مراصد الاطلاع علی أسماء الأمكنة و البقاع

مراصد الإطلاع علی أسماء الأمکنة و البقاع

نام کتاب	مراصد الإطلاع علی أسماء الأمکنة و البقاع
نام های دیگر کتاب	معجم البلدان. برگزیده
پدیدآورندگان	ابن عبد الحق، عبد المومن بن عبد الحق (نويسنده) بجاوی، علی محمد (محقق)
زبان	عربی
کد کنگره	‏G‎‏ ‎‏93‎‏ ‎‏/‎‏ی‎‏2‎‏ ‎‏م‎‏4012
موضوع	ایران - جغرافیا - متون قدیمی تا قرن 14 جغرافیای قرون وسطا نام‏های جغرافیایی کشورهای اسلامی - جغرافیا - متون قدیمی تا قرن 14
ناشر	دار الجيل
مکان نشر	بیروت - لبنان
سال نشر	1412 هـ.ق
کد اتوماسیون	AUTOMATIONCODE2261AUTOMATIONCODE

معرفى اجمالى

«مراصد الاطلاع على اسماء الامكنة و البقاع»، تأليف صفى الدين، عبد المؤمن بن عبد الحق بغدادى(متوفاى 739ق)، گزيده‌اى از فرهنگ بزرگ«معجم البلدان» ياقوت حموى در سه مجلد است. خود ياقوت هم«معجم البلدان» را مختصر نموده و آن را، «مراصد الاطلاع» نام گذارده است، ولى آن را به اتمام نرسانيده است. حاجى خليفه در«كشف الظنون» پس از ياد كردن از«معجم البلدان»، مى‌نويسد: «و مختصر آن، تأليف صفى الدين عبد المؤمن است».

هدف از نگارش كتاب، تصفيه«معجم البلدان» از زوايد معرفى شده تا بدين وسيله هر خواننده‌اى بتواند از فوايد آن بهره‌مند شود.

ساختار

اين كتاب نيز همچون«معجم البلدان»، به معرفى اسامى اماكن و بقاع به ترتيب حروف الفبا پرداخته است. از همزه تا خاء در مجلد اول، از دال تا عين در مجلد دوم و از حرف فاء تا ياء در مجلد آخر آمده است.

گزارش محتوا

كتاب«معجم البلدان»، از بهترين و منقح‌ترين كتب جغرافيايى است و امتيازى كه بر ساير كتب دارد اين است كه به ترتيب حروف تهجى مرتب شده و از همه آنها كامل‌تر است. حموى، كتابش را با پنج باب آغاز كرده است كه صفى الدين در كتاب مراصد آنها را حذف كرده است.

ياقوت، در«معجم»، جميع اقسام جهان معروف آن روز را ذكر نموده و از اسماء شهر گرفته تا ممالك و كوه‌ها و رودها و دره‌ها و زمين‌ها و قراء و بلوك و دريا و آب‌گيرها و بت‌ها و غيره هيچ فروگذار نكرده است. او به متابعت از يونانى‌ها زمين را به هفت اقليم تقسيم كرده و الفاظى كه در كتابش مكرر آمده، مثل بريد و فرسخ و رستاق و طول و عرض و صلح را تفسير كرده و مزاج هر اقليم و ناحيه و مطالع نجوم و انواع آن را بيان نموده است. هم‌چنين به‌طور اختصار شرح حال مشاهير هر محل از اعيان و صحابه و صلحايى كه در هر نقطه مدفون شده‌اند، ذكر نموده است. گاهى اشعارى را كه در باره‌ى يك شهر يا ناحيه گفته شده، ايراد كرده و رجال معروف آنجا را معرفى نموده است.

از آنجا كه نويسنده، هدف خود از نگارش كتاب را تصفيه«معجم البلدان» از زوايد دانسته است، مواردى همچون اشتقاقات نام اماكن، طول بلدان و افراد منسوب به اماكن را حذف كرده است. علاوه بر اين، چون به برخى از اشتباهات در«معجم البلدان»، به‌ويژه اشتباهات و خطاهايى كه در باره بغداد و اماكن آن در معجم رخ داده، برخورده است، در صدد اصلاح آنها برآمده است؛ ازاين‌رو، «مراصد الاطلاع»، فقط گزيده و خلاصه«معجم البلدان» نيست، بلكه نويسنده علاوه بر آن، به تصحيح خطاها و اشتباهات رخ داده در آن نيز پرداخته است.

وضعيت كتاب

كتاب، ابتدا، در سال 1850م، در ليدن به طبع رسيد. ظاهراً اين چاپ با مراجعه به چندين نسخه صورت گرفته است كه خالى از اشتباه نيست. على‌محمد البجاوى، محقق نسخه حاضر كتاب(كه با مراجعه به نسخه خطى مذكور و نيز نسخه چاپ ليدن و هم‌چنين خود«معجم البلدان»، «معجم ما استعجم»، «المسالك» و ساير آثارى كه در باره بلدان نوشته شده، تهيه گرديده است)، شواهد ادبى‌اى را كه در«معجم البلدان» و غيره موجود بوده و بغدادى از ذكر آنها غفلت كرده است، در پاورقى كتاب آورده است؛ چرا كه اين شواهد ادبى، در بسيارى از موارد، به ضبط دقيق اماكن راهنمايى مى‌كند. علاوه بر اين، فهارس فنى هم به كتاب افزوده شده است. اين نسخه، با تحقيق و تعليقه‌هاى البجاوى منتشر شده است. در آخرين برگ كتاب، تصوير صفحه آخر نسخه خطى آمده است.

منابع

1. مقدمه محقق و متن كتاب؛

2. تاريخ نوشته‌هاى جغرافيايى در جهان اسلامى، كراچكوفسكى، ص 268، ترجمه ابو القاسم پاينده؛

3. تاريخ جغرافى در دوره اسلامى، تقدم، مجله زبان و ادبيات، دى 1307، شماره 10، ص 589 تا 596.

پیوندها

مطالعه کتاب مراصد الإطلاع علی أسماء الأمکنة و البقاع در پایگاه کتابخانه دیجیتال نور