بصائر الدرجات الكبری في فضائل آل‌محمد(ص)

بصائر الدرجات الكبری في فضائل آل‎محمد(ص)

نام کتاب	بصائر الدرجات الكبری في فضائل آل‎محمد(ص)
نام های دیگر کتاب
پدیدآورندگان	صفار، محمد بن حسن (نويسنده) معلم، محمد سيد حسين (محقق)
زبان	عربي
کد کنگره	‏BP‎‏ ‎‏36‎‏ ‎‏/‎‏ص‎‏7‎‏ب‎‏6‎‏ ‎‏1384
موضوع	ائمه اثناعشر - فضايل - احاديث احاديث شيعه - قرن 3ق. چهارده معصوم - فضايل - احاديث صفار، محمد بن حسن ، - 290ق. - سرگذشت نامه علي بن ابي طالب (ع)، امام اول، 23 قبل از هجرت - 40ق. - فضايل
ناشر	المکتبة الحيدرية
مکان نشر	ايران - قم
سال نشر	مجلد1: 1384ش , مجلد2: 1384ش ,
کد اتوماسیون	AUTOMATIONCODE15740AUTOMATIONCODE

بصائر الدرجات الكبری في فضائل آل‎محمد(ص)، اثر ابوجعفر محمد بن حسن بن فروخ صفار، کتابی است دو جلدی به زبان عربی با موضوع حدیث و کلام اسلامی، در بیان فضائل اهل‎بیت(ع) که به تحقیق سید محمد سید حسین معلم رسیده است. نویسنده در این اثر، روایاتی را در فضایل اهل‎بیت(ع) جمع‎آوری کرده است.

ساختار

کتاب ده جزء دارد که هر جزء نیز در ابواب مختلفی بیان شده است. مجموع محتوای مطالب در دو جلد ارائه شده است؛ مقدمه محقق و محتوای مطالب از جزء اول تا پنجم در جلد اول و ادامه محتوای مطالب از جزء ششم تا دهم در جلد دوم بیان شده است.

گزارش محتوا

محقق کتاب در مقدمه می‎نویسد: استاد محمدصادق کتبی، مدیر مكتبة الحيدرية، به من پیشنهاد تحقیق این اثر ارزشمند را داد که نزد شیعه امامیه از مصادر مهم محسوب می‎شود.

وی در معرفی کتاب و مؤلف از متنی که میرزا محسن کوچه‎باغی (مصحح بصائر چاپ‎شده) تحت عنوان «سرد المقال في تنقيح حال الصفار» نوشته، استفاده کرده است؛ در این مقاله درباره کتاب چنین توضیح داده شده: کتاب دیگری تحت عنوان بصائر الدرجات وجود دارد که متعلق به سعد بن عبدالله بن ابی‎خلف اشعری (معاصر امام حسن عسکری(ع)) می‎باشد و تنها، نسخه‎ای از منتخب آن از شیخ حسن بن سلیمان برای ما باقی مانده. اثر حاضر غیر از آن کتاب (بصائر الدرجات سعد بن عبدالله) است و نسخه‎های خطی مختلفی از آن (بصائر الدرجات صفار) به دست ما رسیده است. ظاهرا بصائر الدرجات در ابتدا کتاب کوچکی بوده است و ترتیب مباحثش نیز با این که اکنون در دست ماست متفاوت بوده، سپس مصنفش به مطالب آن افزوده و به مطالبش ترتیب بخشیده تا به صورت کنونی (آنچه اکنون در دستان ماست) درآمده است؛ شاهد این ادعا مطلبی است که در اول کتاب «وسائل الشيعة» در هنگام شمارش مدارک این کتاب می‎نویسد: «كتاب بصائر الدرجات الصغری لمحمد بن الحسن الصفار رحمه الله تعالی و كتاب بصائر الدرجات الكبری له». وی همچنین در انتهای همین کتاب می‎نویسد: «كتاب بصائر الدرجات للشيخ الثقة الصدوق محمد بن الحسن الصفّار و هي نسختان: صغری و كبری».

وی سپس عباراتی از شیخ در الفهرست و آغابزرگ تهرانی در تأیید این مطلب نقل می‎نماید و پس از آن از اعتماد صاحب وسائل و مجلسی در بحار و سید محمدباقر گیلانی اصفهانی ملقب به حجت‎‎الاسلام و نجاشی، به این کتاب و ستایش آن صحبت کرده و عباراتی را از برخی افراد مذکور در اعتبارش و اعتماد علما بر آن نقل می‎کند.

