. البته او عقایدی را که در این کتاب مطرح می‎کند، عقاید اهل سنت و جماعت صحابه و تابعین می‎شمارد. منظور او از اهل سنت و جماعت، اشاعره و ماتریدیه هستند (همان طور که در حواشی نسفیه به این مطلب تصریح می‎کند).

منابع مقاله

مقدمه محقق.