بيان الأصول (صافي، لطف‌الله)

بیان الأصول (صافي، لطف‎الله)

نام کتاب	بیان الأصول (صافي، لطف‎الله)
نام های دیگر کتاب
پدیدآورندگان	صافی، لطف ‎الله (نويسنده)
زبان	عربی
کد کنگره
موضوع
ناشر	مکتب المرجع‌الديني آیت‌الله الشيخ لطف‌‌الله الصافي الگلپايگاني، دائرة التوجيه و الإرشاد‌الديني
مکان نشر	قم - ایران
سال نشر	1428 هـ.ق
کد اتوماسیون	AUTOMATIONCODE15455AUTOMATIONCODE

بیان الأصول، تقريرات درس آیت‌الله سيد حسين بروجردى(ره)، به قلم شاگرد برجسته ايشان، آیت‌الله صافى گلپايگانى است كه به زبان عربى نگارش و در سه مجلد منتشر شده است.

ساختار

مجلدات كتاب، به ترتيب، مشتمل است بر:

1. مقدمه و پنج مقصد؛
2. مقدمه و مقصد ششم؛
3. مقصد هفتم و هشتم و خاتمه. هر يك از مقاصد كتاب نيز مشتمل بر فصول و زيرفصل‌هايى است.

گزارش محتوا

نويسنده، در مباحث اصول، از مشتق تا مبحث برائت را از محضر آیت‌الله بروجردى(ره) بهره برده است، اما به جهت تكميل مباحث اصولى كتاب، مباحث مقدم بر مشتق و متأخر از برائت تا آخر مبحث اجتهاد و تقليد را از كتاب «الحاشية على كفاية الاصول»(تقريرات درس آیت‌الله بروجردى در بروجرد، به قلم شيخ بهاء‌الدين حجتى بروجردى)، به مباحث كتاب افزوده است.

يكى از شيوه‌هاى تحقيقى آیت‌الله بروجردى(ره) اين بوده است كه مباحث علمى را ريشه‌يابى و تطور هر مسئله را در طى قرن‌ها بررسى مى‌كرده‌اند؛ به‌عنوان مثال دليل انسداد را بر مسلك متأخرين، از محقق خوانسارى مخصوصاً شيخ و محقق خراسانى و نيز به مسلك بزرگانى كه قبل از محقق خوانسارى متعرض اين دليل شده بيان نموده‌اند و در نهايت حجيت خبر واحد را اثبات كرده‌اند، نه حجيت مطلق ظن را.

ايشان با تسلطى كه بر اصول داشتند و حتى صاحب ابتكاراتى نيز در آن بوده‌اند، در مقام استنباط، بسيار اندك به اصول عمليه تمسك مى‌كردند و علت اين استغنا از تمسك به اصول عمليه، تخصص كامل ايشان در فهم روايات و دقتى بود كه در آنها به كار مى‌بردند و حسن سليقه‌اى بود كه در رفع تعارض بين اخبار متعارض داشتند. در عين حال به علم اصول و نياز فقيه به آن بسيار تأكيد داشتند و دليل آن حاشيه مفصل و دقيق و عميقى است كه بر كفايه استادشان مرقوم فرموده‌اند.

احاطه بر اسناد روايات و رجال و طبقات، احاطه بر اقوال عامه، احاطه بر اقوال خاصه، مخصوصاً قدما، دقت در مضامين روايات و حتى تعداد آنها كه گاهى بابى را كه مثلاً در وسائل بيست حديث دارد، به چند حديث ارجاع مى‌دادند، سبك ايشان را ممتاز قرار داده بود.

با اين مقدمه، مباحث مجلدات كتاب به اختصار ارائه مى‌شود:

جلد اول:

نويسنده، در مقدمه كتاب، در ضمن هشت امر به جايگاه علم و معناى وضع، استعمال مجازى، حقيقت و مجاز، صحيح و اعم و در آخر به موضوع مشتق پرداخته است.

در مقصد اول كتاب، بحث اوامر، در ضمن ده فصل بيان شده كه عناوين آن به ترتيب عبارت است از: متعلقات ماده امر، متعلقات صيغه امر، اجزاء، مقدمه واجب، مسئله ضد، امر آمر با علمش به انتفاء شرطش، واجب تخييرى، واجب كفايى، واجب مطلق و مقيد، متعلق اوامر و نواهى.

در مقصد دوم، در سه فصل، مفاد امر و نهى، اجتماع امر و نهى و اقتضاى فساد كردن نهى مورد مطالعه قرار گرفته است.

مبحث مفاهيم، در مقصد سوم، در ضمن هشت فصل ذكر شده است. در انتهاى اين مقصد، در بخش خاتمه ساير مفاهيم ذكر شده است.

موضوع عام، در مقصد چهارم كتاب، در سيزده فصل بيان شده است. اقسام عام، حجيت عام مخصص، شمول خطابات شفاهى براى غير حاضرين، تعقب عام به ضميرى كه به بعضى افراد باز مى‌گردد، استثنايى كه در پى جمل متعدد بيايد، احوال عام و خاص متخالف، از جمله موضوعات مطرح شده است.

