الكافي (ط. دارالحديث): تفاوت میان نسخه‌ها

نسخهٔ ‏۲۲ ژوئن ۲۰۱۶، ساعت ۱۲:۳۱

الکافي


نام کتاب	الکافي
نام های دیگر کتاب
پدیدآورندگان	درایتی، محمدحسین (اهتمام) مرکز بحوث دار الحدیث. قسم احیاء التراث (محقق) کلینی، محمد بن یعقوب (نويسنده)
زبان	عربی
کد کنگره	‏BP‎‏ ‎‏129‎‏ ‎‏/‎‏ک‎‏8‎‏ک‎‏2‎‏ ‎‏1387
موضوع	احادیث شیعه - قرن 4ق. کلینی، محمد بن یعقوب، - 329ق. الکافی - نقد و تفسیر
ناشر	موسسه علمی فرهنگی دار الحديث، سازمان چاپ و نشر
مکان نشر	قم - ایران
سال نشر	1387 هـ.ش یا 1430 هـ.ق
کد اتوماسیون	3635

معرفى اجمالى

«الكافي (ط: دارالحديث)»، اثر محمد بن يعقوب كلينى (رى، 258ق، بغداد 328ق)، از مهم‌ترين و معتبرترين كتاب‌هاى حديثى شيعه است كه در مدت 20 سال به درخواست بعضى از شاگردانش گردآورى شده است.

اين نسخه، با تحقيق بخش احياى تراث مركز بحوث دارالحديث، توسط مؤسسه دارالحديث چاپ و منتشر گرديده است.

ساختار

كتاب، دربردارنده‌ى بيش از شانزده هزار حديث از پيامبر اسلام(ص) و ائمه معصومين(ع) مى‌باشد و به سه بخش مجزا تقسيم شده است:

1. اصول كافى (شامل روايات اعتقادى)؛ 2. فروع كافى (حاوى روايات فقهى)؛ 3. روضه كافى (شامل روايات گوناگون).

كافى، مشتمل بر 35 كتاب است و هر كتاب به ابواب مختلفى تقسيم شده و در هر باب، روايات متعددى آمده است. فقط كتاب العقل و الجهل، داراى يك باب است، ولى برخى از اين كتب بيش از دويست باب دارند (ر.ك: متن كتاب، ج3، ص7).

تعداد روايات ذكرشده در هر باب نيز بسيار متغير است. گاه در يك باب بيشتر از يك روايت ذكر نشده، ولى در برخى از باب‌ها، ده‌ها روايت آمده است (ر.ك: مدنى بجستانى، سيد محمود، ص273).

مؤلف، مجموع روايات كافى را از 34 نفر از مشايخ خود نقل كرده است؛ لكن از مجموع روايات، 15284 حديث را فقط از هشت نفر نقل كرده است (ر.ك: ايازى، ص10).

روش كلينى در ترتيب احاديث هر باب اين است كه حديث درست‌تر و روشن‌تر را در اول باب قرار داده و سپس به همين ترتيب، احاديث مبهم و مجمل را ذكر كرده است (ر.ك: مصطفوى، سيد جواد، مقدمه، ص10).

گزارش محتوا

براى آشنايى با محتوا و ويژگى‌هاى كتاب شريف كافى، توجه به نكات زير مفيد است:

1. از جمله منابعى كه كلينى در تدوين كافى از آن‌ها بهره برده است، كتاب‌هايى بوده است كه مستقيماً توسط خود امامان شيعه به اصحاب، املاء مى‌شده و به اصول اربعمائه مشهورند. كلينى، به جهت نزديكى زمانى با نويسندگان اصول اربعمائه، توانسته رواياتى را با واسطه‌هاى كمتر نقل كند. ازهمين‌رو بخشى از روايات كافى با سه واسطه از معصوم(ع) نقل شده است.

2. كافى، داراى عناوينى كوتاه و گوياست؛ عناوينى كه محتواى روايات باب را به‌صورت كلى نشان مى‌دهد.

3. در كافى، روايات بدون دخل و تصرف نقل شده و توضيحات مصنف با روايت‌ها مشتبه نمى‌شود.

4. ابواب كافى، از نظم دقيق و منطقى برخوردار است؛ به اين معنا كه از عقل و جهل و سپس علم و آنگاه توحيد شروع مى‌كند. در واقع برخى از مباحث معرفت‌شناسى را در مرحله نخست قرار داده و سپس به مباحث توحيد و امامت مى‌رسد، آنگاه روايات اخلاقى را نقل كرده تا به فروع و احكام مى‌رسد و در پايان جُنگى متنوع از احاديث را جمع كرده است.

5. در كافى، تمام سند حديث ذكر شده است؛ برخلاف تهذيب و استبصار و من‌لايحضره‌الفقيه (ر.ك: قنبرى، محمد، ج1، ص239).

6. در كافى، نص حديث ذكر شده و از نقل به معنا، پرهيز گرديده؛ ازاين‌رو مرحوم كلينى را اضبط محدثان دانسته‌اند (ر.ك: همان، ص394).

7. احاديث متعارض، در كافى ذكر نشده و به ذكر روايات مطابق با نظر مؤلف اكتفا گرديده است. اين ويژگى موجب شده كه روايات انتخابى مرحوم كلينى، فتواى او تلقى گردد.

ازاين‌رو كتاب وى، كمتر احاديث اختلافى را در خود جمع كرده است. اين نكته گرچه از محسنات كافى بوده است، اما به سهم خود از عوامل نقد كتاب نيز بشمار مى‌آيد؛ زيرا در اين شيوه، پاره‌اى از روايات فقهى از ديد فقيهان به‌دور خواهد ماند؛ رواياتى كه ممكن است از نظر ديگر محدثان و فقيهان شيعه، نسبت به روايات كافى ترجيح داشته باشند (ر.ك: همان، ص395).