نویسنده، در قسمتی از جزء اول از جلد اول با عنوان «إنّ أمرهم صعب مستصعب»، 9 روایت در این ارتباط ذکر می‎کند که یکی از آنها چنین است: «حدّثني محمّد بن الحسين، عن إبراهيم بن أبي‎البلاد، عن سدير الصيرفي‎ قال: كنت بين يدي أبي‎عبداللّه(ع)، أعرض عليه مسائل قد أعطانيها أصحابنا إذ خطرت بقلبي مسألة، فقلت: جعلت فداك، مسألة خطرت (بقلبي) الساعة. قال: أ ليست في المسائل‎؟ قلت: لا. قال: و ما هي‎؟ قلت: قول أميرالمؤمنين(ع): «إنّ‎ أمرنا صعب مستصعب؛ لا يعرفه إلاّ ملك مقرّب أو نبي‎ مرسل أو عبد امتحن اللّه قلبه للإيمان». فقال: نعم، إنّ‎ من الملائكة مقرّبين و غير مقرّبين و من الأنبياء مرسلين و غير مرسلين و من المؤمنين ممتحنين و غير ممتحنين و إنّ‎ أمركم هذا عرض على الملائكة فلم يقرّ به إلاّ المقرّبون و عرض على الأنبياء فلم يقرّ به إلاّ المرسلون و عرض على المؤمنين فلم يقرّ به إلاّ الممتحنون».

ترجمه: «محمد بن حسین از ابراهیم بن ابوبلاد از سدیر صیرفی روایت کرده که گفت: نزد امام صادق(ع) بودم و مسائلی را که برخی شیعیان به من گفته بودند، به ایشان عرضه می‎کردم که یکباره چیزی از ذهنم گذشت. عرض کردم: فدایت شوم! اکنون مسئله‎ای به قلب من خطور کرد. فرمودند: چیزی جز این مسائلی که مطرح کردی؟ عرض کردم: آری. فرمودند: چه مسئله‎ای؟ عرض کردم: فرمایش امیرالمؤمنین(ع) که: «امر ما دشوار است و سخت به دست می‎آید و جز ملک مقرب و نبی مرسل یا بنده‎ای که خداوند قلبش را برای ایمان امتحان کرده، آن را نمی‎شناسد.» امام صادق(ع) فرمودند: بله. در میان ملائکه، مقرب و غیر مقرب وجود دارد و در میان انبیا، مرسل و غیر مرسل و در میان مؤمنین، امتحان‎شده و امتحان‎نشده و این امر شما بر ملائکه عرضه شد و جز مقربین از آنان، به آن اقرار نکردند؛ همچنین بر انبیا عرضه شد و به‎جز فرستاده‎شدگان، به آن اعتراف و اقرار ننمودند و بر مؤمنین هم عرضه شد و جز امتحان‎شدگان، به آن اقرار نکردند».

وی در جلد دوم و جزء هشتم کتاب، بابی دارد با عنوان «في الفرق بين الأنبياء و الرسل و الأئمّة(ع) و معرفتهم و صفتهم و أمر المحدّث»، که 20 روایت در آن، در تفاوت میان انبیا و رسولان و امامان(ع) بیان می‎دارد. در روایتی چنین آمده: «حدّثنا إبراهيم بن هاشم، قال: أخبرنا إسماعيل بن مهران، قال: كتب الحسن بن العبّاس المعروفي‎ إلى الرضا(ع): جعلت فداك! أخبرني ما الفرق بين الرسول و النبي‎ و الإمام‎؟ قال: فكتب - أو قال -: الفرق بين الرسول و النبي‎ و الإمام هو أنّ‎ الرسول الذي ينزل عليه جبرئيل فيراه و يسمع كلامه (و ينزل عليه الوحي) و ربّما نبّئ في منامه نحو رؤيا إبراهيم و النبي‎ ربّما يسمع الكلام و ربّما يرى الشخص و لم يسمع الكلام و الإمام هو الذي يسمع الكلام و لا يرى الشخص».

ترجمه: «ابراهیم بن هاشم می‎گوید: اسماعیل بن مهران گفته که حسن بن عباس معروفی به امام رضا(ع) نوشت: فدایت شوم! تفاوت میان رسول و نبی و امام چیست؟ امام(ع) نوشتند (یا فرمودند): فرق بین رسول و نبی و امام این است که رسول، کسی است که جبرئیل بر وی نازل می‎شود و او هم جبرئیل را می‎بیند و هم صدایش را می‎شنود (و وحی بر وی نازل می‎گردد) و گاهی هم (مانند رؤیای ابراهیم(ع)) در خواب از چیزی باخبر می‎شود. نبی، گاهی کلام را می‎شنود و گاهی فرشته وحی را می‎بیند ولی کلامش را نمی‎شنود. امام کسی است که کلام فرشته وحی را می‎شنود، ولی شخص او را نمی‎بیند».

وضعیت کتاب

فهارس فنی، شامل فهرست‎های آیات قرآنی، احادیث، آثار، اعلام، طوایف و قبایل و فرقه‎ها، اماکن و شهرها، وقایع و ایام، کتاب‎ها و مطالب، در انتهای هر جلد به‎صورت مجزا آمده است و فهارس فنی جلد دوم، علاوه بر این موارد، دربردارنده ثبت مصادر تحقیق نیز هست. پاورقی‎ها علاوه بر ذکر ارجاعات، حاوی مطالب مفیدی در توضیح محتوا هستند.

منابع مقاله

مقدمه و متن کتاب.