بحث مطلق و مقيد، در آخرين مقصد جلد اول، در پنج امر آمده است كه تعريف مطلق، ملاك اطلاق و تقييد و الفاظ مطلق از جمله عناوين آن است.

جلد دوم:

منجز شرعى و عقلى حكم شرعى، موضوع مقصد ششم كتاب است.

در ابتداى اين مقصد، ابتدا، مراد از مكلَّف، مراتب حكم و تقسيم حالات ملكف به قطع و غير آن ذكر شده است، سپس بحث، در دو مقام مطرح شده است:

1. قطع؛ 2. ظن.

در ابتداى بحث قطع، نويسنده، به اين اشكال كه بحث از قطع به مسائل كلامى شبيه‌تر است، پاسخ گفته است. او، اين شباهت را به جهت رجوع به مباحث متعلق به معاد مى‌داند؛ بدين معنا كه آيا عمل به قطع، موجب ثواب و مخالفت با قطع موجب عقاب در آخرت مى‌شود؟

سپس به مباحثى، همچون حجيت قطع، تجرى، علم اجمالى و امتثال اجمالى مى‌پردازد.

در مقام دوم كه به موضوع ظن اختصاص دارد، نويسنده، ابتدا لازم مى‌داند محل نزاع و مباحث مقدماتى را در ضمن امورى بيان كند، سپس به بحث حجيت ظواهر مى‌پردازد و ديدگاه اخباريون و اصوليون و استدلالات آنها را مورد مطالعه قرار مى‌دهد.

حجيت خبر واحد، از جمله مباحث مهم كتاب است كه نويسنده، ادله منكرين و مثبتين آن را مورد بررسى قرار داده و در آخر، سبب انكار متكلمين حجيت خبر واحد را ذكر كرده است.

اجماع، حجيت شهرت و دليل انسداد آخرين فصول اين جلد از كتاب را تشكيل مى‌دهد.

جلد سوم:

در اين جزء، در ضمن چهار فصل، اصول عمليه برائت، تخيير، احتياط و استصحاب بيان شده است.

آیت‌الله بروجردى در محضر درس صاحب كفايه، اشكالات مهمى را مطرح مى‌كرده است كه برخى از اين اشكالات در ابتداى فصل اول مطرح و صاحب كفايه آنها را در حاشيه كفايه متذكر شده است. استدلال به آيات و روايات و پاسخ به اشكالات، بررسى اخبار من بلغ و قاعده تسامح در ادله سنن از ديگر مباحث اين فصل است.

اصالة التخيير (دوران بين وجوب و حرمت): در اين بحث محل نزاع را در آنچه كه به حسب ظاهر تكليف است، دانسته و وجوه مختلف آن را مورد بررسى قرار داده و اصح اقوال را حكم عقل به تخيير بين فعل و ترك مى‌داند.

اصالة الاحتياط(شك در مكلف‌به): اين اصل، در صورتى جارى مى‌شود كه شك در مكلف‌به و علم به تكليف داشته باشيم. گاه، دوران بين متباينين و گاه دوران بين اقل و اكثر است كه هر يك در ضمن چهار تنبيه مطرح شده است. قاعده ميسور و قاعده لا ضرر از ديگر مباحث اين فصل است.

در فصل چهارم، ابتدا، ادله حجيت استصحاب و سپس در ضمن چهارده تنبيه، مباحث مرتبط با آن بيان شده است.

در خاتمه نيز نسبت بين استصحاب و ساير اصول عمليه و حكم تزاحم بين دو استصحاب بيان شده است.

مقصد هشتم، به تعادل و تراجيح اختصاص دارد كه در آن، معناى تعارض و حكم متعارضين در ضمن فصولى بيان شده است.

در خاتمه كتاب نيز دو مبحث اجتهاد و تقليد در دو امر مجزا بحث شده است. تعريف اجتهاد، حكم اجتهاد، اجتهاد مطلق و متجزى و تخطئه و تصويب از جمله مباحث امر اول و معناى تقليد، بديهى بودن رجوع جاهل به عالم، تقليد از اعلم و حكم تقليد از ميت از جمله مباحث اين بخش از كتاب است.

وضعيت كتاب

فهرست مطالب هر يك از جلدهاى كتاب، در انتهاى آن آمده است. مقابله كتاب و اخراج منابع آن توسط شيخ فاضل عرفان انجام شده است.

منابع مقاله

1. مقدمه و متن كتاب؛
2. روش اجتهادى فقها، صافى گلپايگانى، لطف‌‌الله، مجله نقد و نظر، زمستان 1373، صفحه 213 - 218.

پیوندها

مطالعه کتاب بیان الأصول (صافي، لطف‎الله) در پایگاه کتابخانه دیجیتال نور