8. در كافى، در برخى موارد، تقطيع متن بدون اينكه بدان تصريح شود، صورت گرفته است (محدثان گاه حديثى را كه مشتمل بر موضوعات مختلفى بوده است به چند بخش تقسيم كرده و هر بخش را به تناسب در موضوع و باب خاص خود نقل مى‌كردند. مرحوم كلينى نيز در برخى موارد، جهت رعايت اختصار از اين شيوه استفاده كرده است).

9. شرح و بيان برخى از احاديث توسط مرحوم كلينى: توضيحات كلينى در مقولات مختلف فلسفى، كلامى، تاريخى، تفسير الفاظ و آراى فقهى به چشم مى‌خورد. كلينى، گاه در احاديث فقهى نيز توضيحاتى را در زمينه‌هاى زير آورده است: توضيح متن روايت، ارائه رأى فقهى خود در آغاز باب، توجه به آراى اصحاب، اختلاف نقل‌هاى حديث، رفع تعارض (ر.ك: همان، ص396).

10. ذكر آيات قرآن: بعضى ادعا كرده‌اند كه تمامى آيات الاحكام در اين كتاب آمده است.

11. عدم روايت از غير معصوم، جز در موارد نادر.

12. ذكر كامل سند تا معصوم، جز در موارد اندك.

13. ذكر طرق مختلف براى يك روايت.

14. امانت در گزارش سند.

15. استفاده از شيوه‌هاى مختلف براى اختصار سند، مانند: تعليق بر اسناد قبل، شبه تعليق، تحويل در سند، اختصار در اسامى روات، به كار بردن عبارات جمعى، مانند: «عدة من أصحابنا» و... (ر.ك: همان، ص398-406).

وضعيت كتاب

اين نسخه از كتاب، در مؤسسه دارالحديث، از روى نسخه‌هاى متعدد تحقيق و تصحيح گرديده است. هدف‌هايى كه در اين تصحيح، دنبال شده است عبارتند از:

- عرضه صحيح‌ترين و مستندترين متن الكافي و نزديك‌ترين آن به «ما صدر عن قلم الكليني»؛

- تحقيق همه‌جانبه در اسناد الكافي و رفع اشكالات مربوط به تصحيف و تحريف در اسناد و حل مشكلات ساختارى اسناد الكافي؛

- مشابه‌يابى و جستجوى احاديث الكافي در ساير مصادر مهم روايى و اشاره به چگونگى متن و سند آنها؛

- رفع اجمال و ابهام از برخى از كلمات، جملات و احاديث الكافي.

اين پژوهش مجموعا در ده مرحله شكل گرفته است: شناسايى نسخه‌هاى خطى و اولويت‌بندى آنها؛ مقابله با هشت تا دوازده نسخه خطى؛ تخريجات (مشابه‌يابى و جستجوى احاديث الكافي در ساير مصادر روايى مهم شيعه و مقابله با آنها؛ تصحيح و تحقيق اسناد الكافي؛ تصحيح و استوارسازى متن روايات الكافي؛ ترجمه لغات، شرح‌هاى توضيحى و رفع اجمال از متن؛ تنزيل هامش (يك‌سان‌سازى پانوشت‌ها)؛ اعراب‌گذارى كامل روايات الكافي؛ ويرايش و نشانه‌گذارى روايات الكافي و كنترل نهايى (ر.ك: فاطمى موحد، سيد حسن، وبگاه ايكنا).

هر حديث دو شماره دارد: يكى شماره حديث كه در هر باب از يك آغاز مى‌شود و ديگرى شماره مسلسل كه تا پايان كتاب ادامه دارد. طبق اين شماره، كافى داراى 15413 حديث دارد (فاطمى موحد، سيد حسن، ص135-137).

تاكنون بيش از بيست شرح و سى حاشيه و نيز ترجمه‌هاى متعدد بر كتاب كافى نوشته شده است. مشهورترين شروح كافى عبارتند از: شرح اصول كافى، تأليف صدرالمتألهين شيرازى؛ شرح اصول كافى، تأليف ملا صالح مازندرانى؛ مرآة العقول، تأليف علامه ملا محمدباقر مجلسى.

منابع مقاله

1. مقدمه و متن كتاب.

2. مدنى بجستانى، سيد محمود، فرهنگ كتب حديثى شيعه، ج1، تهران، مؤسسه انتشارات امير كبير، شركت چاپ و نشر بين‌الملل، 1385.

3. ايازى، سيد محمدعلى، كافى‌پژوهى (گزارش پايان‌نامه‌هاى مرتبط با كلينى و الكافي)، قم، دارالحديث، 1387.

4. فاطمى موحد، سيد حسن، «گامى سترگ در كافى‌پژوهى»، مجله فقه اهل بيت، زمستان 1388، شماره 60، ص133-165، درج در پايگاه مجلات تخصصى نور، به آدرس اينترنتى:

http://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/712533 .

5. فاطمى موحد، سيد حسن، نگاهى بر كتاب «الكافي» در 15 جلد، خبرگزارى بين‌المللى قرآن (ايكنا)، به آدرس اينترنتى:

http://www.iqna.ir/fa/print/1394691 .

5. قنبرى، محمد، شناخت‌نامه كلينى و الكافي (مباحث فقه الحديثى)، ج1، قم، دارالحديث، چاپ اول، 1387.

6. مصطفوى، سيد جواد، «اصول كافى / ترجمه مصطفوى»، تهران، كتاب‌فروشى علميه اسلاميه، چاپ اول.